Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev elımızde zaŋdy ızgılendıru arqyly qūqyq qyzmetın nyǧaituǧa, qoǧamda ädılettılıktıŋ üstemdıgın küşeituge basa nazar audaryp otyr. Mıne, osy baǧytta qazır bas qala prokuraturasynda auqymdy jūmystar jürgızılıp, zaŋnan attaǧandardyŋ bärın bırdei qamauǧa aludy maqsat tūtpai, ūsaq, orta därejelı qylmystardy mediasiia (tatulastyru) nemese keltırılgen ziiannyŋ ornyn toltyryp, aiyppūl töletu arqyly bas bostandyǧynan aiyrmau täjıribege engızıle bastady.
Bazarlar men lombardtar tekserıldı
2018 jyly qamauda ūstau 1417-den 1092-ge, iaǧni 23 paiyzǧa, al qylmys jasap ūstalǧandar sany 1484-ten 1284-ke (13 paiyz) kemıgen. Sonymen qatar qala halqy jyl saiyn 40 myŋ adamǧa ösıp otyrǧanymen, qylmys 2017 jylmen salystyrǧanda 24 paiyzǧa azaiǧan.
Degenmen qalada ūrlyq köp ekenın jasyruǧa bolmaidy. Barlyq jasalatyn qylmystyŋ 60 paiyzy bötennıŋ mülkıne qol sūǧu bolyp otyr. Ärine, qoǧamda oryn alyp otyrǧan būl keleŋsızdıkpen qūqyq qorǧau organdary barynşa küş jūmyldyryp, küresude. Alaida beleŋ alyp otyrǧan suyqqoldarǧa tüpkılıktı tosqauyl qoiu mümkın bolmai keledı.
Būǧan deiın de būqaralyq aqparat qūraldarynda talai ret aitylǧanyndai, ūrylardyŋ qoldy qylatyn zattary köbıne – baǧaly ūialy telefondar men qyz-kelınşekterdıŋ qymbat altyn äşekei būiymdary. Būl zattardyŋ qaladaǧy bazarlar men lombardtar arqyly satylatyny da jasyryn emes. Osyndai zaŋ būzuşylyqtyŋ aldyn alu maqsatynda ötken jyly qalanyŋ prokuratura qyzmetkerlerı elordadaǧy 140-qa tarta bazar men lombard sauda oryndaryna tekseru jürgızıp, azamattarǧa tek satqan adam ǧana emes, ūrlanǧan zattardy satyp alǧan adamdar da qylmystyq jauapkerşılıkke tartylatyndyǧy tüsındırılgen.
Azamattardyŋ qauıpsızdıgı üşın
Qandai qylmys bolmasyn, köbıne ışımdık ışıp, adam özınıŋ ıs-äreketıne baqylau jasai almaudan tuyndap jatady. Äsırese, buyny älı qatyp ülgırmegen jasöspırımderge araq satu – künänıŋ eŋ ülkenı ekenı belgılı. Bıraq ony tüsınıp jatqan saudagerler joq. Olarǧa, eŋ bastysy, saudalary jürıp, qaltalaryna tiyn-teben tüsse bolǧany. Mıne, osyndai keleŋsızdık bas qalada da azaimai otyr. 2017 jyly alkogoldı ışımdıkterdı satu tärtıbın būzǧan 28 derek anyqtalsa, ötken jyly osyndai 33 oqiǧa tırkelgen.
Köptegen adamdar «köŋıl köteru oryndaryna bır-ekı jüz gramm araq ışıp, boiymyzdy qyzdyrmasaq, ne üşın kelemız?» dep narazylyq bıldıredı. Äŋgıme olardyŋ oiyn-sauyq ornyna kelıp, köŋıl köteruınde emes, äŋgıme menşık iesınıŋ belgılengen erejenı saqtamai, tärtıp būzuynda bolyp otyr. Ötken jyly osyndai meiramhana men dämhana ielerıne, köŋıl köteru ıs-şaralaryn ūiymdastyratyn käsıpkerlerge araq-şarap önımderın zaŋsyz satpauy turaly tüsınık jūmystary jürgızılıp, eger jappai tärtıpsızdıkke jol berılıp, azamattardyŋ qauıpsızdıgı qamtamasyz etılmeitın bolsa, lisenziialary tartyp alynyp, tıptı qylmystyq ıs qozǧauǧa deiın şaralar qabyldanatyny prokuratura qyzmetkerlerı tarapynan qataŋ eskertıldı.
Tūrǧyn üidıŋ aulalarynda bolyp jatatyn ūrlyq-qarlyq köp jaǧdaida tūrǧyndardyŋ salǧyrttyǧynan, nemqūrailylyǧynan ekendıgı anyqtalyp jatady. Solardyŋ eŋ etek alǧan türı – tün jamylyp avtokölık salondaryna tüsu. Sūǧanaqtar köbıne qymbat zattaryn avtokölıkterınde qaldyryp ketetınder «ūmytşaq» jäne avtomaşinalaryn közden tasa jerde ūzaq uaqyt qarausyz qaldyryp ketetın saldyr-salaq jürgızuşılerdı töŋırekteitını belgılı. Tıptı oryn alǧan oqiǧalardyŋ ışınde kölık iesınıŋ maşinasynyŋ esıgın aşyq qaldyryp ketken faktı de kezdestı.
Ekınşı bır mäsele – qaida baryp, qaida, qanşa uaqytqa sapar şegetınıne deiın äleumettık jelılerge jazyp otyru da terıs piǧyldy adamdardyŋ qyzyǧuşylyǧyn tudyratynyn esten şyǧyrmaǧan jön. Mıne, osyndai jailarǧa jol bermes üşın 2018 jyly elorda prokuraturasy ışkı ıster organdarymen bırlese otyryp, tūrǧyn üi keşenderınde tūrǧyndarmen 800-den asa kezdesu ötkızgen. Būl jerde päter ielerı kooperativı töraǧalary men avtokölık ielerınıŋ pıkırlerı jan-jaqty tyŋdalyp, kölık ūrylary men päter tonauşylarǧa qarsy keşendı ıs-şaralar jospary bekıtıldı.
Prokurorlyq qadaǧalau küşeidı
Keiıngı kezde alaiaqtyqpen halyqty aldau, arbau köbeiıp bara jatqany qūqyq qorǧau organdaryn qatty alaŋdatyp otyr. Osyǧan bailanysty ötken jyly qala prokuraturasy osy keleŋsızdıktıŋ aldyn alu maqsatynda arnaiy media jospar jasap, bırneşe beinerolikter tüsırgen. Osy önımder halyqqa qyzmet körsetu oryndary men qoǧamdyq kölıkterde, taǧy basqa da adamdar köp şoǧyrlanatyn jerlerde tūraqty körsetılude. Sonymen qatar būqaralyq aqparat qūraldarynda alaiaqtardyŋ aldau ädıs-täsılderı jönınde bırneşe maqalalar jariialanyp, olardyŋ qūrbany bolmaudyŋ joldary da tüsındırıldı. Äsırese, qalamyzda bırneşe ondaǧan adamǧa materialdyq ta, moraldyq ta zalal keltırgen jihaz jasauşylardyŋ alaiaqtyǧy, olarmen küres joldary turaly bırneşe maqala jazylyp, tūrǧyndardy saqtandyruda jüielı jūmystar atqaryldy.
Astana aumaǧynda 4550 beinekamera qoiylsa, onyŋ qala tırşılıgın keşendı qamtamasyz etu aiasynda 3750-ı tūraqty jūmys ıstep tūr.
Mıne, osyndai auqymdy ıs-şaralardyŋ nätijesınde 2018 jyly Astana qalasynda adam öltıru – 35 paiyzǧa (48-den 29-ǧa), ölımge äkeletın densaulyqqa auyr ziian keltıru – 30 paiyzǧa (23-ten 16-ǧa), ūrlyq – 27 paiyzǧa (19559-dan 14210-ǧa), tonau – 25 paiyzǧa (1090-nan 815-ke), qaraqşylyq şabuyl 10 paiyzǧa (51-den 46-ǧa) tömendedı.
Ükımettıŋ otyrysynda Memleket basşysy jer qatynastary men kommunaldyq qyzmetke tarif belgıleudegı zaŋsyzdyqtardy tekserıp, retke keltıru jönınde tapsyrma bergenı belgılı. Osyǧan bailanysty «Astana-Energiia», «Astana-REK», «Astana-Teplotranzit» aksionerlık qoǧamdary men «Astanaenergosbyt» JŞS-ke tekseru jürgızıldı.
Būl kompaniialardyŋ tabiǧi monopoliialar salasyndaǧy erejelerdı belınen basyp, köptegen zaŋ būzuşylyqtarǧa jol bergenı, söitıp biudjet qarajatyn maqsatsyz paidalanǧany, investisiialyq baǧdarlamalardy uaqytynda oryndamaǧany anyqtalyp otyr.
Osyǧan orai, qalalyq prokuratura 3 monopolist kompaniiaǧa elektr men jylu baǧalaryn 1,2 mlrd teŋgege tömendetetın uaqytşa ötemdık tarifter belgılegen aktıler engızdı.
Atap aitqanda, jylumen jabdyqtauǧa arnalǧan tarifter ärbır Gkal üşın 2297,74 teŋgeden 2069,73 teŋgege jäne elektr quatyna ärbır kVt/s üşın 14,59 teŋgeden 12,62 teŋgege tömendetıldı.
Sondai-aq «Jūmyspen qamtu-2020» jäne «2017-2021 jyldar aralyǧynda jappai käsıpkerlıktı damytu» memlekettık baǧdarlamalarynyŋ ıske asyryluyn tekseru barysynda 169 azamat 6,5 mln teŋgege qajetsız mamandyqtar boiynşa oqytylǧany anyqtaldy.
Keiıngı jyldary alaqol qūrylys basşylarynyŋ kesırınen zardap şekken üleskerler jiı şaǧymdanatyn boldy. Qala prokuraturasy olardyŋ tüiındı mäselelerınıŋ zaŋ talaptaryna sai şeşıluıne ünemı yqpal jasap keledı. Mäselen, 2018 jyly osyndai 2700 üleskerdıŋ müddesı qorǧalyp, 29,9 mlrd teŋge 30 talap-aryz qanaǧattandyrylsa, qazır 392 azamattyŋ müddesıne qatysty 4,2 mlrd teŋge 3 talap-aryz qaraluda. Söitıp, osy aktivterdıŋ barlyǧy aldanǧan üleskerlerge qaitarylyp, olar sol toqtap qalǧan nysandardyŋ qūrylysyn endı öz betterınşe salyp bıtıruge mümkındık aldy.
Mūndai keleŋsızdıkterge būdan bylai jol bermeu üşın elorda prokuraturasy uäkılettı organdarmen bırlese otyryp, qūrylys nysandary men josyqsyz qūrylys saluşylardy anyqtau maqsatynda tūraqty monitoring jürgızude.
2018 jyly «Tūrǧyn üi qūrylysyna ülestık qatysu turaly» zaŋdy belınen basyp, azamattardyŋ qarajattaryn tartqan 41 qūrylys basşysy anyqtalyp, olardyŋ 14-ıne ärqaisysyna 300 ailyq eseptık körsetkış (721500 teŋge) kölemınde aiyppūl salyndy. Naqty jüzege asyrylǧan keşendı şaralar tüitkıldı nysandar sanyn ötken jyly 2 esege (58-den 28-ge) qysqartuǧa mümkındık berdı.
Elorda prokuraturasy aldaǧy uaqytta da azamattardyŋ konstitusiialyq qūqyqtary men bostandyqtaryn, zaŋdy tūlǧalardyŋ jäne memlekettıŋ müddelerın qorǧauǧa baǧyttalǧan qyzmetın odan ärı jalǧastyra beretın bolady.
