Astanadaǧy Äskeri-tarihi muzeide halqymyzdyŋ bıregei batyry, XVIII ǧasyrdaǧy qazaq sarbazdarynyŋ tu ūstauşylarynyŋ bırı bolǧan Abylai han tūsyndaǧy dala diplomaty Qojabergen Jänıbekūlynyŋ şapanyn muzeige qabyldau räsımı men belgılı ǧalym Baqyt Ejenhanūlynyŋ Qytai derekterı boiynşa jazylǧan «Qojabergen batyr» atty kıtaptyŋ tanystyrylymy öttı.
Qazaqy şejıremen örgende, Abaq kereidıŋ şūbaraiǧyr atasynan taraǧan Qojabergen Jänıbekūly – qazaq-joŋǧar soǧysynda eren erlık körsetken qaharman. Onyŋ esımı öz zamanyndaǧy Qarakerei Qabanbai, Qanjyǧaly Bögenbai, Kökjarly Baraq, Er Jänıbek sekıldı igı jaqsylarymen qatar atalǧan. Keibır derekterde batyrdyŋ manjy-qytai generaldarymen kezdesıp, Qazaq handyǧy atynan diplomatiialyq kelıssöz jürgızgenı, qytailarmen «Jylqyǧa – jıbek» saudasyn jasauǧa yqpal etkenı aitylady. Tıptı bahadürdıŋ joŋǧar hany Ämırsanamen jaqsy qarym-qatynasta bolyp, oǧan el bileuşısı özınıŋ Mūltyr degen ūlyn ökıl bala etıp bergenı de jaiynda äŋgıme bar.
Jalpy, Qojabergen batyrdan artynda köp jädıger qalǧan. Aitalyq, onyŋ joryqta ūstaǧan aq tuy Moŋǧoliiadaǧy ūrpaqtarynyŋ qolynda bolsa, muzeige tapsyrylyp otyrǧan şapany Qaraǧandy oblysy Qarqaraly audany Qarşyǧaly auyldyq okrugıne qatysty Köktas auylynda tūratyn batyr äuletıne jienşar Baqyt Teŋselūly degen azamattyŋ üiınde saqtalǧan. Onyŋ aituynşa, būl qūndy dünienı közınıŋ qaraşyǧyndai saqtap, keiıngıge amanattap ketken äjesı Şämşiia Kemiekqyzy eken.
Al ǧalym Baqyt Ejenhanūlynyŋ batyr turaly oqyrmanǧa jol tartqan kıtabynda Qojabergen Jänıbekūlynyŋ ömırı, joryq joldary tyŋ derektermen örılgen. Jinaqtyŋ tanystyrylymynda akademik Dihan Qamzabekūly «Baqyttyŋ eŋbekterın jaqsy bılemız. Onyŋ bärı ǧylymi jüielılıkpen jazylǧan. Kıtapta batyrǧa bailanysty, sol däuırge qatysty materialdar mūqiiat saraptalǧan. Odan köp dünie aluǧa bolady. Soǧan köŋılımız tolyp otyr» dep avtorǧa rizaşylyǧyn bıldırse, belgılı tarihşy Qarjaubai Sartqojaūly batyr turaly öz bılgenderın jūrtşylyqqa jetkızdı.
Qojabergen babamyz turaly bırşama mälımetter orys tarihşylary G. Potanin, N. Aristov eŋbekterınde kezdesedı. Moŋǧol mūraǧatynda bırazy jinaqtalǧan. Ǧalym Baqyt Ejenhanūlynyŋ sözıne zer salsaq, batyrdyŋ ömırı jaiyndaǧy derekter Sin patşalyq däuırındegı mänju tıldı arhiv qūjattarynda jaqsy saqtalǧan. Onyŋ 70-ke juyǧy jinaqqa endı. Būl kıtap batyr turaly ǧana emes, sol kezeŋdegı qazaq ömırınıŋ tynys-tırşılıgı, körşı eldermen bailanysy, diplomatiialyq qarym-qatynasy ǧylymi zertteulermen naqty däldeldengen.
Tüiındei kelgende, Äskeri-tarih mūrajai taǧy bır qūndy mūramen tolyǧyp, tarih qatpary aşyla tüskendei boldy.
Azamat ESENJOL
