Beibıt BŪLDYBAEV: TUBERKULEZ TEGIN EMDELEDI

Beibıt BŪLDYBAEV, Astana qalasy Tuberkulezge qarsy dispanserınıŋ bas därıgerı

Aidana:

– Qalalyq tuberkulezge qarsy dispanser qazırgı zaman talabyna sai qandai qūrylǧylarmen jabdyqtalǧan?
– Bügıngı taŋda Astana qalalyq tuberkulezge qarsy dispanser «BACTEC», «Hain-test», «G-XPERT» syndy zamanaui jaŋa apparattarmen jūmys ısteidı. Soŋǧy alynǧan «G-XPERT» apparatynyŋ kömegımen ekı saǧattyŋ ışınde tuberkulezdıŋ bar-joqtyǧy anyqtalsa, osydan bır jyl būryn satyp alynǧan «Hain-test» ekı künnıŋ ışınde jauap beretın. Al, amerikalyq «BACTEC» apparaty ekı-üş jūmanyŋ ışınde anyqtaidy. Būl apparattar bolmaǧan kezde nauqastardyŋ diagnozy uaqtyly anyqtalmaityn. Qazırgı zamanaui apparattar nauqasqa dūrys diagnoz qoiudy jyldamdatty. Körsetıletın medisinalyq kömektıŋ sapasyn jaqsartu üşın bızdıŋ dispanserde qosymşa ftiziopediatrlyq jäne ftiziatrlyq uchaskeler ūiymdastyryldy. Olar tūrǧyndarǧa käsıptık medisinalyq kömek körsetedı. Sonymen qatar, dispanserde tuberkulezdı emdeudıŋ joǧary tiımdılıgın körsetu üşın plazmoferez emınıŋ prosedurasy engızıldı, būl tuberkulezdıŋ öte auyr türıne şaldyqqan nauqastyŋ jazyluyn ekı ese tezdetedı. Nauqastarǧa hirurgiialyq kömek körsetu barysynda endobronhyly blokatorlar jaqsy qoldanyluda, būl hirurgiialyq emdeudıŋ tiımdılıgın joǧarylatady. Osylaişa, auruhananyŋ jaŋa apparattarmen jaraqtandyryluy naqty diagnostika jasauǧa mümkındık berıp, soŋǧy kezde ölım-jıtım ekı esege deiın, al auruǧa şaldyǧatyndardyŋ qatary 40 paiyzǧa deiın azaidy. Būl rette qala äkımdıgı men densaulyq saqtau basqarmasy bızge ünemı qoldau körsetıp keledı.

Serık:
– Jaŋa ǧimarat salynyp jatyr degendı estıdım. Bügıngı taŋda ondaǧy jūmystar aiaqtaluǧa jaqyn ba?
– Özderıŋız jaqsy bılesızder, elordamyz köz ılespes şapşaŋdyqpen damyp keledı. Osyǧan bailanysty tuberkulezge qarsy dispanserdıŋ qazırgı ǧimaraty şahardyŋ ortasynda qalyp qoidy. 2012 jyly 12 säuırde Elbasy Qazaqstan azamattarymen kezdesuınde qala äkımdıgıne jeke tapsyrma bergen bolatyn. Sonyŋ negızınde qalanyŋ syrtynda, Qyrqynşy stansada tuberkulezge qarsy jaŋa dispanserdıŋ qūrylysy kestege säikes jürgızılıp jatyr. Ondaǧy palatalar bır nemese ekı adamǧa arnalǧan. Mūnda auruhana qyzmetkerlerınıŋ jūmys ısteuıne jäne nauqastardyŋ emdeluıne barlyq jaǧdai jasalǧan. Älemdık standarttarǧa jauap beretın apparattar satyp alynuda. Ǧimarat keler jyldyŋ ortasyna taman paidalanuǧa berıledı dep josparlanyp otyr.

Dinara:
– Soŋǧy kezde sıŋlımnıŋ köŋıl-küiı bolmai jür edı. Söitsem, beker emes eken. Därıgerler tuberkulezge şaldyqqanyn anyqtap, auruhanaǧa jatqyzdy. Bıleiın degenım: osy auru emdele me?
– Ärine, eger auru der kezınde anyqtalyp, nauqas därıgerdıŋ nūsqaularyn uaqtyly oryndap, därı-därmektı üzbei ışıp otyrsa, tuberkulez emdeledı. Degenmen, keibıreuler öz densaulyǧyna jauapsyz qarap, emdeu kursyn tolyǧymen ötpeidı. Keiın emdeludı qaita bastaǧanda tuberkulezge qarsy därı-därmekter äser etpei jatady. Öitkenı, aǧzada tuberkulez mikobakteriialarynyŋ mutasiiasy oryn alady. Sodan keiın jaŋa emdeu kursyn, basqa därı-därmektermen, ūzaq merzımge taǧaiyndau qajet bolady. Osyny nauqasqa şaldyqqandardyŋ barlyǧy bırdei eskere bermeidı. Uaqytty ötkızıp almai, anyqtalǧan sätten bastap emdese, onyŋ aldyn alu oŋaiǧa soǧady.

Aigerım:
– Qalamyzda tuberkulezge tekserılu jäne emdelu tegın be älde aqyly ma?
– Tegın medisinalyq kömektıŋ kepıldendırılgen kölemıne säikes, tuberkulezge qarsy kömek Qazaqstan Respublikasynyŋ azamattaryna tegın körsetıledı. Tuberkulez auruynyŋ alǧaşqy belgılerı paida bolǧan kezde ärbır azamat tūrǧylyqty mekenjaiy boiynşa emhanaǧa qaraluy tiıs. Därıger diagnostikalyq algoritm negızınde tekseru jürgızıp, qajet bolǧan jaǧdaida Qazaqstan Respublikasy Densaulyq saqtau ministrlıgı belgıleitın qūjattarǧa säikes tuberkulezge qarsy dispanserge tolyq tekserıluge jäne emdeluge jıberedı.

Qarlyǧaş:
– Biyl menıŋ balam bırınşı synypqa barady. Tuberkulezge qarsy egıluı qajet eken. Ony mındettı türde aluymyz kerek pe? Kerı körsetılımder bolmai ma?
– Tuberkulezge qarsy alǧaş ret egu perzenthanada jürgızıledı. Sodan soŋ jetı jyldan keiın qaitalama vaksinasiiasy, iaǧni, revaksinasiia jürgızıledı. Ol qauıpsız jäne tuberkulezge qarsy immunitet qalyptasuyna kömektesedı.

Berık:
– Jūmysqa tūru kezınde tubdis­panserde esepte tūrmaǧanym turaly anyqtama talap ettı. Ony qalai jäne qai kezde aluǧa bolady?
– Atalǧan anyqtamany alu üşın sız tuberkulezge qarsy dispanserdıŋ tırkeu bölımşesıne kelıp, jeke kuälıgıŋız ben fliuorografiialyq tüsırılımıŋızdı ūsynasyz. Ondaǧylar sızdı uchaskelık ftiziatrdyŋ qabyldauyna jıberedı.

Balapan:
– Tuberkulezben auyryp jazylǧan adamdar qandai jaǧdailarda jūmysqa jıberılmeidı?
– Eger azamat tuberkulezben auyrǧan bolsa, Qazaqstan Respublikasy Densaulyq saqtau ministrlıgınıŋ №218 būiryǧyna säikes bosanu üilerınde, balalar auruhanasynda, jaŋadan tuylǧan balalardyŋ patologiiasy bölımşesınde, mektepke deiıngı mekemelerde jäne mekteptıŋ bastauyş synyptarynda jūmys ısteuge tyiym salynady. Basqa jaǧdailarda adam käsıbi qyzmetın jalǧastyra alady.

Aidana:
– Tuberkulezben auyrǧan nauqastar­ǧa äleumettık kömek körsetıle me?
– Astana qalasynda ambulatoriialyq jaǧdaida demeuşı faza boiynşa tuberkulezge qarsy em qabyldaityn nauqastar ai saiyn barlyǧy 15 kilogramdai azyq-tülık jiyntyǧyn alady. Onyŋ ışıne jarmalardyŋ barlyq türı, mai, qoiytylǧan süt, būqtyrylǧan et jäne t.b. azyq-tülıkter kıredı. Odan basqa, bızdıŋ ambulatoriialyq emdeludegı barlyq pasientter qoǧamdyq kölıkte jüru biletterın alady.

Janat:
– Tuberkulezdıŋ tözımdı türı degen ne jäne ol nesımen qauıptı?
– Tuberkulezdıŋ multirezistenttı türı – ol mikobakteriialar tözımdı bolyp ketetın tuberkulezdıŋ erekşe türı, iaǧni, bırınşı qatardaǧy anaǧūrlym nätijelı tuberkulezge qarsy därı-därmektermen – izoniazid jäne rifampesinmen emdegende joiylmaidy jäne būl jaǧdaida em qiyn ötedı. Ol qymbat därılerdı, nauqastyŋ, onyŋ tuystarynyŋ, medisinalyq jäne äleumettık qyzmetkerlerdıŋ ūzaq uaqytqa deiın ülken moraldyq jäne fizikalyq küşın qajet etedı. Al egerde multirezistenttı tuberkulezdı emdeu kezınde üzılısterge jol berılse, supertözımdı tuberkulezdıŋ örbuı mümkın, ony emdeu anaǧūrlym qiynǧa soǧady.

Gülbarşyn ÖKEŞQYZY