BELDEUI BEKEM BAS QALA

Astanany azyq-tülikpen  qamtamasyz etu – kökeitesti mäsele. Öitkeni, elordalyqtardyŋ qatary kün sanap köbeiip, işip-jemge degen sūranys artuda. Statistikalyq mälimet aldaǧy üş jyldyŋ işinde bas qalanyŋ  tūrǧyndary 900 myŋǧa jetedi deidi.
Jaqynda Astanany odan äri damytu jönindegi alqaly  jiynda Memleket basşysy elordanyŋ azyq-tülik beldeuin bekemdeu barysyna toqtala kele, qala maŋyndaǧy mal, egin, kökönis ösiretin şaruaşylyqtardyŋ jūmysyn yntalandyrudy tapsyrdy.

Mindet mejelenbek

Büginde baǧdarlama aiasynda jalpy somasy 19,4 mlrd teŋgeni qūraityn 48 joba qarjylandyrylǧan. Būl boiynşa Astanada 31 käsiporyn öz jūmystaryn jürgizip keledi. Olar büginde elorda halqyn 12,3 myŋ tonna önimmen qamtamasyz etude. Astana äkimi İ.Tasmaǧambetovtyŋ aituyn­şa, būl bas qalaǧa jetkiziletin äleumettik maŋyzy bar önimniŋ 17 paiyzy ǧana. Osyǧan bailanysty endi öndiruşilerge qoiylatyn talap özgertilmek. Iаǧni, būdan bylai mūn­dai  käsiporyndar öz önimderiniŋ kem degende elu paiyzyn  astanalyq naryqqa jetkizuge mindettelmekşi.
Aita ketken jön, Aqmola ob­ly­synyŋ  tauar öndiruşileri 2008 jyl­dan bastap Astana qalasynyŋ azyq-tülik bel­deu­in qamtamasyz etu baǧ­dar­­la­masyna qatysyp, ölke ty­ny­syn keŋeituge barynşa küş sa­lyp keledi.
Olar memleket tarapynan qoldau­ǧa kende emes. Jeke käsipkerler önim sapasyn jaqsartyp, öndiris kölemin ūlǧaitu maqsatynda tömen paiyzben nesie ala alady. Istiŋ közin taba bilse, kez kelgen şaruany döŋgeletip äke­tu­ge barynşa jeŋildikter qaras­tyrylyp baǧuda.
Būl künde  «Rodina AF», «İjev­skii», «Poisk», «Dastarhan» ŞQ, «Vozrojdenie», «Aq bas» sekildi  bir­qatar käsiporyndarmen   azyq-tülik jäne kök­önistiŋ barlyq türlerimen elordany qamtamasyz etu turaly keşendi şaralar jasalynǧan.  Desek te, elorda bazarlary men düken söre­lerinde tūrǧan azyq-tülik tauarlary men kökönister syrttan äkelinip satylatyny jasyryn emes. Azyq-tü­lik beldeui degenimiz – qarapaiym til­men aitqanda, sapaly önim, qolje­timdi baǧa. Sondyqtan, bas qalany sapaly önimmen qamtamasyz etu äli de qauqarly jūmysty qajet etedi.

Qolaily qoimalar qajet

Zertteulerge süiensek, elordalyq­tarǧa jyl saiyn 252,2 myŋ tonna süt, 40,2 myŋ tonna et önimderi men 101,1 million birlik jūmyrtqa  qajet.
2011 jyly tūrǧyndardyŋ azyq-tülik tūtynu körsetkişi  4 myŋ ton­nany qūraǧan.  Önim saqtaudyŋ qajet kölemi büginde 60 myŋ tonnaǧa deiin jetip otyr. Osyǧan bailanysty qa­jet­ti önimderdi saqtau üşin qoima­lardyŋ sanyn köbeitip, jylyjai jūmysy üilestirilude.
Qoima demekşi, däl qazir Astanada 11 kökönis qoimasyn salu jobasy jüzege asyrylyp jatyr.  Al, jyldyŋ soŋyna deiin jalpy kölemi 31 tonna qūraityn irgeli 6 joba aiaqtaluy tiis.
Jospar boiynşa kelesi jyly 35 myŋ tonna qosymşa önim saqtau mümkindigi bar 5 joba aiaqtalady dep kütilude. Būlardyŋ bäri uaqtyly iske qosylsa, astanalyqtardyŋ sūranysy tolyǧymen oryndalatyny dausyz.

Jylyjailar jyl boiy önim beredi

Damyǧan elderde jylyjai öndirisi ekonomikanyŋ basym baǧyttarynyŋ biri bolyp tabylady. Būl öz kezeginde halyqqa sapaly önim ūsynyp qana qoi­mai, mausymdyq kezeŋde tūtynuşy­lardyŋ sūranysyn tolyǧymen öteidi.
«Astananyŋ azyq-tülik beldeui» baǧdarlamasy aiasynda düniege kelgen «AstanaEkoStandart» JŞS ieligin­degi jylyjaida täuligine 5 tonna önim şyǧarylady.  Aita keterligi, soŋǧy ua­qytta  Astanada jylyjai önimderine sūranys artqan, iaǧni 6,5 myŋ tonnany qūraidy eken.
Aldaǧy mamyr aiynda jalpy önim kölemi 1900 tonnany qūraityn jyly­jai iske qosylady. Jyldyŋ soŋyna qarai taǧy eki jylyjai aiaqtaluǧa tiis. Qala äkimniŋ aituynşa, 2013 jyly jalpy 1030 tonna önim şyǧaratyn  eki jylyjai paidalanuǧa berilmekşi. Joǧaryda atalǧan keşenderdiŋ bar­lyǧy öz jūmysyn bastaǧanda jyly­jai önimderi mausymaralyq sūra­nystyŋ 80 paiyzyn qanaǧattandyrady eken. Osylaişa, azyq-tülik beldeui aiasynda kökönis türlerin jyl boiy tūtynatyn kün astanalyqtar üşin  alys emes.

Jöni bölek järmeŋkeler

«Astananyŋ azyq-tülik beldeui» baǧdarlamasy aiasyndaǧy aituly şaranyŋ biri – jeksenbilik jär­meŋ­keler. Qaladaǧy azyq-tülik baǧasyn tūraqtandyru maqsatynda Astana qalasy äkimdiginiŋ ūiymdastyruymen ötkiziletin järmeŋkelerdiŋ basty erek­şeligi auyl şaruaşylyǧy önim­­deriniŋ satylymǧa eşbir  del­dalsyz, arzan baǧamen tüsetin­di­ginde. Üş jyldan beri üzdiksiz öt­kizilip kele jatqan järmeŋ­kelerdiŋ jaqsy­lyǧy köp bolyp tūr. Būnda azyq-tülik önimderin özge sauda orynda­ryndaǧy baǧadan 15-20 paiyz tömen baǧamen  ūsynatyn jär­meŋke biyl da bastaldy. Mä­selen, Abylaihan daŋǧylyndaǧy «Älem» dükeni al­dyn­daǧy alaŋda, Sauran köşe­sin­degi Esil audandyq HQKO auma­ǧynda, Bögenbai batyr daŋǧy­lyn­daǧy «Şapaǧat» kommu­nal­dyq baza­rynyŋ avtotūraq ala­ŋynda jär­meŋkeler jyl boiy jal­ǧasady.  Al, aituly meiram künderi aimaqtan keletin järmeŋkelerdiŋ jöni öz aldyna äŋgime.

Baǧa saiasaty baqylauda

Qala bazary men sauda üilerinde azyq-tüliktiŋ baǧasy är jerde türli baǧamen satylatyny ras. Keibir jerde et, keibir jerde jarma, al keibir jerde süt önimderi qymbat. Būl – sauda salasyndaǧy baǧa saia­satyn olardyŋ menşik ieleri jür­gizetinin bildiredi. Baǧa saiasatyna baqylau jürgizuge memlekettiŋ zaŋ­dy bekitilgen ökilettiligi qarasty­rylmaǧandyqtan, äkimdik  käsipker­lermen arnaiy kelisimge kelgen. «Astana qalasynda azyq-tülikti köterme-bölşek satudy jürgizetin sauda mekemeleriniŋ üsteme baǧa­synyŋ mölşerin belgileu jäne qoiu turaly» memorandum  negizinde  sau­da nüktelerindegi azyq-tülik tauar­laryna qoiylǧan üsteme baǧalarǧa monitoring jürgizu arqyly  baǧa­nyŋ negizsiz ösuine jol bermeu köz­delgen.
Endi elordalyqtar da äkim saity arqyly  azyq-tülik baǧalarynyŋ özgerisin baqylai alady. Mūnda apta saiyn  elordadanyŋ  22 sauda nüktesindegi 27 tauar türiniŋ moni­toringi jariialanuda.  Mälimetter tikelei sauda sörelerinen arnaiy alynady. Äleumettik maŋyzy bar azyq-tülik baǧasyn osylaişa qada­ǧalau – halyq üşin qajettilikten tuyndaǧany anyq.

Gülmira AIMAǦANBET