KONKİŞI KENJEŞ

Kenjeş Särsekenova – elimizdiŋ 1992-1996 jyldar aralyǧyndaǧy dürkin-dürkin chempiony, halyqaralyq därejedegi sport şeberi. Ol süietin sportta jeŋiske jetip jürgen qyzdar barşylyq. Biraq qazaqtyŋ qyzy joq. Nege? Osy sūraq meni jii mazalaityn. Elimiz täuelsizdik alǧaly da jiyrma jyl ötipti. Al ol bolsa, keŋestik kezeŋniŋ özinde topty jaryp, bir emes, eki Olimpiadaǧa qatysty. Jäne qandai Olimpiadaǧa, anau-mynaudyŋ qoly jete bermeitin, qazaq bara bermeitin qysqy olimpiadaǧa!
Bizdiŋ halyq kenje balalaryn öte jaqsy köredi. Olar köbinese erke bolyp ösedi. Al­dyndaǧy aǧa-äpke­leriniŋ ünemi qam­qorlyǧynda jüredi jäne ata-anasy da osy balalaryn közinen tasa etkisi kelmeidi. Al bizdiŋ keiipkerimiz qandai edi?
Ol – on üş balanyŋ eŋ kişisi. Aldynda asqar taudai aǧalary, aiauly apalary bar. Seksen altyǧa kelgen, on bes qūrsaq kötergen batyr anasy Fatiha balalary men nemereleriniŋ ortasynda jür. Ony sportqa alyp kelgen aǧasy Äzen bolatyn. Sol jyly aǧasy ony sonau Semeiden Almatyǧa alyp ketti. Osyndaǧy sportta daryn­dy balalarǧa arnalǧan respublikalyq mektep-internatta jeŋil atletika bölimine qabyldau jürip jatyr eken. Ökinişke qarai, emtihandar aiaqtalyp, balalar tolyp qalypty. Sodan aǧasy qaryndasyn qolynan jetektep, basqa mektep-internattyŋ konki bölimine alyp keldi.
– Seniŋ myna qyzdardan qai jeriŋ kem, käne, myna konkidi baila da, anau bapkerdiŋ aitqandaryn iste, qabyl­dansaŋ boldy, keiin jelaiaqtar böli­mine auysasyŋ, – dedi aǧasy.
Jan-jaǧyna qarasa, bir qazaq joq, öŋkei orys balalary, būǧan «köreiik äuseleŋdi» dep mazaqtap qarap tūrǧan siiaqty.
– Aǧa, men konki kimek tügili, mūzda äreŋ jürem ǧoi, mynalarǧa külki bolmai tūrǧanda keteiikşi, – deidi jalynyp.
– Auylǧa qaitu qaida qaşady deisiŋ, körseişi.
Sodan tisin qairap, ana qyzdarǧa bir, mūzǧa bir, mynadai «tozaqqa» salyp qoiǧan aǧasyna bir qarap, köziniŋ jasyn sürte-mürte bätiŋkesiniŋ bauyn bailai bastady. Nesin aitasyz, sol joly namysşyl qyz qūlap-sürinip jürip, konkimen jügiru bölimine qabyldandy. Üige kelgende qarasa, tizesi qanap qalypty, aiaǧy isip ketken. Būl 1984 jyl edi. Sodan soŋ mektep-internatta oqydy.
«Şynymdy aitaiyn, sol kezde tük te quanǧan joqpyn, özim jaqsy köretin jeŋil atletikaǧa auysqym keldi. Biraq nege ekenin bilmeimin, keiin kele osy sportty jaqsy körip kettim, özimniŋ de ketkim kelmei qaldy. Sabaqtan qolymyz qalt etse boldy, qūrbylarmen «Medeu» qai­dasyŋ dep tauǧa qarai asyǧatynbyz. «Medeudiŋ» aty dürkirep tūrǧan kez. Ondaǧy türli  jarystardy tamaşalai jürip, iştei özim de sol sportşy­lardai bolsam ǧoi dep armandaityn boldym.
Qalai bolǧanda, men aǧama rizamyn. Sebebi ol meniŋ boiymdaǧy sportqa degen qūştarlyqty uaqytynda bai­qai bildi, kenje bala bolǧanyma, qaryndasy bolǧanyma qaramastan, meni aiamady. Der kezinde dūrys baǧyt-baǧdar berdi. Basymdy tauǧa da, tasqa da soǧa jürip, men qiyndyqty jeŋudi üirendim. Öziŋiz oilap qaraŋyzşy, jylamai tamaq işpeitin qazaq auylynan, qazaqy ortadan kelgen kip-kişkentai balany özi müldem tanyp, bilmeitin, tili bölek ortaǧa jalǧyz tastap kep jiberdi. Amal joq, könuime jäne köndiguime tura keldi, özgeler jasymdy körmesin dep tünde jastyq­qa betimdi basyp, ūzaq jylap-jylap alatynmyn», – deidi ol sol künderdi eske alyp.
Ol sol künnen bastap, sport degen ūly mekteptiŋ kermek dämin tatyp, onyŋ temirdei qataŋ tärtibine baǧyn­dy. Kenjeş aqjarqyn mineziniŋ arqasynda jūrtpen tez til tabysty, eŋbekqor boldy, qiyndyqtan taisal­mady. Suyq jerde, qys demei, jaz demei daiarlyqta özin aiamaityn, sondaǧysy – özgelerge külki bolmau. Osy qasietterin köre bilgen alǧaşqy jattyqtyruşysy Leonid Nikolae­vich Li būl qyzdy odan saiyn qairap, şyŋdai tüsti. Auyl alysta, ata-anasyn, tuǧan-tuystaryn qanşa sa­ǧyn­sa da, oquyn jaqsy oqyp, sportta da alǧaşqy nätijelerge jete bastady. Mūny köŋiline medet etip qana qoimai, aldyna biik-biik maqsattar qoidy. Tynymsyz, tiianaqty, tözimdi, taban­dy, şeberligi künnen-künge şyŋda­lyp kele jatqan qazaqtyŋ jalǧyz qyzyna osy saladaǧy mamandar da amalsyz, nazar audara bastady. Al­ǧa­şynda oqu-jattyǧu jiyn­­­daryna, keiinnen jarys­tarǧa, sosyn täuir nätijeler körsete bastaǧanda halyq­aralyq iri jarystarǧa şyǧa bastady.
Alǧaşqy qatysqan Olim­piadasy 1994 jyly Norve­giianyŋ Lillehamer qalasynda ötti. Jarysqa köptegen elden saidyŋ tasyndai sportşylar qatysty. Solardyŋ qatarynda Ken­jeş te üş myŋ metrlik qa­şyqtyqqa konkimen jügiru­den Qazaqstan qūramasy sa­pynda öner körsetti. Būl joly Kenjeş on jetinşi orynǧa tūraqtady. Ekinşi Olimpia­dasy 1998 jyly Japoniianyŋ Nagano qalasynda ötti. Mūnda ol būrynǧysynan jaqsy kö­rindi. Al eŋ jaqsy körsetkişi – 1999 jylǧy Koreianyŋ Kang­vang qa­lasyndaǧy Aziia chem­pio­natyndaǧy segizinşi kör­set­kişi. Mūnyŋ arasyn­da älem chempionattaryna qatysty.
Ärine, jüldeli oryndardyŋ birinen körinse, bälkim, onyŋ mereii būdan da üstem bolar ma edi. Kim bilsin?! Biraq, ol ökingen emes. Sebebi, sol kezde qazaq balasynyŋ ülken aituly dodalardan körinip, sonyŋ işinde Aziia qūrlyǧynda üzdik ondyqqa iliguiniŋ özi de zor tabys edi.
Qalai desek te, Kenjeş qyzymyz osy uaqytqa deiin konki sportynda azdy-köpti jetistikterge jetken jal­ǧyz qazaq qyzymyz bolyp qalyp otyr. Öitkeni äli künge onyŋ jolyn jalǧastyryp jürgen basqa ūlttyŋ qyzdary bar bolsa da, özimizdiŋ qaraközderimizdi köre almai kelemiz. Nege? Būl sūraqty men özime qoi­ǧanmyn.
– Siz bilesiz be, ökinişke qarai, bizdiŋ aǧaiyn balasyn qysqy sport türlerine beruge qorqady. Qysqy sporttyŋ qai türin almaŋyz, meili ol şaibaly hokkei bolsyn, mänerlep syrǧanau, şaŋǧy jarysy, şort-trek, fristail nemese bizdiŋ sport bolsyn, eŋ aldymen jaraqaty köp, densau­lyqqa qauipti sport dep sanaidy. Ras, kez kelgen sport türi qanşalyqty dumandy, közge körkem bolǧanymen, onyŋ özindik qiyndyqtary men maşaqaty mol. Biraq sporttyŋ aty – sport. Sportqa keldiŋ eken, sen eŋ aldymen öz boiyŋdaǧy üreidi jeŋe biluiŋ jäne tabandy türde eŋbek etuiŋ kerek. Men de denem kökala qoidai bolyp, talai ret jyǧylǧam, jylaǧam. Biraq meniŋ on bes jylym osy sportqa ketti. Qoldy bir-aq siltep kete saluy­ma da bolar edi. Biraq ata-ana, bauyr­larym, ūstazdarymnyŋ senimin aqtau­ǧa tyrystym. Ras, meniŋ jolym auyr boldy. Biraq men qoldan kelgenniŋ bärin jasadym. Ūzaq qaşyqtyqqa jügiru oŋai emes, al men mūzda jügir­dim. Men sol biiktikti baǧyndyrdym jäne äli talai qyzdardyŋ men jete almaǧan jeŋis­terge jeterine senemin.
Kenjeş turaly ūzaq jyldar aitylmaidy da, jazylmady da. Biraq ol eşqaşan ataq quǧan emes. Onyŋ esimi ötken jylǧy Astana men Almaty qalala­rynda ötken, bükil elimizge, jūrtymyzǧa quanyş syilaǧan Aziada oiyndary kezinde qai­tadan estildi. Sebebi, ol halqy­myzdyŋ betkeūstar, ataqty sportşylary Serik Qonaq­baev, Äliia Iýsupova, Vladimir Smir­novtyŋ qatarynda Aziada oiyn­da­rynyŋ jalauyn köteru qūrme­tine ie boldy. Sol bir ūmytylmas künderdegi Kenjeş­tiŋ quanyşyn körseŋiz. Jyldar boiy tögilgen ter, aŋsaǧan armany oryndalǧandai. Biz de qazaq­tyŋ qarapaiym qyzynyŋ közine jas üiirgen sonau baqytty sättiŋ kuäsi boldyq.
– Men älemniŋ qanşama elderinde jarystarda boldym. Sonda bizdiŋ Qazaq jerinde osyndai jarys ötetin kün tua ma eken dep armandaitynmyn. Mineki, sol armandar da oryndalyp jatyr. Astana qalasynda zamanaui ülgidegi, bükil halyqaralyq standart­tarǧa jauap beretin «Alau» mūz aidyny salyndy. Jūmystan qolym qalt etse boldy, qyzymdy, qūrby­larymdy ertip, sonda asyǧamyn. Tamaşa ǧoi. Janyŋ jadyrap, bir sergip qalasyŋ. Mūz aidynynda alǧaşqy qadamyn täi-täi basyp jür­gen qyzdardy körip quanyp qaitam. Endigi ümit – solarda. Tek jarty jolda tastap ketpese eken. Jeŋis bir künde kelmeidi, jeŋistiŋ joly qa­şanda auyr. Sony tüsinse eken.
Ötken jyl men üşin sätti jyl boldy. Köp jylǧy eŋbegim elenip, Aziia oiyndarynyŋ aşyluyna qatys­tym. Astanadan eki bölmeli päter al­dym. Meniŋ sporttaǧy azdaǧan eŋbegimdi elep-eskergeni üşin bizdiŋ basşyla­rymyzǧa, äriptesterime, rizaşyly­ǧym şeksiz. Qyzym ösip keledi, Jūl­dyzym biyl mektep bitiredi, – mūnyŋ bäri meniŋ köŋilime quanyş syilaidy jäne ülken jauapkerşilik jükteidi, – deidi Kenjeş saŋlaq aǧynan jarylyp.
Kenjeş Särsekenova büginde Qa­zaqstan Respublikasy Sport jäne dene şynyqtyru isteri agenttiginiŋ sarapşysy retinde sport salasyn damytuǧa öz ülesin qosyp jür. Retti jerinde özin tolǧandyrar tüiindi mäseleler turaly pikirin batyl jet­kizedi. «Nūr Otan» partiiasynyŋ mü­şesi retinde qoǧamdyq isterge belsene aralasady.
Onyŋ minezi jaidary, ärqaşan köŋildi jüredi, dostary köp, Ken­jeşti äriptesteri de maqtan etedi. Qazaq­tyŋ maŋdaiyna bitken, qatary­nan eki Olimpiadaǧa qatysqan Ken­jeşimiz mine, osyndai jan.

Dämetkül QŪMAQBAI,
jurnalist