Bibıgül JEKSENBAI: Missiiam – azamattardyŋ ünın bilıkke jetkızu

Qaŋtardaǧy Senat sailauynda Ūlttyq qūryltai töraǧasynyŋ orynbasary, belgılı jurnalist, bılıktı mediamenedjer, «Bas redaktorlar kluby» respublikalyq qoǧamdyq bırlestıgınıŋ prezidentı Bibıgül Jeksenbai Astana qalasynan Senatqa deputat bolyp sailanǧany mälım. 30 jylǧa juyq jurnalistık qyzmetınde eldıŋ, elordanyŋ jaǧdaiyn bır adamdai bıletın qazaqtyŋ memleketşıl qairatker qyzynyŋ barlyq dauystyŋ 62,1 paiyzyna ie boluy – zaŋdylyq. Osylaişa, jaŋa Qazaqstannyŋ saiasi sahnasyna ūlttyq medianyŋ öz ökılı, käsıbi qoǧamdyq ūiymnyŋ jetekşısı, azat oily, memleketşıl qairatker şyqty! Būl – qazaq mediasy üşın ülken qūrmet, keremet mümkındık, damudyŋ bır belesı dep qabyldadyq.

Media salasyndaǧy qoǧamdyq bırlestık jetekşılerı arasynan alǧaş ret Parlamenttıŋ joǧarǧy palatasyna deputat bolǧan ärıptesımızdı jaŋa qyzmetımen qūttyqtap, az-kem sūhbattasqan edık. Aşyq sūhbatymyzda Memleket basşysynyŋ reformalary, elordanyŋ bügıngı taŋdaǧy özektı mäselelerı, «Mass-media turaly» zaŋ jobasyndaǧy tüitkılder, «Bas redaktorlar kluby» täuelsız qoǧamdyq ūiymynyŋ maqsat-mūrattary keŋınen qamtyldy.

Öŋırlerdıŋ müddesın qorǧaityn organǧa ainalady

– Bibıgül Nūrǧaliqyzy, ötken jazda Prezidenttıŋ ūiǧarymymen Ūlttyq qūryltai töraǧasynyŋ orynbasary bolyp taǧaiyndaldyŋyz. Al biyl 14 qaŋtarda sailauşylardyŋ amanaty men senımın arqalap, Astana qalasynan senator bolyp sailandyŋyz. Jaŋa qyzmetıŋızge tabys, sättılık tıleimız! Būl märtebelı qyzmetıŋız Sızge qandai jauapkerşılık jüktedı?

– Şynyn aitsam, elımızdegı media salasyndaǧy qoǧamdyq bırlestıkter tarapynan joǧary sailanbaly lauazymǧa qol jetkızuım, bırınşıden, ärıptes­terımnıŋ qoldauy, ekınşıden, BAQ-tarǧa degen qoǧamnyŋ qoldauy dep bılemın. Jasyratyny joq, būryn sailauǧa köbıne-köp jergılıktı bilık ökılderı, mäslihat deputattary, äkımdıktegıler tüsıp jatatyn. Al bügıngı qoǧamdyq bırlestık ökılderıne degen qoldau – būl elımızdegı azamattyq qoǧamnyŋ bır körsetkışı dep sanaimyn. Azamattyq qoǧamnyŋ belsendısı retınde zaŋ şyǧaru organyna barǧanda menıŋ aldymda ülken bır missiia tūr. Ol – qoǧamymyzdy, elımızdı damytu baǧytyndaǧy jekelegen azamattardyŋ, qoǧam belsendılerınıŋ ünınıŋ joǧary bilıkke estıluıne barynşa mümkındık jasau. Öitkenı qoǧamdyq bırlestıkterdıŋ ökılderı eşbır jerden jalaqy almasa da, memlekettık ūiymdarda tırkelmese de eŋ ötkır, tüitkıldı mäselelerdı köterıp, bilıktıŋ aldyna qoiyp, oŋ şeşımın şyǧaruǧa atsalysyp jür. Olar kötergen mäsele neǧūrlym köp şeşılse, eldegı äleumettık-ekonomikalyq mäselelerdıŋ şeşıluıne jol aşylady.

2022 jylǧy referendumnyŋ nätijesı, elımızdegı saiasi ülken özgerısterdıŋ bastamasy osy Senat sailauynan-aq körındı dep oilaimyn. Barlyq öŋırlerden 2 deputattan sailandy. Maǧan berılgen deputat mandaty – ülken jauap­kerşılık! Öz dauystary men senımın bıldırgen Astana qalasy mäslihatynyŋ VII sailanym deputattaryna alǧysymdy bıldıremın. Halyqtyŋ ümıtı men senımın aqtap, elımızdıŋ örkendeuıne, qazaqstandyqtardyŋ äl-auqatynyŋ artuyna, qoǧamda oŋ özgerıster jasaluyna bar bılım, täjıribemdı jūmsauǧa tyrysamyn. Otyz jylǧa juyq jurnalistık qyzmetımde elımızdıŋ jaǧdaiymen etene tanystym desem artyq aitqandyq bolmas. Onyŋ üstıne, bas qalamyz – Astanada tūryp jatqanyma 20 jyl boldy.

Senattyŋ jūmysynda ülken özgerıster bolyp jatqanynan da habardarsyzdar. Öŋırlermen, jergılıktı mäslihattarmen jūmys barynşa jaŋ-jaqty, tereŋ, belsendı jürgızıledı. Iаǧni, halyq pen Senattyŋ arasyndaǧy bailanys tereŋdeidı degen söz. Senatorlar būqaranyŋ mäselelerın tereŋ sezınıp, onyŋ tez şeşıluıne tıkelei atsalysamyz. Būl oraida joǧarǧy palatadaǧy «Öŋır» deputattyq tobynyŋ aiasynda aimaqtarda jiyndar, kezdesuler, zaŋ jobalaryn talqylaular ötedı. Senat öŋırlerdıŋ müddesın qorǧaityn organǧa ainalady. Öŋır mäselesı tek aimaq üşın ǧana emes, bükıl eldıŋ mäselesıne ainalǧanyn ömır körsetıp otyr. Öŋırlık mäsele şeşılmei Qazaqstannyŋ örkendeuı mümkın emes.

– Elımızdegı eŋ ülken dialog alaŋy – Ūlttyq qūryltaidaǧy qyzmetıŋızdı de senatorlyqpen qatar alyp jürsız. Ol jerde qoǧammen kerı bailanys qalai jürıp jatyr?

– Ūlttyq Qūryltai töraǧasynyŋ orynbasary retınde maǧan jūrttyŋ oi-pıkırlerı, ūsynystary kelıp tüsıp jatyr. Qazaqstandyqtar qoǧamdaǧy eŋ özektı mäselelerdı köterıp, oi-ūsynystaryn e-gov platformasynda arnaiy aşylǧan e-Quriltay mobildı qosymşasy arqyly joldauda. Sondai-aq «Habar» telearnasynda «Qūryltai» atty aiyna ekı ret tüsırıletın arnaiy habar şyǧyp jatyr. Özım jürgızetın «Qūryltai» degen podkast bastaldy. Podkasta qoǧamda talqylanyp jürgen özektı mäseleler boiynşa qūryltai müşelerı, belsendı azamattar oi-ūsynystaryn aşyq jetkızedı. Būl qoǧammen kerı bailanysty nyǧaituǧa jäne tüitkıldı mäselelerge der kezınde tiıstı şeşımder ūsynuǧa mümkındık tudyrady. Halyq kötergen mäseleler, aitylǧan ūsynystar qalys qalmaidy. Öz basym ärbır maŋyzdy degen mäselenıŋ zaŋdyq tūrǧydan şeşımın tabuy üşın deputattyq saual arqyly da jüzege asyryluyna şamam kelgenınşe üles qosamyn. Jaqynda Almatydaǧy Dos­tyq üiınde Ūlttyq Qūryltai müşelerı men etnomädeni bırlestıkterdıŋ ökılderımen kezdesuge qatystym. Jiynda qatysuşylar öz pıkırlerın ortaǧa salyp, jüzege asyrylyp jatqan saiasi reformalardyŋ halyq ömırıne äserın, sailaudaǧy öŋ özgerıster, majoritarlyq sailau jüiesınıŋ ıske asyryluy, jastar men äielder qauymyna kvotanyŋ bölınuı jäne jalpy Senattyŋ rölı men jūmysyndaǧy jaŋa baǧyttar, Qazaqstan halqy Assambleiasy ökılderınıŋ Senat qūramyna ötuı turaly keŋınen aityldy.

Sudy ünemdeu mädenietıne köşuımız kerek

– Astana qalasyn damytu mäselelerı jönınde keŋes ötkızgen Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev qala tez ülkeiıp kele jatqandyǧyn, 300 gigakaloriiden astam jylu energiiasy tapşylyǧynan zardap şegıp otyrǧanyn mysalǧa keltırdı. Sızdıŋ oiyŋyzşa, jylu mäselesı qalai tiımdı, oŋ şeşıluı kerek?

– Elorda tūrǧyndarynyŋ ūzaq merzımdı perspektivada tūrmys-tırşılıgın  qamtamasyz etu üşın injenerlık jelılerge qatysty da bırqatar mäsele  şeşıluge tiıs. Onyŋ ışınde jylu, elektr quaty jäne nöserlı kanalizasiia mäselelerı. Jylumen jabdyqtau käsıporyndary azamattardyŋ keŋ auqymyn qamtityn negızgı qyzmet körsetu salasy sanalady. Sondyqtan onyŋ jaǧdaiy qoǧamnyŋ äl-auqatyn, äleumettık tūraqtylyqty jäne jalpy el ekonomikasynyŋ bäsekege qabılettılıgın anyqtaidy. Jylumen jabdyqtau naryǧyn damytudyŋ negızgı mındetterınıŋ bırı investisiia tartu bolyp otyr. Būl salaǧa investisiia saludyŋ bırqatar artyqşylyqtary bar, bıraq ol älı de öte tömen deŋgeide dep oilaimyn. Otandyq jylumen qamtamasyz etu qalai ūiymdas­tyrylatyny, būl sala jiı kezdesetın negızgı problemalar, tarifterdı belgıleudıŋ jaŋa ädısterı ne üşın qajet ekenı älı de tolyq zertteu men zerdeleudı qajet etedı. Jylumen jabdyqtau sektoryn sifrlandyru jäne avtomattandyru deŋgeiın arttyru prinsiptı de maŋyzdy, basymdyqty investisiialardy anyqtau üşın bızge jylumen jabdyqtau infraqūrylymynyŋ jai-küiı, ysyrap deŋgeiı, tūtynylatyn jylu energiiasynyŋ sany men sapasy turaly obektivtı derekter qajet. Elordadaǧy jylu jelılerı keşenınıŋ tūraqty ärı sapaly jūmysyna halyqtyŋ senımdılıgın arttyru jäne osy nysandardyŋ ielerı men tūtynuşylardyŋ müddelerınıŋ tepe-teŋdıgın saqtai otyryp, qalany  jylumen jabdyqtau naryǧyn tiımdı qalyptastyru qajet. Jylu energiiasyna tarifterdı belgıleu kezınde jylu men elektr energiiasy kompaniia­lary jäne tūtynuşylar toptary arasyndaǧy tarifterdegı negızsız aiyrmaşylyqtardan, tiımsız tariftık täsılderden bırte-bırte bas tartu qajet.

– Elorda halqynyŋ sany jylda ösıp keledı. Būl jerde eŋ kürdelı, alaŋdatarlyq mäselenıŋ bırı – auyzsu. Megapolistı aldaǧy uaqytta auyzsumen qamtamasyz etude ülken problemalar tuyndamai ma?

– Su qalanyŋ ǧana emes, el damuynyŋ da negızgı faktorlarynyŋ bırı  sanalady. Boljamdarǧa säikes, 2030 jylǧa qarai elordada auyzsudy tūtynu jylyna 153 million tekşe metrge deiın artady. 2030 jylǧa qarai tūrǧyn üi 37,2 mln şarşy metr bolady dep kütılude (ösım 16,5 mln şarşy metrge artady). 2030 jyly qoǧamdyq tūrǧyn-üi qūrylysynyŋ audany 25 mln şarşy metrge deiın ösedı degen boljam bar. Astanada demografiialyq ösımnıŋ qarqynmen artuy, ışkı köşı-qon saldarynan tūrǧyndar sanynyŋ köbeiuı, jaŋa tūrǧyn üi keşenderı men  şaǧyn öndırısterdıŋ ıske qosyluy su resurstarynyŋ jyldan jylǧa azaiuyna öz yqpalyn tigızude. Sondyqtan jaŋa sorǧy, süzgı stansalaryn salu mındetı kezek küttırmeidı. Älemdık soŋǧy tehnologiialar mümkındıgı negızınde, sudy ünemdeu, tıptı paidalanǧan sudy kögaldandyru baǧytynda ekınşı märte paidalanu täsılderın elordamyzda qoldanysqa engızu – jaqyn bolaşaqtaǧy basty maqsattardyŋ bırı. Sondai-aq astanalyqtarǧa su resurstaryn ünemdeu men sudy tiımdı paidalanu mädenietın qalyptastyru mındetı tūr.

Astana benzinnen bas tartqan alǧaşqy qala bolady

– Memleket basşysy ­Qasym-Jomart Toqaev erekşe nazar audarǧan kürdelı mäselenıŋ bırı – köşelerdegı kölık keptelısı. Prezident būl mäsele qala tūrǧyndarynyŋ aşu-yzasyn tuǧyzyp otyr­ǧanyn aşyq aitty. Sızdıŋ oiyŋyzşa, halyq sany öte jyldam ösıp kele jatqan alyp megapolis­te jol-kölık mäselesı qalai şeşıluı kerek?

– Tūrmystyq deŋgeidegı qalalyq kölık infraqūrylymynyŋ mäselesı öte qara­paiym sipattalǧan: qalalarda kölıkter tym köp, al joldar joq. Jäne olar ädette keŋeimeidı. Jalpy, qalanyŋ kölık infraqūrylymy tört negızgı problemamen sipattalady: bırınşıden, būl kölık parkınıŋ jaǧdaiy, jyljymaly qūramnyŋ jäne onymen bailanysty infraqūrylymnyŋ tozu deŋgeiı. Ekınşıden, būl – elordamyzdaǧy kölık sanynyŋ artuy, qozǧalysty ūiymdastyrudaǧy problemalar. Üşınşıden, būl kölık mäselelerın şeşuge degen közqaras, osy maqsattarǧa bölınetın qarajat kölemı. Törtınşıden, jalpy kölık salasyn damytu. Kölık «aqyldy» boluy kerek. Iаǧni, eŋ aldymen, qoldanystaǧy kölık jüiesın basqaruǧa neǧūrlym ūtymdy, «aqyldy» közqaras qajet. Jolauşylar sanyn, keptelıs aumaǧyn, aldyn ala mezet saiyn eseptep, keibır baǧyttar boiynşa joǧary jyldamdyqty, keibır baǧyttar boiynşa sirek aialdamalar jüiesın engızu, bastysy, astanalyqtardyŋ qoǧamdyq kölıktı paidalanuǧa qyzyǧuşylyǧyn arttyru kerek. Bolaşaqta avtomobilder tiımsız kölıkke ainaluy kerek, adamdar köbırek qoǧamdyq kölıktı taŋdauy kerek. Jaŋa tūrǧyn audandarda jūmyspen qamtamasyz etu, demalys, bılım beru, densaulyq saqtau nysandaryna da nazar audarylyp, qalalyqtardyŋ jolda jüruın bırşama azaituǧa bolady.

– Qazır qalada tūrǧyn üidıŋ kezegınde tūrǧan adamdardyŋ sany 50 myŋǧa juyqtaidy. Qala basşylyǧy köptegen baǧdarlamalardy ıske asyr­ǧanymen mäsele şeşımın tappai otyr. Baspanasyz adamdar azaiǧannyŋ ornyna köbeiıp barady. Nege būlai? Sız tūrǧyndardy baspanamen qamtamasyz etudıŋ qandai qolaily, tiımdı joldaryn ūsynar edıŋız?

– Soŋǧy 10 jylda Astana halqynyŋ sany 59 paiyzǧa östı. Qalada tūrǧyn üi jetımsızdıgımen qatar, būǧan deiın eŋ ülken mäsele üleskerler problemasy bolatyn. Biyl üleskerlerdıŋ 90 paiyzynyŋ derlık mäselesın jergılıktı äkımdıktıŋ şeşkenı aian. Qabyldanǧan şaralarǧa jäne azamattardyŋ basym bölıgınıŋ tūrǧyn üi mäselelerınıŋ şeşıluıne qaramastan, tūrǧyn üige mūqtajdardyŋ kezegı tūraqty türde artyp keledı. Endıgı mäsele – äleumettık jaǧdaiy tömen, mümkındıgı şekteulı adamdardyŋ mäselelerın barynşa qysqa merzımde şeşu, jastardy tūraqty jūmyspen qamtu arqyly, arnaiy memlekettık tūrǧyn üimen qamtamasyz etu baǧdarlamalary şeŋberınde jäne nesie paiyzyn tömendetu mümkındıgın qarastyra otyryp şeşu qajet. İnjenerlık infraqūrylymnyŋ bolmauyna bailanysty onjyldyqta alǧaş ret elde tūrǧyn üidı paidalanuǧa beru – megapolisterdıŋ damuynyŋ şekteluı. Naryq qatysuşylary būl täsıl tūrǧyn üi «alaŋdary» baǧasynyŋ jaŋa sekıruıne äkeledı degen boljam bar. Sondyqtan «Aglomerasiia turaly» zaŋǧa säikes, öŋırlık deŋgeide aglomerasiianyŋ naqty mäselelerın şeşu üşın qalanyŋ jäne oǧan jaqyn ornalasqan oblystyŋ jergılıktı atqaruşy organdarynyŋ özara ıs-qimylynyŋ alaŋdary retınde jergılıktı aglomerasiia keŋesterı qūrylady. Elorda äkımdıgı qala maŋyndaǧy eldı mekenderdıŋ säulet-qūrylys saiasatyn äzırleuge qatysyp, Astananyŋ tiımdı damuyna mümkındık aşady degen senım bar. Astana qalasynyŋ azyq-tülık beldeuın jasaqtauǧa, elordalyqtar men qala qonaqtarynyŋ qala syrtynda demalatyn jappai sportpen ainalysatyn aumaqtar, seruen, mädeni demalys oryndaryn aşu da eskerıluı kerek.

– Biyl klub müşelerı de, qoǧam da qyzu talqylaǧan mäselenıŋ bırı – BAQ turaly zaŋnyŋ jaŋa jobasy. Juyr­da bır top ärıptesımız zaŋ jobasyndaǧy keibır normalarǧa qarsylyq bıldırıp, Prezidentke aşyq hat jazdy. Osy jobada bız aitqan mäseleler tügeldei qamtyldy ma, mūny qūzyrly ministrlık eskerdı me?

– İä, mass-media turaly zaŋ jobasynyŋ qyzu talqylanyp jatqanyna 1 jyldan asty. Onyŋ sebebı de tüsınıktı. Būl bolaşaqta jurnalis­terdıŋ jūmysyn jeŋıldetetın, qūqyǧyn qorǧaityn zaŋ boluy kerek. Ärıptesterımız osyny kütıp otyr. Zaŋ jobasynyŋ baǧyt-baǧdarymen tanyspyn, bırneşe jūmys tobyna qatys­tym. Jurnalistıŋ märtebesı degen mäsele bırneşe jyldan berı aitylyp jür. Märtebe degen bır ǧana söz, al onyŋ ar jaǧynda naqty qandai kepıldıkter, mümkındıkter bolatyny maŋyzdy. Mysaly, «press-karta» degen jaŋalyq engızılgen. Mūny jaqtauşylar da, qarsylar da köp. Öitkenı tılşılerdıŋ qūqyqtaryn şekteu, arasyna jık salatyndai jaǧdailar oryn aluy mümkın degen de oilar aitylyp jatyr. Esıŋızde bolsa, Bas redaktorlar klubynyŋ otyrysynda osy zaŋ jobasyn talqylaǧanda «press-kartany» engızudı Türkiianyŋ täjıribesın mysalǧa alyp, klubtyŋ vise-prezidentı Doǧan Iyldyz ūsynys etıp aitty. Negızgı maqsaty – jurnalisterdıŋ teatr, muzei siiaqty halyq köp baratyn mädeni oryndarǧa erkın kırıp-şyǧuyna, aqparat aluyna qolaily jaǧdai jasau. Osy «press-karta» jurnalisterdıŋ baspana alu mäselesınıŋ oŋ şeşıluıne de septıgın tigızetını qarastyrylǧan. Iаǧni, oǧan ie bolǧan jurnalist «Otbasy bank» arqyly jeŋıldıkpen, tömen paiyzdyq mölşerlememen ipotekalyq nesiege päter aluyna mümkındık tuady. Būl karta kez kelgen jurnaliske berılmeidı. Kem degende ­3 jyl käsıbı boiynşa eŋbek etuı tiıs. Qazır ai nemese jyl saiyn jastar jūmysyn jiı auystyrady. Demek, būl ärıptesterımızdıŋ käsıbi, sapaly tūrǧydan bır jerde jūmys ısteuıne mümkındık beretın jaqsy jol dep sanaimyn. Sondai-aq «press-karta» jurnalisterge kez kelgen jerge barǧanda avtokölıgın qoiuyna, qoǧamdyq kölıkte erkın jürıp-tūruyna rūqsat beruı kerek. Ärine, osy kartany kım beredı degen mäsele taǧy bar. Ol barlyq BAQ-tyŋ, qoǧamdyq ūiymdardyŋ ökılderı engen, osy salanyŋ bedeldı, abyroily mamandarynan qūrylǧan arnaiy komissiia boluy tiıs.