Bılıktı mūǧalım bedelsız bolmaidy

Erteŋ elordanyŋ kökıregı qazynaǧa toly köneköz qariialarynyŋ bırı Otyzbai Süiındıkov atamyz torqaly toqsan jasqa tolady. Būl kısı – ūzaq jyldar bılım salasynda eŋbek etıp, ūlaǧatty ūstaz, bılıktı basşy degen qūrmetke ie bolǧan sirek bolmysty azamat. Sonyŋ ışınde otyz jylǧa juyq qazırgı Aqmola gumanitarlyq kolledjın basqaryp, ony būrynǧy Odaq kölemındegı aldyŋǧy qatarly oqu oryndarynyŋ därejesıne jetkızıp, bükıl elge tanytty.

Ötken ǧasyrdyŋ eluınşı jyldarynyŋ orta kezınde Aqmola Selinogradqa ainalyp, tyŋ igeruşıler jan-jaqtan aǧylyp, «Ar­qa­nyŋ ajary» atanǧan öŋırde qazaq auyldary men mektepterı jetım balanyŋ küiın keşıp, şetke ysyryla bastaǧan şaqta ūlttyq qūndylyqtar men ana tılımızdıŋ qasietın közınıŋ qaraşyǧyndai saqtauǧa jan-tänımen eŋbek etken tūlǧanyŋ bırı de osy kısı. Qazır de ömırden körgenı men tüigenı mol abyz aqsaqal toqsanǧa keldım dep tosylyp qalmai, jas ūrpaqpen jiı kezdesıp, aqylyn aityp otyrady. Keşe dariia keude, aqpe­iıl qartty mereitoiymen qūttyqtai baryp, ötken künderdı oiǧa oraltyp, az-maz äŋgıme şertken edık.
– Assalaumaǧaleikum, äke! Küilı-quatty jürıp jatyrsyz ba?
– Uaǧalikumassalam, balam! Allaǧa şükır!
– Äke, bügınde elordanyŋ qart tūrǧyndarynyŋ bırısız. Osy qalaǧa qai kezde keldıŋız, ol kezde Aqmola qandai edı?
– Men qazaqy dästürdıŋ qaimaǧy būzylmaǧan Qor­ǧaljyn audanyndaǧy Janteke auylynda ömırge keldım. 1947 jyly tuǧan auylymdaǧy orta mekteptı aiaqtap, bastauyş synypqa mūǧalım boldym. Būl soǧystan keiıngı auyr jyldar edı. Eldıŋ ışı älı eŋse kötere qoimaǧan şaq. Sonda da «bız jeŋdık» degen jalǧyz auyz sözdıŋ qūny adamdarǧa ruh berdı. Bılımge sondai aşqaraq boldym. Auylda qalyp qoimai, qalaǧa baryp joǧary oqu ornynda oqysam dep aldyma maqsat qoidym. 1948 jyly arǧymaq armanǧa mınıp, Almatyǧa jol tarttym. Auyldastarym menı qimai şyǧaryp saldy. Alǧaş Alataudy körgende esımnen tanyp qala jazdadym. Endı men dalanyŋ balasymyn ǧoi. Jolym sättı bolyp, Qazaq ūlttyq universitetınıŋ tarih fakultetıne oquǧa tüstım. Quanyşymda şek bolmady.
Bızdıŋ auyl osy qaladan onşa alys bolmasa da, Aqmolaǧa alǧaş 1946 jyly tabanym tidı. Sonşalyqty köz tartatyn körkı joq, jūpyny ǧana kent bolatyn. Esıl özenın qiyp ötetın Qaraötkeldıŋ tūsynda jel diırmenı jūmys ıstedı. Jūrt soǧan qap-qap bidailaryn tartqyzyp, ūn qylyp alady. Eşqandai tas­jol joq. Qala ışınde şaǧyn rels joldarymen bır tarmaq jüretın.
– Universitettı bıtırgennen keiın elge keldıŋız be?
– İä, 1953 jyly oquymdy aiaqtap, qolǧa diplomymdy ūstap, tuǧan jerıme alyp-ūşyp jettım. Ol kezde Aqmolada jalǧyz ǧana qazırgı Jambyl atyndaǧy №4 qazaq mektebı boldy. Soǧan kelıp ornalastym. Osy bılım ordasynda bıraz jyl jūmys ıstedım. 1959 jyly osy mekteptıŋ direktory bolyp taǧaiyndaldym. Būl kez – tyŋ igerudıŋ naǧyz örıs alǧan şaǧy. Köptegen auyldarda qazaq mektepterı jabyldy. Amalsyzdan ata-analar balalaryn bızdıŋ mektepke äkeldı. Şyndyǧynda, sol uaqytta Jambyl mektebı osy öŋırde qazaqy dästürdı, ana tılımızdı saqtaǧan şaǧyn bır aral sekıldı bolyp qaldy. Şamamyz kelgenşe balalarǧa ūltymyz­dyŋ tarihyn, salt-dästürın, tılı men dılın sıŋıruge küş saldyq. Odan keiın men qalalyq bılım bölımınde inspektor, oblystyq partiia komitetınde nūsqauşy bolyp qyzmet ıstedım.
– Sızdıŋ eŋ bır eŋbegıŋızdıŋ mereilı şaǧy – gumanitarlyq kolledjdı basqarǧan tūsyŋyz. Osy oqu ordasyn otyz jyl basqaru qiyn bolǧan joq pa?
– Būl kolledjdıŋ tarihy tym ärıde. Coǧys örtı qaulap tūrǧan şaqta, iaǧni 1944 jyly Aqmola oblystyq atqaru komitetınıŋ şeşımımen pedagogikalyq uchilişe bolyp qūrylǧan. Oqu ordasyna 1971 jyly direktor bolyp keldım. Bırden jūmysqa bel şeşıp kırıstım. Oqu orny, negızınen, bastauyş, muzyka, dene şynyqtyru jäne mektepke deiıngı ūiymdarǧa mamandar daiyndady. Aldymen oqu sapasyna basa nazar audardyq. Auyldaǧy mektepterge sabaq beretın qazaq bölımderınıŋ sanyn köbeittım. Oqu ǧimaraty da sūryqsyz, talapqa sai bolmady. Sondyqtan elımızdıŋ oqu-aǧartu ministrlıgıne hat jazyp, jaŋa ǧimarat saluǧa qoldau körsetulerın sūradym. Obaly neşık, osy vedomstvony 13 jyl basqarǧan ministr Qojahmet Balahmetov kömek jasady. Būl aǧamyzdyŋ közı älı tırı. Biyl 93 jasqa keldı, osynda tūrady. Söitıp respublikalyq biudjetten qarjy bölındı. 1980 jyly qazırgı oqu ordasy otyrǧan eŋselı ǧimarat salyndy. Studentterge arnalǧan jataqhana boi köterdı. Uchilişenıŋ materialdyq bazasy nyǧaiyp, oqu sapasy artty. Keŋes Odaǧy kölemınde bızdıŋ oqu ornymyz barlyq jaǧynan ekınşı oryndy ielendı. Respublikada bırınşı orynǧa ie boldyq. Äsırese, bastauyş synyp mūǧalımderın daiarlauǧa erekşe män berdık. Bızdıŋ tülekterımızdı oqu oryndary attai qalap äkettı. Keiın sol şäkırtterdıŋ bärı bılıktı ūstazǧa ainaldy. 1993 jyly pedagogikalyq uchilişe kolledjge auystyryldy. 1997 jyly pedagogikalyq kolledj gumanitarlyq kolledj bolyp ataldy. Uaqyt talabyna sai jaŋa mamandyqtar aşyldy. Men osy oqu ordasyn 2001 jylǧa de­iın basqardym. Otyz jyl ışınde jetken jetıstık jalǧyz menıŋ ǧana emes, sol kezde menımen bırge qyzmet atqarǧan ärıptes­terımnıŋ, iaǧni bır otbasyndai bırlıkte jūmys ıstegen ūjymnyŋ eŋbegı dep aitar edım.
– Eldıŋ bas ordasy Almatydan Aqmolaǧa qonys audarǧanda oqu ordasynyŋ jataqhanasynan memlekettık qyzmetkerlerge oryn berıp, qūşaq jaiyp qarsy alǧanyŋyzdy sol azamattar älı künge deiın auzynan tastamai aityp jüredı.
– Endı tuǧan qalamyz astana bolyp jatqanda, quanyştan tolqyǧanymyz ras. Sondyqtan alystan kelgen aǧaiynǧa qazaqy bauyrmaldyq körsetıp, törden oryn ūsyndyq. Bızdıŋ kolledjdıŋ bırınşısı 360 oryndyq, ekınşısı 216 oryndyq jataqhanasy boldy. Sonyŋ bırınşısın mädeniet salasynyŋ qyzmetkerlerı aldy. Ekınşı jataqhananyŋ bır jarym qabatyn Bılım jäne ǧylym ministrlıgınıŋ mamandaryna berdık. Jai bere salǧan joqpyz, bölmelerge tolyq jaŋǧyrtu jūmystaryn jürgızıp, daiyndap berdık. Mıne, biyl elorda jiyrma jyldyǧyn toilady. Qazırgı Astanany tyŋ igeruge deiıngı aŋyzaq daladaǧy Aqmolamen, sol nauqan kezınde qūrylys­tary qalai bolsa solai talǧamsyz salynǧan Selinogradpen salystyruǧa kelmeidı. Astana osy zamanǧy säuletı men däuletı qatar ösken äsem qalaǧa ainaldy.
– Äke, sız eŋ aldymen ūstazsyz. Bügıngı bılım salasyna, mūǧalımderdıŋ bılıktılıgıne köŋılıŋız tola ma?
– Jasyratyny joq, būrynǧy pedagogtardyŋ bılımı men bılıktılıgı joǧary boldy. Keiıngı jyldary būl sapa jaǧynan älsıredı. Şyndyǧyn ait­qanda, oquǧa aqşa aralasyp, diplomdy satyp alatyndar şyqty. Būdan keiın bılım salasynda qandai män qalady? Osy kemşılıkterden arylǧan jön. Mūny joiu da oŋai emes, köp jūmys ısteu kerek. Bılıktı mūǧalım bedelsız bolmaidy.
Sodan keiın mektep tabaldyryǧyn endı attaǧan balalarǧa tüsıp otyrǧan salmaq öte auyr. Olardyŋ oqu baǧdarlamalary kürdelı. Būl jetkınşekterdıŋ densaulyǧyna da ziian tigızedı. Osy mäselege Bılım jäne ǧylym ministrlıgı ǧana emes, Densaulyq saqtau ministrlıgı de aralasu qajet dep oilaimyn.
– Jas qūraqtai jelkıldep ösıp kele jatqan jastarǧa qandai aqyl aitar edıŋız?
– Öz basym balalarymdy jasynan kıtap oquǧa baulyp, kıtapty şynaiy jaqsy köruge üirettım. Qazır jastardyŋ denı kıtap oquǧa onşa qūlyqty emes. Kıtaptyŋ adamǧa berer taǧylymy mol. Odan köp närse üirenuge bolady. Bızdı kıtap tärbieledı. Sodan keiın bızdıŋ jastardyŋ ūlttyq tärbieden alşaqtap bara jatqany da janyma batady. Qazaqtyŋ filosofiialyq tereŋ mänı bar salt-dästürdıŋ qadırın tüsınbei jürmız. Bız odan aiyrylsaq, ūlttyq qa­sietten ajyraimyz. Sony jastar ūǧynsa deimın. Qazaqtyŋ bar balasy baqytty bolsyn!
– Raqmet, äke! Älı de ara­myzda ūzaq ǧūmyr ke­şe berıŋız!

Sūhbattasqan
Azamat ESENJOL