*– Mama, ertegı aityp berşı!
– Jūmystan şarşap keldım, künım. Ūiyqtai qoişy.
Bır kün ötedı.
– Mama, ertegı aityp berşı.
Şarşaŋqy anasy taǧy da balanyŋ betın qaitarady. Tıptı, bala tılegın oryndai salaiyn dese, qoldan ol da kelmeidı eken.
Kündelıktı tūrmystyŋ qamymen jürgen soŋ, oiy on saqqa şaşyrap, tıpten, bır ertegını tolyq bılmeidı.
Sonan soŋ balasy taǧy da:
– Mama, ertegı aityp beresıŋ be? – dep qiylǧanda:
– Erte-e-eŋ ertegı kıtap satyp äperemın, sodan soŋ, özıŋ oqyp üirenetın bolasyŋ, – deidı balanyŋ özıne jük artyp.
Bıraq, mūny ūqpaityn bala taǧy qiyla tüsedı:
– Qazır tym bolmasa, qysqa bır ertegı aityp berıŋızşı.
Būdan soŋ moiyndamasqa amal bar ma?
– Ertegı esımde joq, şyn aitam. Keiın kıtaptan oqyp beremın, jarai ma? Ärıp tanyǧan soŋ özıŋ de oqityn bolasyŋ. Al, qazır, dem al. Men de şarşadym. Ūiyqta!
***
Bes-alty jastar şamasynda balasy bar är üide künde keşkılık oryn alatyn dialog osy sekıldı.
Dūrys bolmasa da, şyndyq – osy. Balalyqtyŋ bal şyrynynyŋ dämı auzynan ketpegen böbekterımız osylai bızden ertegı sūraidy. Köŋılınde alaŋy joq, basynda uaiymy joq, tättı tüstei ǧajaiyp qiial älemıne, ertegıler elıne bır uaq süŋgıgısı keledı. Aqyl men oidy balalyq sananyŋ besıgınde terbeitın ertegımen jandüniesın susyndatqysy keledı. Ertegı keiıpkerlerın ıştei saraptap, jaqsysyna elıktep, jamanyna jan-tänımen qarsy tūryp, özınıŋ küreskerlık bolmysyn, taŋ qalu, süisınu, jaqsy köru jäne jirenu sezımderın osylai şyŋdaǧysy keledı. Qysqasy, olar özınıŋ balalyq şaǧyna şap-şaq äŋgıme tyŋdap, şynymen de bala bolǧysy keledı.
Al, bız… olardyŋ bala bolyp ömır süruıne de mümkındık bermeimız. Qaltamyzda aqşa joq bolsa, tättı balmūzdaq satyp äpere almaimyz. Qolymyz qysqa bolǧandyqtan, ülken oiyn-sauyq ortalyqtaryna aparyp, neşe türlı ätkenşekke otyrǧyzyp, köŋılın kötermeimız.
Olardyŋ sūraǧanynyŋ bärın erteŋnıŋ enşısıne qaldyramyz. Uäde beremız. Bıraq, ony oryndaityn da mūrşa bola bermeidı.
Nege?..
***
Psihologtar bügınde balamen aşyq äŋgıme qūra bılu kerektıgın aitady. Tıptı, bala tılegın oryndai almai qalǧan künde de «joq,bolmaidy» dei salmai, oǧansebebın aityp, tüsındırgen dūrys dep keŋes beredı. Bıraq, ökınıştısı sol, ol da bızdıŋ qolymyzdan kele bermeidı. Mäselenı täptıştep, aityp, tüsındıruge uaqyt ta joq, al, joqşylyqta bolsaq, «joq» dep taǧy aitqymyz kelmeidı.
Sonda ne ısteuge bolady?
Bız… qandai ata-anamyz?
***
Balalardyŋ aianyşty halın körsek, jüregımız qan jylaidy. Balamyz syrtta äldekımnıŋ qolyndaǧy oiynşyǧyna nemese jep otyrǧan balmūzdaǧyna jūtynyp qarap otyrǧanyn körsek, janymyz egıledı. Tıptı, balabaqşada bolsyn, mektepte bolsyn, onyŋ öz qatarlastarynan jūpyny kiıngenın körsek te, qarauǧa dätımız şydamai, ortasynan bölıp äketkımız kep tūrady.
Bıraq… mäsele sonymen şeşıle me?
Bız nege älsızbız? Ruhymyz nege bäseŋ?
Bız balalarymyzdy kiımge nemese tūrmystyq jaǧdaiǧa täueldı etıp nege ösıremız? Ata-ana bola tūra balalarymyzdyŋ köŋılın toltyryp, eŋsesın tüsırmei ösıruge nege därmensızbız?..
Būl da bızdıŋ dūrys ata-ana bola almaǧanymyzdan bolsa kerek. Äitpese, aty älemge mäşhür ǧūlama-oişyldardyŋ, aqyn-jazuşylardyŋ, ataqty suretşı, muzykanttardyŋ köbı sondai joq-jıtıkten şyqqandar emes pe edı?Bıraq sonda da olar adamdyqtyŋ biık şyŋynan tüspei-aq öttı ǧoi.
***
İslamda «jaqsy söz aita bıludıŋ özı ülken sauap» delınedı. Ol degenıŋız – qaiyrşyǧa sadaqa tastaǧanmen bırdei.
Qazaq ta «jaqsy söz jan semırtedı» deidı.
Endeşe, balalarymyzdy balalyqtyŋ bal däurenınen ajyratpauǧa tyrysu – bärımızdıŋ mındetımız. Balalardan täp-tättı balalyq şaǧyn tartyp aluǧa bızdıŋ haqymyz joq!
Sondyqtan, bärımızdıŋ de üiımızde tym bolmasa, bır-ekı ertegı kıtap tūruǧa tiıs. Ūiqy aldynda olardyŋ ötınışın aiaqasty etpei, ertegı aityp beruge bız mındettımız. Ol – öz müddemız. Nege deseŋız, bala künınen ertegı tyŋdap, ertegı kıtapqa qol sozǧan örken erteŋ kıtap oqudy ädetke ainaldyrady. Al, kıtap – ruhani sabaqtastyqty jalǧaidy.
Balalarymyzdy, erteŋgı ūrpaqty özımızden alystatpaudyŋ, ertegıdei üilesımdı ömır qalyptastyrudyŋ joly, rasynda, osy bolsa kerek.
Näzira Baiyrbek
*Maman mınberı
Limana QOIŞİEVA: ERTEGI TERAPİIаSY
Bügıngı taŋda balalardyŋ mınez-qūlyq mobilın qalyptastyru üşın «ertegı terapiiasy» degen ūǧym keŋınen qoldanylyp jür. Onyŋ jaqsy äserı sonşalyq, em retınde art-terapiia, tanato-terapiia, dene-qimyl terapiiasymen teŋ därejede tiımdı sanalady. Iаǧni, ertegınıŋ balany emdeu-sauyqtyru şarasyna yqpaly öte küştı.
Ertegı tyŋdap ösken bala özınıŋ aldaǧy ömırıne dūrys baǧdarlama qalyptastyryp üirenedı. Ertegı keiıpkerlerı batyrlardyŋ bolmysyna qarap, ondaǧy oqiǧa jelısın oi elegınen ötkızıp, öz boiyn tüzeidı. Balanyŋ mınez-qūlqyn qalyptastyrudaǧy ertegınıŋ yqpaly ermeksaz igenmen bırdei. Sol sebeptı de, aldymen Europa elderı, odan keiın Resei, qazır bızdıŋ elımız ertegı terapiiasyna män bere bastady. Qazaqstandaǧy balalardy damytu ortalyqtarynda osy täsıl keŋınen qoldanylyp keledı.
Är halyqtyŋ ertegısınde ūlttyq psihologiia jatady. Irgemızdegı Resei, mäselen, qazır «Zoluşkasyn» jaŋa zamanǧa sai jalǧastyryp jazyp jatyr. Onymen balalaryna zamanǧa sai oqyp, ızdenudı, ozyq oilaudy, bılımdı boludy ündep otyr. Öitkenı, Zoluşkanyŋ bügıngı jalǧasynda hanzadaǧa tūrmysqa şyǧyp, däuletke kenelgen Zoluşka ertegısınıŋ eŋ soŋynda qaitadan qolyna sypyrǧy ūstap, būrynǧy qalpyna tüsken. Olai bolatyny, Zoluşka jan düniesı taza, eŋbekqor qyz bolsa da, zaman talabyna sai oqyp, jetılmedı. Ozyq oily bola almady. Söitıp, hanzadany özınen jalyqtyryp aldy… Al, osyny jazǧanda orys qalamgerlerı öz jastarynyŋ ızdenıp, bılım aluǧa, ösıp-jetıluge ūmtyluyn közdep otyr. Jäne mūnyŋ bärı ülken psihologiialyq täsılderge negızdelıp jazyluda.
Qazaqtyŋ ertegılerı negızınen batyrlyq ruhty qalyptastyruǧa, otanşyldyqqa, ata-anany syilap, meiırımdı boluǧa baulidy. Sondyqtan, ärbır ata-ana balasyna ertegı tyŋdata bılgenı dūrys. Öitkenı, ärbır ertegı balanyŋ psihologiiasyna tıkelei äser etıp, onyŋ bolmysyn qalyptastyratyn ülken küş.
Eŋ maŋyzdysy, bızge būrynǧy «Alpamys», «Qobylandy batyr» sekıldı ertegılerden bölek, jaŋa zamannyŋ balalaryn tärbieleuge laiyq jaŋa ertegıler jazylǧany dūrys.
