Bügınde elımızdegı äleumettık käsıpkerlıktı damytuǧa üles qosqandar üşın berıletın «Ózgerıs ustasy» atty I respublikalyq syilyq iegerın anyqtauǧa ötınımder qabyldanuda. Atalǧan jüldenıŋ ūiymdastyruşysy – Impact Hub Almaty platformasynyŋ negızın saluşylardyŋ bırı İndira Şah juyrda elordaǧa kelıp, jergılıktı äleumettık käsıpkerlermen kezdesıp qaitqan-dy. Oraiy tüskende bız İndiramen sūhbattasyp, osy salanyŋ erekşelıgı, problemalary jäne äleumettık käsıpker bolǧysy keletın jandarǧa ne ısteu kerektıgı jaily sūraǧan edık.
«Ózgerıs ustasy» atanuǧa kım laiyq?
– İndira, äuelı «Ózgerıs ustasy» syilyǧy turaly söileseiık. Oǧan kımder qatysa alady?
– Bızdıŋ ūiym, onyŋ ışınde Act For Impact qoǧamdyq qory Aqparat jäne qoǧamdyq damu ministrlıgımen bırlesıp Azamattyq bastamalardy qoldau ortalyǧynyŋ granty aiasynda biyl tūŋǧyş ret osyndai jüldenı ūiymdastyryp otyr. Ondaǧy maqsatymyz – Qazaqstandaǧy äleumettık käsıpkerlık salasyndaǧy mamandardyŋ sıŋırgen eŋbegın baǧalau, otandyq äleumettık käsıpkerlık institutyna qoǧamnyŋ nazaryn audartu jäne elımızde äleumettık käsıpkerlıktı tanymal etu. Oǧan kemınde bır jyldan astam uaqyt boiy äleumettık käsıpkerlıkpen ainalysatyn ükımettık emes ūiymdar qatysa alady. Syilyq bılım beru, densaulyq saqtau, ekologiia, mädeniet jäne öner, äleumettık osal toptardy qoldau, sondai-aq aimaqtardy damytu salalary sekıldı alty nominasiia boiynşa berıledı.
– Al jeŋımpazdar qalai taŋdalady?
– Ötınımder 20 qyrküiekte qabyldanyp bıtken soŋ, respublikalyq saraptamalyq komissiia 30 jartylai finalistı anyqtaidy. Olar turaly 1 minuttyq video tüsırılıp, äleumettık jelıge jariialanady da, aşyq onlain dauys beru arqyly 15 jeŋımpaz ırıkteledı. Ärbır ÜEŪ-ǧa 500 000 teŋge kölemınde aqşalai syilyq bekıtıledı.
Äleumettık käsıpker degenımız kım?
– Sızdıŋ oiyŋyzşa, qazırgı taŋda qazaqstandyqtar äleumettık käsıpkerlıkpen qanşalyqty belsendı türde ainalysady?
– Ökınışke qarai, bızde äleumettık käsıpkerlıktıŋ ne ekenın jūrtşylyq älı de dūrys bıle bermeidı. Tıptı, keibır äleumettık käsıpkerlerdıŋ özderı de äleumettık käsıpkerlıkpen ainalysyp jürgenderın tüsınbeidı. Olardy özge käsıpkerlerden erekşeleitın eŋ bırınşı belgı – tauarlarynyŋ nemese qyzmetterınıŋ qoǧamdaǧy äleumettık bır problemany şeşuge baǧyttaluynda. Mysaly, käsıporyn mümkındıgı şekteulı jandardy jūmyspen qamtuy mümkın nemese käsıpkerlıkten tüsken tabysty älgı sanattaǧy adamdardyŋ qandai da bır mäselelerın şeşuge jūmsauy mümkın. Prezident Qasym-Jomart Toqaev aitpaqşy, bızdıŋ qoǧamda «menıŋ problemamdy bıreu şeşıp beruı kerek» degen tärızdı basqalarǧa iek artuşy mınez älı de bar. Äleumettık käsıpker bolsa, tabys közderın tabu arqyly sol problemalardy özderı joiuǧa ūmtylady.
– Olardyŋ osyndai «halyqşyl» sipaty naryqta ūzaǧyraq ömır sürulerıne äser etetın bolar?
– Ärine. Qarjylyq daǧdarystan soŋ Europada äleumettık käsıpkerlıkke qatysty zertteu jasalǧan. Sol kezde äleumettık missiiasy bar kompaniialardyŋ daǧdarys kezınde basqalarǧa qaraǧanda tūraqty bolatyny däleldengen. Olar öz klientterımen qūndylyqtar negızınde jūmys ısteitındıkten, klientterı qiyn kezeŋderde de özderınıŋ loialdylyǧyn körsetken.
Bastapqy kapitaldy qaidan tabuǧa bolady?
– Sızderdıŋ ūiymdaryŋyz jastardy äleumettık käsıpkerlıkke baǧyttaumen de ainalysady. Osy salany taŋdaǧysy kelgen qyz-jıgıtterge qandai keŋes aitasyzdar?
– Qandai da bır äleumettık mäselemen ainalysu ülken jauapkerşılıktı qajet etedı. Jastarmen, eŋ äuelı, osy qasiet jönınde söilesemız. Jasyratyny joq, qazır kımnen sūrasaŋ da, äiteuır bır närse ūnamaidy. Al sen sol problemany şeşude qanşalyqty jauaptylyq tanytasyŋ? Būl jerde sen äleumettık käsıporyn qūrasyŋ ba, älde jai ǧana plastik bötelkelerdı qoqysqa tastarda sūryptaisyŋ ba – öz erkıŋ. Iаǧni joǧaryda bız aitqan jauapkerşılık ärtürlı deŋgeide körınuı mümkın. Ekınşıden, bız jastarǧa «Sen üşın qandai qūndylyqtar maŋyzdy?» degen sūraq qoiamyz. Ol bıreuler üşın – aldamau, bıreuler üşın – bılımı men uaqytyn bölu degen sekıldı. Äleumettık käsıpkerlık te sol qūndylyqtar negızınde qūryluy kerek. Üşınşıden, adam qoǧamda bolyp jatqan qūbylystardyŋ qaisysy öz jüregıne qattyraq äser etetının tüsınuı qajet. Mäselen, keibır mäselelerdı BAQ-ta jiı nasihattaidy, bıraq odan görı onşa köp aityla bermeitın basqa bır problema senı alaŋdatuy yqtimal. Problemaǧa şynymen janyŋ aşyǧan kezde ǧana senıŋ qolǧa alar käsıpkerlıgıŋnıŋ ǧūmyry ūzaq bolady.
– Al bastapqy qarjyny qalai tabuǧa bolady?
– Onyŋ joldary köp. Bügınde äleumettık käsıpkerlerge grant beretın türlı baǧdarlama bar. Mysaly, bızden basqa, Samuryk Kazyna Trust qorynyŋ baǧdarlamasy, British Council men Shevron kompaniialarynyŋ bırlesken iSeed baǧdarlamasy arqyly äleumettık biznestı damytuǧa qarajat tabuǧa bolady. Olar tek qarjylyq jaǧynan qoldap qana qoimai, aǧartuşylyq jaǧynan da jaqsy kömektesedı, mentorlardy ızdeuge järdemdesedı. Keide mynadai da qyzyqtar bolyp jatady. Bızdıŋ baǧdarlamaǧa qatysqan keibır jastar aqşalai granttan öz erkımen bas tartatyn kezder de bar. Olar üş ailyq inkubasiia kezeŋınen keiın käsıpterın damytyp, paida tauyp ülgeredı de, qarjylyq jaǧynan täuelsız bola bastaidy.
Zaŋnamanyŋ şyǧuyna älı erte
– Bıluımşe, bızde äleumettık käsıpkerlık turaly zaŋnama älı joq. Būl jait kedergı tuǧyza ma?
– Bälkım, menıŋ osy saladaǧy ärıptesterım kelıspeitın şyǧar, bıraq, menıŋ oiymşa, Qazaqstanda äleumettık käsıpkerlık turaly zaŋnyŋ şyǧuyna älı erte. Kez kelgen zaŋ, bır jaǧynan mümkındık berse, ekınşı jaǧynan belgılı bır şekteuler ornatady. Al äleumettık käsıpkerlıktıŋ Qazaqstanda paida bolǧanyna nebärı 5-6 jyl ǧana boldy. Aǧylşyndarda «grassroots level» degen tüsınık bar, ol tırkes «eŋ bastapqy deŋgei» degen maǧynany beredı. Bızdegı äleumettık käsıpkerlık te – qazır osy satyda. Bızge qazır osy salada qandai käsıpkerler bar, olar üşın qandai mümkındıkter qarastyrylǧan, naryqta qandai modelder jūmys ısteidı jäne qandaiy jūmys ıstemeidı – osynyŋ bärın zertteu qajet.
– Al qazırgı taŋda elımızde, onyŋ ışınde astanada sättı jūmys ıstep jatqan äleumettık käsıporyndardy mysalǧa keltıre alasyz ba?
– Älbette. Emin Askerov esımdı azamat GreenTAL atty käsıporyn aşyp, mümkındıgı şekteulı jandardy jūmyspen qamtyp otyr. Bügınde onda tıgın sehy, aǧaş sehy, dänekerleu sehy bar. Odan bölek, Kämila Rollan qūrǧan Education For All atty inkliuzivtı bılım beru ortalyǧyn aituǧa bolady. Onda mümkındıgı şekteulı jandarmen qatar, äleumettık jaǧdaiy tömen jäne köpbalaly otbasydan şyqqan balalar men jastar da oqidy. Sondai-aq Kunde atty äleumettık kafe aşqan jıgıt Mäulen Ahmetovtıŋ de eŋbegın aitpai ketuge bolmas. Būl kafede aqyl-oi damuynda erekşelıkter bar adamdar jūmys ısteude.
– Äŋgımeŋızge rahmet.
