Bügınde älemnıŋ qala qūrylysynda «renovasiia» degen termin öte jiı qoldanylady. Al «renovatio» leksemasy köne latyn tılınen «jaŋartu», «qaita qalpyna keltıru», «jöndeu» bolyp audarylady. Qazırgı zamanda būl söz «tūtas qūrylymdy būzbai jaqsartu, jaŋǧyrtu, restavrasiia üderısı» maǧynasyn bıldıredı.
Jahandaǧy ırı ülken qalalar arasynda kezınde renovasiia üderısın bastan keşpegenderı neken-saiaq. Bırqatar jyldardan berı elordada da osyndai prosess bastalyp ketken. Mūnda negızınen şahardyŋ oŋ jaǧalauyndaǧy eskı barak üiler sürılude. Bıraq qarqyn onşalyqty qatty emes. Tıptı būryn sürılgen üilerdıŋ oryndary da älı tolyq igerılgen joq. Al bız bügın Mäskeude soŋǧy jyldary renovasiia baǧdarlamasy aiasynda qolǧa alynǧan jūmystarǧa toqtalyp ötkendı jön körıp otyrmyz.
Şynynda bügınde Resei astanasynda jürıp jatqan jūmystardy «serpılıs», «bum», «būlqynys» retınde atap ötuge bolady. Mäskeude renovasiia baǧdarlamasy 2017 jyly ıske qosyldy. Sonyŋ arqasynda mäskeulık 350 myŋ otbasy, iaǧni bır millionnan astam adam komfort klasty jaŋa päterlerge kırgelı otyr. Al būl baǧdarlamalarǧa qandai üiler enulerı kerektıgın tūrǧyndardyŋ özderı şeştı. Ol sol jyly 15 mausymda aiaqtalǧan «Belsendı azamat» jäne «Menıŋ qūjattarym» atty jobalar boiynşa dauys beru nätijesımen anyqtaldy. Tamyzda qala merı Sergei Sobianin renovasiia baǧdarlamasyn bekıttı. Mäskeulıkter endı jaŋadan tabylǧan alaŋqailarda tūrǧyzalatyn nemese sürılıp tastalǧan būrynǧy bes qabatty köne üilerdıŋ oryndarynda boi köteretın qazırgı zamanǧy monolittı jäne paneldı üilerden päter alatyn boldy. Sol jylǧy 26 qyrküiekte renovasiia baǧdarlamasy jürgızıletın qūrylys alaŋdarynyŋ tızımı jariialandy. Taŋdau kezınde qala tūrǧyndarynyŋ pıkırlerı eskerılıp, būdan ärı mahallalyq qūrylysty jüzege asyruǧa baǧyt ūstaldy.
Söitıp, baǧdarlamaǧa qandai üilerdıŋ kıretının tūrǧyndardyŋ özderı taŋdady. Dauys beru qorytyndysynda oǧan 5173 besqabatty eskı üi engızıldı. Nätijesınde baǧdarlamaǧa qatysuşylar köp ūzamai özderı tūratyn audandarda jaŋa tūrǧyn üiler aluǧa kırıstı. Alǧaşqy üiler 2018 jyldyŋ aqpan aiynda salynyp bıtıp, özderınıŋ jaŋa tūrǧyndaryn qabyldai bastady.
Renovasiialyq üderıske Mäskeudıŋ negızınen erteden berı kele jatqan, qazırgı qala säuletı keskınıne jauap bere almaityn eskı üilerı engen. Olar şahardyŋ syrtqy şeŋberıne jaqyn audandarda ornalasqan. Solardyŋ bırı – Oŋtüstık okrugındegı «Moskvoreche-Saburov» audanyndaǧy jaŋa üilerdıŋ qūrylysy jyldyŋ soŋyna deiın paidalanuǧa berılgelı tūr. «Qazır mūndaǧy üilerdıŋ ışkı jūmystary jürıp jatyr, qūrylysşylar qasbettı qūrastyrudy aiaqtap qaldy. Üi biylǧy jyly tūrǧyndaryn qabyldaidy» deidı Mäskeu qūrylys departamentınıŋ jetekşısı Andrei Bochkarev.
Ärtürlı qabatty deŋgeidegı būl üiler «Boris toǧany» jäne «Mäskeu özenı-Saburov» audandarynda boi kötergen. Olardaǧy 313 päterdıŋ aumaǧy 19,5 myŋ şarşy metrdı qūraidy. Departament basşysynyŋ aituynşa, päterlerdegı ışkı jūmystar Mäskeu ükımetı bekıtken renovasiia standarttaryna sai jürgızılıp jatyr eken. Osyǧan säikes, bölmeler aşyq tüstı frizelindı tūsqaǧazdarmen qaptalyp, töbelerı lateks akrildı boiaumen boialuda. Al santehnikalyq toraptar, balkondar men lodjiialar edenderıne, kıreberıs pen asüi aumaǧyna – aşyq boiauly keramogranit, bölmelerge «aşyq emen» tüsındegı laminat töseledı. Päterlerge vanna, unitaz, sülgı keptırgış ornalastyrylady. Asüi plitamen jäne ydys-aiaq juatyn orynmen qamtamasyz etıledı, onyŋ jūmys ısteletın ūzyna boiyna keramikalyq fartuk japsyrylady. Terezelerge şybyn-şırkei jıbermeitın torlar qaǧylyp, bölmeler arasyna şpondalǧan esıkter qoiylady, al syrtqy metall esık jylu saqtaǧyş materialdarmen qausyrylady.
Üilerdıŋ barlyǧynda da tehnikalyq jertöle men şatyr asty qabaty jasalady. Qasbetter keramogranit jäne fibrosement plitalarmen qaptalady, kondisionerlerge arnalǧan kärzıŋkeler ornatylyp, lodjiialardyŋ äinekterı jabylyp berıledı. Bırınşı qabatta tūrǧyn üiler bolmaidy, mūnda dükender, dämhanalar, sūlulyq salondary, sport klubtar, balalarǧa arnalǧan seksiialar men üiırmeler qanat jaiady. 
«Oŋtüstık okrugte renovasiia baǧdarlamasyna 1,4 million şarşy metrdı alatyn 378 üi engızıldı, al «Mäskeu özenı-Saburov» aumaǧynda tūrǧyndar 11 üiden jaŋa päterler alady. Būl audanda «Boris toǧany» men Kaşira tasjoly mekenjailary boiynşa üi tūrǧyzylatyn ekı sörelık alaŋ taŋdap alyndy» deidı Bochkarev.
Endı jyldyŋ soŋyna deiın Mäskeudıŋ barlyq audandarynda bos jatqan jerlerde qūrylys jūmystary bastalyp ketkelı tūr. Qala merı Sergei Sobianin 3 qyrküiekte ötken Mäskeu ükımetı, töralqa otyrysynda renovasiia boiynşa qūrylys jüretın audandardyŋ qosymşa mekenjailaryn bekıttı. Osylaişa, sürıluge jatatyn bes qabatty tūrǧyn üilerden köşıp keletınderge jaŋa jailar salu üşın alty audannyŋ beseuınen 6 uchaske tapty. Olarǧa 100,4 myŋ şarşy metr tūrǧyn üi tūrǧyzylady. Mūnda 16 bes qabatty üiden 3,6 myŋ tūrǧyn köşıp kele alady. Būlardaǧy 1437 päterdıŋ jalpy audany 64 myŋ şarşy metrdı qūraidy.
«Bızge bügın köşıp keluşılerdıŋ alǧaşqy tolqynyn qabyldau üşın 5 million şarşy metrden astam tūrǧyn üiler salatyn alaŋ taŋdap aludyŋ oraiy keldı, – deidı Mäskeu merınıŋ orynbasary Marat Husnullin. – Būl – baǧdarlamanyŋ 30 paiyzy sörelık alaŋmen tolyq qamtyldy degen söz. Būǧan endı eskı üilerdı sürıp tastau jolymen salynatyn taǧy 2,5 million şarşy metrlık tūrǧyn üidı qosyŋyz. Sonda bız jalpy sany 7,5 million şarşy, iaǧni renovasiia üşın kerektı kölem – 16 millionnyŋ jartysyna juyǧyn alamyz. Jyl soŋyna deiın barlyq audandardan renovasiiaǧa qajettı bos uchaskelerdı tabamyz».
Sonymen Mäskeude renovasiia baǧdarlamasy boiynşa salynatyn 37 jaŋa üige 70-ke juyq eskı üidıŋ tūrǧyndary köşıp barǧaly tūr. Olar Kremldı qalanyŋ Soltüstık, Şyǧys, Oŋtüstık, Oŋtüstık-Şyǧys, Batys jäne Oŋtüstık-Batys dep atalatyn jetı okrugınde ornalasqan. Osy küzde, sondai-aq, mūndai jūmystardy Mäskeudıŋ ortalyǧyna, Presnia audanyna köşıru de josparlanyp otyr. Qala merı orynbasarynyŋ aituyna qaraǧanda, bügınde mūnda 46 jaŋa üidıŋ qūrylysy salynyp bıtken, taǧy 115-ı salynyp jatyr. Jyldyŋ soŋyna deiın 12 myŋ adam jaŋa üilerdıŋ orderlerın alady. Renovasiia baǧdarlamasy boiynşa qatarǧa qosylatyn 5173 tūrǧyn üige millionnan astam tūrǧyndy köşırıp bıtu 2032 jyly tolyq aiaqtaluǧa tiıs.
Endı älemdegı ırı qalalarda qolǧa alynǧan renovasiia baǧdarlamasynyŋ tarihyna kelsek, ol alǧaş ret būdan 65 jyl būryn qolǧa alynǧan. Ol prezident Eizenhauerdıŋ kezınde 1954 jyly Missuri ştatyndaǧy Sent-Luis qalasynda bastaldy. Baǧdarlama «Priiuitt-Aigou» dep ataldy. Jūmys jas arhitektor M.Iаmasakidıŋ jobasy boiynşa jürgızıldı. Qalanyŋ janyndaǧy aşyq alaŋdar men bırıne-bırı mıngesken laşyqtary audandaryna qanat jaiǧan jūmystyŋ nätijesınde jyl ışınde 33 bır tektı on bır qabatty üiler paida boldy. Olardyŋ jandaryna şaǧyn jasyl jelektı audandar paida boldy, al päterler qarapaiymdylyǧymen jäne tūrmysqa qolailylyǧymen erekşelendı.
Būl jūmystardyŋ tiımdı bolǧany sondai, artynşa onyŋ täjıribesı AQŞ-tyŋ basqa qalalaryna, sodan keiın älemnıŋ tükpır-tükpırındegı tūrǧyndary asa tyǧyz ırı qalalarǧa tarai bastady.
Rasul AITQOJA
