«Jasyl ekonomikany» damytu – alda tūrǧan maŋyzdy mındettıŋ bırı. Būǧan qorşaǧan ortanyŋ tazalyǧyn saqtauda tūrmystyq qatty zattardy uaqytyly jinau jäne öŋdeu jatady. Bız Astana qalasy Qorşaǧan ortany qorǧau jäne tabiǧatty paidalanu basqarmasynyŋ osy baǧytta atqaryp jatqan jūmysyn bıldık jäne qoqys tazalaityndardyŋ bır künın baqyladyq.
– 2017 jyldan bastap Astana qalasynda qaldyqtardy basqarudyŋ ortalyqtandyrylǧan jüiesı jūmys ısteidı. Oǧan qaldyqty jinau, tasymaldau, sūryptau, öŋdeu jäne kädege jaratu kıredı. 2018 jyldan ekı fraksiia boiynşa – qūrǧaq jäne dymqyl zattardy jinau jüiesı endı. Qūrǧaqqa qaǧaz, plastik, şyny, metall kırse, dymqylǧa tamaq qaldyqtary jatady. Qala aumaǧy 40 uchaskege bölıngen. Tūrmystyq qatty qaldyqtardy şyǧaruǧa 56 bırlık jūmyldyrylǧan. Ornatylǧan GPS datchikterı bar qoqys tasityn kölıkter, qatty tūrmystyq qaldyqtardy jinauǧa arnalǧan 16 myŋ konteiner ornatyldy, 4 myŋ konteiner alaŋda ornalasqan, – dedı basqarma basşysynyŋ orynbasary Janar Beskempırova.
Astana qalasynda kommunaldyq qaldyqtardy basqarudyŋ 2024-2029 jyldarǧa arnalǧan baǧdarlamasy daiyndaluda. Būl bastama ekologiia baǧytyndaǧy «jasyl» jobalardy ıske asyruda investisiia tartudyŋ tetıgın aiqyndaidy.
– 2024 jyly 3,7 myŋ konteiner satyp alu josparlandy. Qala aumaǧynan jinalǧan qoqys qaldyqtardy öŋdeu zauytyna jıberıledı. Öndırıs ornynyŋ jyldyq quaty – 250 myŋ tonna, ol orta eseppen täulıgıne 1200 tonnadai tūrmystyq qaldyqty qabyldaidy. Jyl ötken saiyn qabyldaityn qatty qaldyqtyŋ kölemı artyp keledı. Mäselen, 2021 jyly 305,8 myŋ tonna, 2022 jyly 316,7 myŋ tonna, 2023 jyly 344,3 myŋ tonna qaldyq öŋdeldı. Qazır qaldyqtardy qaita öŋdep, örteitın jaŋa zauyttar saluda şetel investorlarymen kelıssöz jürgızılude, – dedı Janar Beskempırova.
Clean City NC kompaniiasy künıne şamamen 750-800 tonna, aiyna 24 000-25 000 tonna qoqys qaldyǧyn şyǧarady
Jyl saiyn halyq sany ösıp, paidalanuǧa berıletın tūrǧyn üi keşenderı ūlǧaiyp jatqandyqtan, kommunaldyq qaldyqtardyŋ jinalu jäne tüzılu qarqyny artyp keledı. Būl jaŋa zauytty qajet etedı.
– 2023 jyly elordada Memleket basşysynyŋ tapsyrmasyn oryndau maqsatynda rūqsat etılmegen qoqys oryndary 2 esege qysqardy. Ǧaryş monitoringı nätijesınde anyqtalǧan 338 uchaskenıŋ 224 uchaskesı joiylyp, 100 myŋ tonna qaldyq şyǧaryldy. Qaldyqtardy zaŋsyz şyǧarǧany üşın jaza küşeidı. Äkımşılık qūqyq būzuşylyq kodeksı boiynşa qaldyqtardy belgılengen orynnan tys jerge tastaǧandarǧa aiyppūl kölemın arttyru qarastyryluda, – dedı Qorşaǧan ortany qorǧau jäne tabiǧatty paidalanu basqarmasy basşysynyŋ orynbasary.
Tazalyqşynyŋ bır künı
Şahardy qoqystan tazalau jūmysyna qatysatyn adamdardyŋ eŋbegı auyr. Olardyŋ jūmysy kündelıktı közge körınedı. Eger bırneşe kün belgılı bır sebeppen uchaskeler tazalanbai qalsa, onda qalany qoqys basady.
«Clean City NC» JŞS-te jūmys ısteitın Däulet Särsenbaimen taŋǧy 6-da Esıl audanynda belgılengen aumaqta kezdestık. Qala jūrty qalyŋ ūiqyda jatqan kezde, olar jūmysty bastap kettı. Negızgı mındetı – tūrǧyn üi alaptarynda ornalasqan konteinerlerdı qoqystan tazalau. KamAZ kölıgıne qoqysty tiep, öŋdeitın zauytqa qarai asyǧady.
– Taŋerteŋgı saǧat 4-te tūryp, jūmysqa şyǧamyz. Konteinerlerdı tazalap, qoqys alaŋynyŋ jan-jaǧyn jinap, qaldyqty öŋdeu zauytyna tasimyz, – dedı D.Särsenbai.
«Äkımdık qaida qarap jür, nege qoqys tazalanbaidy?». Osy taqylettes aryz-şaǧymdy jiı estimız. Äsırese jaz mezgılınde köpqabatty üilerdıŋ aulasynda bei-bereket tastalǧan qoqystan jaǧymsyz iıs şyǧyp, qorşaǧan ortaǧa qolaisyzdyq tuyp jatady. Alaida qoqys tazalauşylar keste boiynşa künıne bırneşe ret qoqys tasymaldaitynyn aitady.
– Bız tüske deiın konteinerlerdegı qoqysty äketsek, tüsten keiın ekınşı brigada tazalaidy. Söitıp künıne bırneşe ret qoqys şyǧaramyz. Būl – bızdıŋ mındetımız. Qalanyŋ taza boluyna tūrǧyndar da müddeles boluy tiıs. Astanalyqtar arasynda qolyndaǧy qaldyqty bei-bereket är jerge tastap ketetınder bar. Ondai adamdardy ortaq tärtıpke qalai şaqyruǧa bolatynyn bılmeimın, – dedı ol.
Ozyq elder täjıribesıne süienıp, bızde de qoqysty bölek jinau täsılı endı. Mäselen, metall jäne jasyl konteinerler sarǧyş tüstı arnaiy qoqys tasyǧyş tehnikalarmen şyǧarylady. Tūrǧyndar qoqysty türlı tüstı konteinerlerge bölıp saluy kerek. Bıraq tūrǧyndarda tūrmystyq qaldyqty sūryptau mädenietı tömen.
– Tūrmystyq qaldyqtardy ırıktep, arnaiy qoqys jäşıkterıne saluǧa, makulatura men plastik bötelkelerdı arnaiy oryndarǧa ötkızuge şahar tūrǧyndary daiyn emes syndy. Degenmen bız ülken jūmys atqaryp, «jasyl ekonomikaǧa» üles qosudamyz, – deidı Däulet Särsenbai.
Germaniia täjıribesı qandai?
Qaldyqtardy sūryptap, qaita öŋdeu ısı boiynşa Germaniia Europada aldyŋǧy orynda. 1990 jyldary tereŋ öŋdeu engızılıp, uaqyt talabyna sai jetıldırılıp keledı. Nemıster tūrǧyn üilerınıŋ aulasynda qoqys jinauǧa arnalǧan kemınde üş türlı ydys bolady. Ol keide tıptı segızge deiın jetedı. Iаǧni tamaq qaldyqtary üşın, plastik, paketter men qaptamalar üşın, qaǧaz ben karton üşın, şyny bötelkeler men bankalar üşın bölek qoqys jäşıkterı qoiylady. Türlı susyn ydysyn (plastik, şyny) ötkızıp, aqşa aluǧa bolady. Eger bötelkelerdı qaitarǧyŋyz kelmese, sız susynǧa qosymşa tölegen aqşaŋyzdy qaitara almaisyz. Osylaişa memleket tūrǧyndardy qorşaǧan ortany lastamaudy üiretedı.
2020 jyly qaldyqtardy öŋdeu önerkäsıbınıŋ ainalymy şamamen 80 milliard eurony qūrady jäne būl salada 250 myŋnan astam adam jūmys ısteidı.
Germaniiada tazalyq mäselesıne erekşe män berıluınıŋ syry – tazalyq normalaryn būzǧan adamdarǧa aiyppūl salady. Federaldy ştattarda tazalyqqa bei-jai qarasaŋyz, 30 eurodan 75 euroǧa deiın aiyppūl töleisız.
Är üi qoqys şyǧaru üşın aqşa töleidı. Qūny tūrǧylyqty jerıne, päter sanyna, bır kıreberıstegı rezervuarlardyŋ kölemıne jäne sanyna bailanysty aitarlyqtai özgeruı mümkın. Osy faktorlardy eskere otyryp, basqaruşy kompaniialar tariftı belgıleidı.
Jyl saiyn elde şamamen 41 million tonna qoqys şyǧarylady, al bır adamǧa şamamen 500 kelıden keledı. Būl kölemnıŋ 60-80 paiyzy elektr energiiasyn öndıru üşın qaita öŋdeu nemese qaldyqty jaǧu zauyttaryna jıberıledı. Al qalǧany poligondarǧa şyǧarylady.
P.S: Tūrmystyq qatty zattardy öŋdeudı ılgerıletu maŋyzdy. Bolmasa dalamyz qoqysqa tolyp, ekologiia naşarlai beredı. Bır jaǧynan, qoqys – arzan şikızat közı. Qysqasy, qaldyqty qaita öŋdeu – uaqyt talaby.
