Jer betındegı barlyq tırşılık iesı auasyz ömır süre almaityny aqiqat bolsa, sol auany süzgıden ötkızıp tazalaityn, densaulyqqa zalaldy gazdardy, şaŋ-tozaŋdy tartyp alyp, ornyna ottegı bölıp şyǧaratyn qūdırettı küştıŋ bırı – aǧaş. Dalanyŋ ärın, qalanyŋ sänın keltırıp, şuyldy azaitatyn, jeldı tosyp, yqtasyn bolatyn da osy ösımdık. Mabaqtai künnıŋ tabadai qaqtaǧan ystyǧynan, saqyldaǧan sary aiazdyŋ üskırıgınen qorǧap, ylǧaldylyqty, tabiǧattyŋ tepe-teŋdıgın saqtap tūrǧan da – aǧaştar men būta-bürgender.
Auanyŋ süzgışı – aǧaş
Ekonomikalyq paidasymen qatar aǧaştyŋ adam densaulyǧyna da paidasy mol ekendıgı barşamyzǧa mektep qabyrǧasynan belgılı. Mäselen, fotosintez prosesınde aǧaş pen būta-bürgenderdıŋ japyraqtary şaŋ-tozaŋnyŋ 72 paiyzy men kükırt qos totyǧynyŋ 60 paiyzyn sımırıp, bakteriialardy öltıretın biologiialyq belsendı zattardy bölıp şyǧarady eken. Ündıstannyŋ Kalkutta universitetınıŋ professorlary 50 jyl köktegen bır aǧaştyŋ qūny 31200 dollarǧa teŋ keletın ottegı öndırıp, aua lastanuynyŋ aldyn aluda 62500 dollarlyq qūn jaratatynyn eseptep şyqqan. Mıne, būdan bır tüp aǧaş egudıŋ qorşaǧan orta üşın qanşalyq paidaly ekenı anyq körınıp tūrsa da, mūnyŋ bärı aitylyp qana qalatyn qūrǧaq nauqanǧa ainalyp barady. Änşeiın aǧaş egu, orman otyrǧyzu memlekettıŋ nemese jergılıktı äkımşılık oryndardyŋ ǧana mındetı siiaqty. Eşbır mekteptıŋ nemese joǧary oqu oryndarynyŋ tülekterı köktemgı aǧaş egu mezgılınde arnauly aǧaş egu nauqanyna jūmyldyrylmaidy. Äsılı, oquşylarǧa eŋbek sabaǧy retınde är jyly köktemde bır kün aǧaş egudı mındettesek, būl, bır jaǧynan, jasöspırımderdıŋ boiynda eŋbeksüigıştık asyl qasiettı qalyptastyrsa, ekınşı jaqtan, olardyŋ sanasynda tabiǧatty aialau, qorşaǧan ortany qorǧau ūǧymyn da oiatady. Sonymen qatar, aǧaş egu adamdy gumanizmge tärbielep, egoizmnen aryluǧa jeteleidı. Odan da maŋyzdysy, memlekettıŋ kögaldandyru jūmysy da jandana tüsedı.
Köp elde aǧaş egu merekesı barAQŞ eks-prezidentı Franklin Ruzvelt «Bır eldıŋ örkeniettık körsetkışı ömır sürgen öŋırınde aǧaş egu mädenietın qalyptastyrǧan, qalyptastyrmaǧanymen ölşenedı» deptı. Sosyn da şyǧar, qazır älemnıŋ köptegen elı aǧaş egu mädenietın qalyptastyru maqsatynda arnauly bır kündı aǧaş egu merekesı etıp belgılegen.
BŪŪ-nyŋ sanaǧyna qaraǧanda, älemde 50-den asa aǧaş egu merekesı bar eken. Är eldıŋ jaǧrapiialyq jaǧdaiynyŋ ūqsamauyna bailanysty būl elderde merekenıŋ uaqyty da, aty da ūqsamaidy. Mäselen, Japoniiada «Jasyldandyru aptalyǧy» bolsa, İzrailde «Aǧaş egu – jaŋa jyl künı», Mianmada «Aǧaş egu aiy», İslandiiada «Oquşylar aǧaş egu künı», Ündıstanda «Memlekettık aǧaş egu merekesı», Fransiiada «Memlekettık aǧaş egu künı», Kanadada «Orman aptalyǧy» dep atalady. Tıptı Uganda, Kosta-Rika, Namibiia, Tanzaniia elderınıŋ de aǧaş egu künderı bar. Jaŋa Qytai sosialistık memleketı qūrylǧan soŋ, bolat qorytu önerkäsıbınde Ūlybritaniia men AQŞ-ty quyp jetemız dep bükıl ormanyn otqa jaqqan Qytai da 1979 jyly är jyldyŋ 12 nauryzyn aǧaş egu merekesı etıp belgıledı. Sodan berı jyl saiyn mektep oquşylaryn tartyp, memleket qyzmetkerlerıne deiın aǧaş egu nauqanyna qatysatyn būl elde 2015 jyldyŋ soŋyna deiın 144 million adam mındettı aǧaş egu nauqanyna qatysyp, 69 million tüpten artyq aǧaş egılgen. Eger Qazaqstanda da täuelsızdık alǧannan berı arnauly bır kündı aǧaş egu merekesı etıp belgılep, oquşylardy, qyzmetkerlerdı jäne erıktılerdı jūmyldyrsaq, olardyŋ bıreuı bır tüpten otyrǧyzdy dep eseptesek te, qazırge deiın az degende 18 million tüp aǧaş egılıp, 30 myŋ gektar jer jasyl jelek jamylmas pa edı?!
Tal egu de – ata dästürımız
Ärine, Qazaqstanda soŋǧy kezderı kögaldandyru jūmysyna basa män berılıp otyr. Qyruar jerge orman otyrǧyzyldy. Mysalǧa, el astanasyn alyp aitsaq, 1997 jyldan bastap elordanyŋ ışın jäne syrtyn ormanmen kömkeru maqsatynda Elbasy N.Nazarbaev «Jasyl beldeu» bastamasyn köterdı. Atalǧan joba boiynşa 2020 jylǧa deiın Nūr-Sūltan qalasynyŋ töŋıregındegı jasyl jelektı aumaqtyŋ kölemın 100 myŋ gektar jerge jetkızu josparlanǧan. Qazırge deiın būl jospar tiianaqty oryndalyp, el astanasynyŋ töŋıregı ormandy alqapqa ainaldy. Būdan bölek, qala äkımdıgı de kögaldandyru qyzmetıne airyqşa den qoiyp, aǧaş egudı, qalany jasyldandyruǧa maŋyzdy qyzmet retınde qarap keledı. Qala tūrǧyndary da senbılık şara retınde erıktı aǧaş egu qimylyna atsalysyp jatyr. Tek biyldyŋ özınde bas qala törıne 13 myŋ tüpten artyq aǧaş otyrǧyzyldy. Bıraq būl köp öŋırı quaŋ, ormany şalaŋ Qazaqstan üşın azdyq etetını anyq. Onyŋ üstıne, qazır aǧaş egu nauqany ırı qalalar töŋıregınde ǧana jürıp, audan, auyldardaǧy eldı mekenderde jasyldandyru jūmysy jaqsy jandanbai tūr. Osy tūrǧydan alǧanda, el boiynşa zaŋdy türde aǧaş egu künın belgılep, ony är oblys jaǧrapiialyq jaǧdaiyna, klimattyq erekşelıgıne qarai mındettı türde atqarsa ärı oǧan jalpy halyqty jūmyldyruǧa talpynsa, nūr üstıne nūr bolar edı. Öitkenı bız «Ataŋnan mal qalǧanşa, ūrpaǧyŋ saialaityn tal qalsyn» dep tüiındep, jyl basy – äz Nauryzda būlaqtyŋ közın aşyp, aǧaş egu syndy igı dästürdı qalyptastyrǧan ūlttyŋ ūrpaǧymyz ǧoi.
