QR Qaruly Küşterınıŋ Äskeri-tarihi muzeiı qūndy jädıgerlermen tolyqty. Muzeide qazaqtyŋ ataqty qolbasşysy Qanjyǧaly Bögenbai batyrdyŋ aibaltasy men kıse beldıgı tanystyrylyp, arnaiy ekspozisiia aşyldy.
Batyrdyŋ ūrpaǧy, 91 jastaǧy äjei Fatima Jūmaqazyqyzy közınıŋ qaraşyǧyndai sandyq tübınde saqtap kelgen būl jädıgerler «Aq jol» partiiasynyŋ qoldauymen muzei qoryna tapsyryldy.QR Qorǧanys ministrınıŋ orynbasary Talǧat Mūhtarov aitqandai, qazaqtyŋ qarys jerın jauǧa bermei, qyzǧyştai qoryǧan batyrlarymyzdyŋ erlıgı jaily būryn kıtaptardan ǧana oqysaq, bügınderı qoldaryna ūstaǧan zattaryn közben köruge de mümkındık alyp otyrmyz.
Kıtap demekşı, kezınde belgılı ǧalym, etnograf Aqseleu Seidımbek ötken ǧasyrdyŋ alpysynşy jyldary Bögenbai batyr turaly roman jazudy josparlaǧan. Sol maqsatta köptegen materialdardy jinady. Mūny ekspozisiianyŋ aşyluynda jazuşy, Memlekettık syilyqtyŋ laureaty Aldan Smaiyl jetkızdı.
«Ekıbastūz qalasynda Qanjyǧaly qart Bögenbaidyŋ ūrpaǧy, Nūraly biden taraityn Qazybek Nūraly degen kısı bolǧan. Būl kısı ūzaq uaqyt sol qaladaǧy mektepte ūstazdyq qyzmet atqaryp, Bögenbaiǧa qatysty derekterdıŋ köbısın jinap, qaldyrdy. Sol kısıden Ahaŋ bıraz dünieler aldy. Sonyŋ ışınde Bögenbaidyŋ ömır joly men erlık joly bar bolatyn. Aqseleu Seidımbek Bögenbai batyr turaly ǧylymi tüsınıkteme jazdy. Onyŋ özı bır tom» degen Aldan Zeinollaūly Bögenbai batyrdyŋ ata-tegıne toqtaldy. Özı de Bögenbai batyr tūlǧasyn bırneşe jyl zerttegenın, sol kezde Aqseleu Seidımbektıŋ qolynan bırtalai derekterdı alǧanyn, odan ǧana emes, bükıl respublikadan batyrǧa qatysty mälımetterdı jinap, «Qanjyǧaly qart Bögenbai» atty kıtapty qūrastyryp şyqqanyn aitty. Osy kıtaptyŋ bırneşe danasyn jazuşy «Aq jol» partiiasynyŋ töraǧasy, QR Parlamentı Mäjılısınıŋ deputaty Azat Peruaşev pen Äskeri-tarihi muzei ūjymyna syiǧa tartty.
– Ekınşı düniejüzılık soǧys kezınde Bauyrjan Momyşūly, Raqymjan Qoşqarbaev, taǧy basqa ūlttyq batyrlarymyzdyŋ aty şyqty. Būl tegın emes. Mūnyŋ arǧy jaǧynda tamyryn ejelden tartyp, ūrpaqtan-ūrpaqqa jalǧasyp kele jatqan batyrlyq ruh jatyr. Sonyŋ bır körınısı – Bögenbai batyr. Osyndai batyrlar bır ru üşın emes, bırtūtas qazaq ūlty üşın jauǧa qarsy şapty. Bögenbai – aŋyzdan tuǧan adam emes, şyn qazaq tarihynda bolǧan ülken tūlǧa, – dedı öz tarapynan Azat Peruaşev.
Akademik Ǧarifolla Esımnıŋ de sözı qyzyqty boldy. «Belorussiiaǧa ekı ret baryp, taŋǧaldym. Ol elde batyrlarǧa arnalǧan bırde-bır eskertkış joq. «Atqa mıngen, qolyna qylyş ūstaǧan batyrdyŋ nege bır eskertkışın ornatpaisyzdar?» dep sūradym. Sonda «Bızde eskertkış ornatatyndai laiyqty tūlǧa joq» degen jauapty estıdım. «Ūlttyq batyrlaryŋ qaida?» dep edım, oǧan da olar «joq» dedı. Men: «Qazaqstanda batyrlarǧa eskertkış qoiatyn jer taba almai jatyrmyz» dep maqtanyşpen aittym. Bızde «Osy qazaqta ne köp? Batyr köp» dep aityp jatady. Batyr köp bolmasa, osynşama ūlanǧaiyr jerımızdı ūstap qalmas edık. Mäselen, Aqtöbeden Aiagözge deiın 3 myŋ şaqyrym bar. Al sol qaşyqtyqqa qazırgı ūşaqtar 6 saǧatta jetedı. Men Almatydan Seulge deiın 6 saǧat ūşam. Ortada qanşama el bar. Sondyqtan «Batyr köp» dep narazylyq tanyta bergen bızge jaraspaidy. Batyrlarymyzdyŋ köbısı älı anyqtalǧan joq» dedı ol.
Tarihşylardyŋ aituynşa, Bögenbai batyr 100-den astam şaiqasqa qatysty. Būiyrsa, jaqynda Äskeri-tarihi muzeige batyrdyŋ dulyǧasy tapsyrylmaq.
Amanǧali QALJANOV
