Ūzaq jyldan berı densaulyq salasynda qyzmet ıstegen menıŋ qazırgı ärıptesterge aitylyp jatqan oryndy syny men halyqtyŋ pıkırı arqama aiazdai batady. Osyndai bailyqtyŋ üstınde otyryp, memlekettıŋ densaulyq salasyna bölıp otyrǧan qyruar qarjysy jemqorlardyŋ auzynda qartaiǧan qarttarǧa, säbilerge, mügedekterge tiımdı jetpei, salǧyrt ärıptesterdıŋ sapasyz ıs-äreketıne qamyǧyp, qolyma qalam aldym.
Densaulyq salasynyŋ qauqarsyzdyǧy keşegı ındet kezınde synyqtan tūralap qalǧanymyz aiǧaq. Ötken keŋes ökımetı uaqytynda densaulyq saqtau salasyndaǧy täjıribeden ötken ülgısın bärın syzyp tastamai, şaş al dese bas almai, tiımdı jaǧyn qaldyru kerek edı. Qazır qai salany alsaŋ da: äskeri, bılım, tehnika, medisina joǧary oqu ornyn bıtırıp şyqqan jas mamannyŋ tıptı «qyzyl diplommen» aǧylşyn tılın bılıp şyqqanmen, käsıbi deŋgeiı, adammen qarym-qatynasy öte tömen, logikalyq oilau qabıletı «şikı», sebebı köbı onlain bıtırgen bılımı trafarettı. Älemdegı eŋ asyl, eŋ qymbat adam janynyŋ araşaşysyn sapasyz daiyndau – qylmys. Qazırgı bolaşaq därıger oqytyp jatqan basşylar, rektorlar sol bılım berıp jatqan bolaşaq därıger-studentke emdeluge barar ma edı? Joq, barmaidy. Olar şetelge moiyn būrady, sebebı özderı daiyndaǧan mamannyŋ bılımı saiaz, ıskerlıgı tömen. Memleket ekı jaqtan ūtylyp otyr: qanşama qarjy bölıp studenttı oqytady, özı oqytqan mamanǧa emdele almai, qyruar qarjy bölıp şetelge emdeledı.
Naryqtyq kezeŋ jastardy terıs jolǧa saldy. Qazır köp jas därıgerdıŋ jeke därıhanasy bar, jas därıger kelgen syrqattyŋ dertın anyqtap, tolyq emdelıp şyǧuyna emes, qaltasynyŋ toluyna yntaly, ol därıger jeke därıhanasyndaǧy därını kelgen syrqatqa eşqandai taŋdausyz tyqpalaidy. Keŋes uaqytynda medinstituttyŋ alǧaşqy üş jylynda studentter syrqatpen jete tanysyp, syrqat tarihyn, dert tarihyn, qalai, qaşan auyrǧanyn, neden auyrǧanyn, onyŋ mamandyǧy, tūrǧan aimaq erekşelıgıne qanyq bolatyn, mıne, osy täsıl qazırgı jas mamandarda jetkılıksız. Jas därıger syrqatpen söilesuge köŋıl bölmeidı, oǧan «robot» siiaqty qaraidy, syrqatpen jyly-jyly söilesu, syrlasu, Alla bergen mimen sanalap, oilap, tyŋdap, sipap köru jetıspeidı. Taǧy da aitamyn, būrynǧy klinisist därıgerler qabyldauǧa kelgen syrqatty osyndai täsılmen 70-80 paiyz dertın anyqtap, tek sony anyq däleldeu üşın ǧana qarapaiym qūrylǧymen ışkı aǧzany zertteitın edı. Al qazır därıgerge barsaŋ, aty-jönıŋdı bılgennen keiın eşqandai tyŋdau, tekserusız, kompiuterge şūqşiyp neşe türlı soŋǧy ülgıdegı kerektı, kereksız tehnikalyq qūrylǧyǧa joldama beredı. Osyndai qyzmet üşın medinstitut bıtıru qajet pe? Mıne, bızdıŋ memleket halyq densaulyǧyna araşa boluǧa senıp tapsyrǧan därıgerdıŋ deŋgeiı. Syrqatty jyly sözben az da bolsa syrqatyn därısız bäseŋdetuge bolady, al dörekı sözben syrqatty «ölımşı» etuge bolady. Eger därıgerge körıngennen keiın syrqatqa jeŋıldık bolmasa, ol – därıgerdıŋ käsıbi bılımsızdıgı, täjıribesınıŋ tömendıgı. Ertede Işkı ıster ministrı K.Süleimenov myrza öz qūzyryndaǧy mamandardyŋ jūmysyn qadaǧalauǧa, tekseruge aldyn ala eskerusız qarapaiym kiımmen şyqqanda, köp qolaisyz jaǧdaiǧa qanyq bolyp, keleşekte sol kemşılıkten aryluǧa sebep boldy. Bızdıŋ Densaulyq saqtau ministrlıgı osyndai täsıldı jiı ıske asyrsa artyq bolmas edı. Ökınışke qarai, soŋǧy kezde öz mamandyǧyna salǧyrt qaraityn därıgerler köbeiude, odan da ökınıştısı, sol bılımsız mamandar «kökelerı» arqyly joǧary basşylyq qyzmetke baryp, tiımsız jospar jasap, memleket qarjysyn ysyrapqa salatyn jobalardy qūptauda.
40 jyldan astam bır salada täjıribem bar maǧan bas qalada är uaqytta saǧat 10.00-de tepse temır üzetın ekı azamat ışım auyrady dep qabyldauǧa keldı, jedel, qarapaiym täsılmen eşqandai qūrylǧysyz qaraǧanda, ekeuınde de jedel soqyrışektıŋ belgısı bar ekenın anyqtap, jedel järdemmen Nūr-Sūltan qalasynyŋ qalalyq auruhanasyna joldama berdım. Ökınışke qarai, ekeuı de ekı retten pıskende kelesıŋ, qatty auyrsa tünde jedel järdem şaqyr degen jeleumen qaita-qaita keldı. Üşınşı ret «qairap, qairap» qaita jıberdım, baqytyna qarai, basqa kezekşı otaşyǧa kezdesıp, tek 18.00-de ǧana jatqyzyp, asqynǧan jaǧdaida ota jasaldy. Mıne, sapasyz, täjıribesız otaşy qyzmetınıŋ bır körınısı, eger tabandylyq körsetpesem, osy ekı azamattyŋ taǧdyry ne bolar edı? Osyndai qanşama syrqat zardap şegıp, mügedek bolsa, därıgerge degen halyqtyŋ narazylyǧy oryndy.
Balalardy emdeu ısın qazırgı uaqytta jalpy täjıribelı därıgerdıŋ moinyna jüktedı, ol şalǧaida, mamandar jetpei jatqan audandarda būryn da bolǧan, ol dūrys şyǧar, al endı ırı qalalarda, köpsalaly auruhanasy bar jerde ol täsıl ziian, balalarǧa degen qastandyq. Eresekter emdeitın därıger, äsırese otaşy balalardy balalar därıgerındei, balalar otaşysyndai, äsırese jaŋa tuǧan närestenı sauatty emdei almaidy. Närestenıŋ, jas balanyŋ jasyna qarai öz erekşelıgı bolady, alatyn därılerınıŋ de mölşerı ärqalai. Eresekter emdeitın därıgerdıŋ balalardy emdeuı qatelık dep oilaimyn, sondai qyzmettıŋ nätijesınde balalar ölımı tömendemeude.
Jüktı äielderdı qadaǧalau, olarǧa tiımdı keŋes beru, olardyŋ tabiǧi jolmen bosanuyna, bosanǧannan keiın de janaşyrlyqpen qadaǧalau ısı de oŋyp tūrǧany şamaly. Bas qalanyŋ bır perzenthanasyndaǧy bırneşe jüktı äieldı qūtqara almaǧanymyz, keşe ǧana Pavlodar qalasyndaǧy qaiǧyly jaǧdai – sonyŋ kuäsı. Soŋǧy jyldary jüktı äieldı bosandyrudyŋ jeŋıl täsılı – «kesar tılıgı» jiı bolyp kettı, sebebı bosanu kezeŋınde auyrtpaşylyqqa akuşerdıŋ de, äielder därıgerınıŋ de käsıbi täjıribesı tömen, jauapkerşılıkten qaşady, köp oilanbastan «kesar tılıgıne» köşedı, ol täsıl, ärine, jeŋıl, bıraq ol äiel keleşekte jüktı bolyp bosansa, qiyndyq tuǧyzady, kök ette jaryq boluy mümkın. Būl jaǧdaida äielder därıgerı öz älsızdıgın körsetude. Būrynǧy täjıribelı äielder därıgerı bolsyn, akuşer bolsyn, asa şeberlıkpen ırı närestenı de, köldeneŋ kelgen balany da tabiǧi jolmen bosandyryp alatyn.
Syrqattyŋ aldyn alu, äsırese jūqpaly aurulardyŋ aldyn alu jüiesı de «aqsap» tūr, onyŋ nätijesın keşegı ındet körsettı. Qazırgı kezde är şaştarazda, sän salonynda, demalys saiajaiynda sauysqandai qaptaǧan denege suret salatyndar. Olar kelgen adamǧa sapasyz zalalsyzdandyrylǧan bır inemen önerın körsetude. Olardy auruhanadaǧydai qataŋ qadaǧalap otyrǧan qūzyrly mekeme därmensız. Osylai adam aǧzasyna öte qauıptı, mügedektıkke äkeletın bauyr virusynyŋ taraluyna jol beremız. Olarǧa tyiym bola ma? Jylyna düniege kelgen qanşama näreste ışten tua bauyr berışı – bauyr sirrozymen tuuda. Olarǧa donor tabylǧan jaǧdaida öte qymbat operasiia qajet. Täjıribelı, öz ısıne jauapkerşılıkpen qaraityn därıger bolmaǧan soŋ, därıgerge köŋılı qalǧan syrqattar amalsyzdan adam qūrylysyn şala bıletın, bıraq syrqat jüregın jaulap alatyn «halyq» emşılerıne baryp, dertınıŋ asqynuyna jol beredı.
Qazır internet damyǧan zamanda adamdar internetten qarap öz-özın emdeuge köştı, būl jaqsylyqqa äkelmeitını anyq. Menıŋ oiymşa, densaulyq salasynda osy tyǧyryqtan şyǧu üşın:
- Zeinet jasyndaǧy quaty bar, är saladaǧy käsıbi maman-därıgerlerdı, qymbat jalaqy berse de, olardyŋ ömırden alǧan asa qymbat täjıribesın jas mamanǧa paidalanu kerek.
- Densaulyq saqtau ministrlıgı joǧary oqu oryndarynyŋ basşylarymen, är salanyŋ «jılıktıŋ maiyn şaqqan» täjıribelı ǧalym, basşylarymen bas qosyp, densaulyq salasynda, bolaşaq därıger oqytu salasynda tübegeilı reforma jasaǧany abzal.
Qalǧan ǧūmyrda densaulyq salasynyŋ qyzmetkerlerı aq halatty bylǧamai, halyqqa alǧan tabysyna sai adal, sapaly qyzmet jasasa, syrqattarymyz şetelge sabylmai, otanymyzdyŋ bılımdı, bılgır därıgerlerıne emdelse degen tılegım bar. Laiym solai bolǧai!
Serık ORAL,
densaulyq salasynyŋ
ardagerı, «Şapaǧat»
medalınıŋ iegerı
