Jaqynda mynadai jaitqa kuä boldym: oinap jürıp, ernın temırge ūryp alǧan balasynyŋ jaraqatyna ata-ana alǧaşynda män bere qoimaidy. Tıptı, därıgerge barudyŋ ornyna özderı em-dom jasasa kerek. Bıraq, jara jazylmaidy. Sonyŋ kesırınen säbidıŋ qanyna virus tüsıp, onyŋ soŋy jaman auruǧa ūlasady…
İä, kez kelgen adam densaulyǧyna bei-jai qaramauy kerek. Tıptı, ūsaq-tüiek jaranyŋ özı keiın ökınıştı jaǧdailarǧa ūryndyruy mümkın. Soqyr säuegeilıktıŋ kesırınen maŋdaiyn tasqa ūryp jürgender qanşama? Kez kelgen auru der kezınde anyqtalsa jazylady. Al, meŋdep ketse, ony auyzdyqtau qiyn.
Elımızde jyl saiyn 30 myŋdai adam onkologiialyq dertke şaldyǧady eken. Sonyŋ ışınde balalar qatary artyp kele jatqany qynjyltady. Balalardyŋ qauıptı aurularyn emdeitın bırden-bır mekeme – elordadaǧy Ana men bala ūlttyq ǧylymi ortalyǧy. Byltyr osynda onkologiialyq syrqattardy emdeitın arnaiy ortalyq aşyldy. Sol uaqyttan berı mūnda 50 bala em qabyldap, onyŋ 12-sı jazylǧan. Balalar auruhanadan şyqqannan keiın üş ai saiyn tekseruden ötedı. Eger auru 5 jyldyŋ ışınde qaitalanbasa, onda nauqastyŋ qūlan-taza jazylǧany.
Därıgerlerdıŋ aituynşa, emdeluşılerdıŋ 50 paiyzy – 5 jasqa deiıngı, 30 paiyzy – 12 jasqa deiıngı, al 20 paiyzy 13-17 jas aralyǧyndaǧy jetkınşekter eken. Onkologiialyq aurudyŋ köptegen sebepterı bar. Sonyŋ ışınde tuabıttı, tūqym qualauşylyq jaǧdailar kezdesedı. Sondai-aq, būl auru şarananyŋ ışte jürgende paida boluy mümkın. Ol anasynyŋ jüktı kezındegı kütımıne bailanysty bolady.
Onkologiialyq aurulardy emdeu elımızde tegın jürgızıledı. Degenmen, aurudan aiyǧyp, jany qalsa da, emdelu barysynda qabyldaǧan ärtürlı himiialyq qospa därılerdıŋ de adam aǧzasyna ziiany az emes. Tıptı, zaqymdanǧan aǧzalar operasiialyq jolmen alynyp tastaluy da mümkın. Sonymen qatar, sauyǧuǧa adamnyŋ psihologiialyq jai-küiı de öte qatty äser etetın körınedı. Iаǧni, emdeluşı özınıŋ qūlan taza aiyǧatynyna senıp, auruy jaily köp oilamasa, onda jazylu mümkındıgı köp eken. Eresekterden görı sary uaiymdy bılmeitın balalar tezırek sauyǧatynynyŋ özı köp närsenı aŋǧartsa kerek.
Balaǧa da balta sıltep otyrǧan būl aurudyŋ qūlqynynda qanaǧat joq. Denı sau, esı bütın ūrpaq äkelu üşın är adam densaulyǧyna jauapkerşılıkpen qarau kerek. Kez kelgen jarany ūsaq-tüiek dep qaramai, der kezınde emdeludıŋ özı köp närsenıŋ aldyn alatynyn esımızden şyǧarmaǧanymyz abzal.
Äigerım BALǦABAEVA
