Elımızdegı terrorizm men ekstremizm mäselesınıŋ ahualy sız ben bızge jaqsy aian. Osy taqyryp aiasynda halqymyzdyŋ köp bölıgı qajettı aqparattarmen qamtamasyz etılıp otyr. Ol BAQ-taǧy materialdardan bastap, äleumettık jelılerde şyǧatyn jaŋalyqtar, pıkırlermen aiaqtalady.
Būl mäselege qatysty atqarylyp jatqan ıs-şaralar da az emes. Osyǧan qatysty Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı Qasym-Jomart Kemelūly Toqaev: «İslamnyŋ gumanistık bastaularyn joqqa şyǧaratyn, beibıtşılık, dıni tözımdılık dästürlerınen bas tartatyn küşter jiı aldyŋǧy kezekke şyǧady. Terrorizm men ekstremizm jolynda jürgen, jihadizm ideialaryn nasihattaityn radikaldy toptar eleulı saiasi küşke ainaldy. Olar mūsylmandardyŋ būrynnan berı dialogqa müddelı adamdarmen aşyq bolǧanyn jäne eşkımge ziian keltırmeitının ūmytady. Olar islam älemın oqşaulau jäne artta qalu jolyna itermeleidı» dep aitqan bolatyn. Terroristık jäne ekstremistık aktıler bırneşe myŋ adam ömırın qiyp qana qoimai, adamdardy temır tordyŋ ar jaǧyna otyruyna sebepker bolyp otyrǧany mälım. Alaida osy qylmystardy jasap otyrǧan adamzattyŋ özı ekenın esten şyǧarmaǧanymyz jön. Adal eŋbek etu, eşkımge ziian tigızbeu, meiırımdı bolu, jaqsylyqqa jarysa ıs jasau jäne taǧy da basqalary barlyq dınderdıŋ negızgı dogmasy bolyp tabylady. Degenmen soŋǧy uaqytta dın atyn jamylǧan türlı ūiymdar men toptar şyǧa bastady. Olar qasiettı kıtaptarda jazylǧan mätınderdı bar qalpynda tıkelei tüsınıp, adam sanasynda qate pıkırdıŋ paida boluyna äser etude jäne adamzat balasy oǧan erıksız köndıgıp, psihologiialyq türde qalai bilenıp jatqandyqtaryn aŋǧarmaidy.
Terrorizmnıŋ jahandyq indeksı (Global Terrorism Index) belgılı bır eldıŋ ışındegı terroristık belsendılık deŋgeiın tört negızgı körsetkış boiynşa ölşeidı. Olar: terroristık insidentter sany, qaza bolǧandardyŋ sany, zardap şekkender sany jäne materialdyq şyǧyn deŋgeiı. 2019 jyly zertteu 138 memlekettı qamtyǧan. Onyŋ ışınde 1-orynda Auǧanstan (9,60), al Qazaqstan Respublikasy (1,57) 85-oryndy ielenıp otyr. Būl degenımız elımızde terroristık jäne ekstremistık ūiymdardyŋ belsendılıgı aitarlyqtai tömen ekendıgın körsetedı. Degenmen terrorizm qaupın jıtı baǧalamai, ony joqqa şyǧaruǧa da bolmaidy. Terrorizmdı asyra sıltep, qoǧamda rezonans tudyrtpaǧan jön. Sebebı kez kelgen terakt eŋ aldymen aqparattyŋ tez taraluymen örşi tüsedı.
Qazaqstandaǧy terrorizm men ekstremizmnıŋ erekşelıkterıne toqtalsaq, aldymen terroristık äreketterge baratyn qylmyskerlerdıŋ negızgı bölıgı jūmyssyzdar ekenı mälım boldy. Onyŋ üstıne, jas erekşelıgıne bailanysty olardyŋ basym bölıgın jastar qūrap otyr. Jastar degenımız – elımızde 14-29 jas aralyǧyndaǧy tūlǧalar. Jastar aqparattardy jyldam qabyldaityn, barlyǧyna tez iılgış bolyp keledı.
Sonymen qatar, terroristık aktıler jasaityndardyŋ köpşılık bölıgı dıni sauatsyz bolyp keledı. Ruhani azyq ızdep kelgen adamǧa dın atyn jamylǧan terıs aǧym ūstanuşylar kedergı bolady. Qoǧamda şeşılmei jürgen mäselelerdı qozǧap, özderın qorǧanyş esebınde körsetkısı keledı. Dıni sarynda jazylǧan kıtaptardy berıp, audio men video materialdar arqyly olardy tolyqtai adasuşylyqqa aparady. Ūlttyq qūndylyqtardy joqqa şyǧaryp, ömırın tek dınmen bailanystyrady. Alaida terıs aǧymdar dındı tek qūral retınde paidalanady.
Soŋǧy uaqytta Qazaqstan azamattaryn tek el ışınde emes, şetel memleketterındegı terroristık aktılerge qatysuyn jiı estıp jatamyz. Ärine, būl quantarlyq jaǧdai emes. İslam dınınde «bır adamdy öltıru bükıl adamzatty öltırumen teŋ» delıngen. Adam ömırı – eŋ asyl qazyna. Ol Ata Zaŋymyzdyŋ bırınşı babynda da atap körsetılgen.
Memleket dındar nemese dınsızdermen emes, radikaldy toptarmen küresedı. Sonymen qatar, Qazaqstan Respublikasy dıni ekstremizm men terrorizmge qarsy ıs-qimyl jönındegı 2018-2022 jyldarǧa arnalǧan memlekettık baǧdarlama qabyldanyp, jüzege asyryluda. Osy rette, Ūlttyq qauıpsızdık komitetı, qūqyq qorǧau organdary men jergılıktı atqaruşy organdardyŋ jūmysyn atap ötu qajet. Qazaqstan Respublikasy Terrorizmge qarsy ortalyqtyŋ resmi saitynda berılgen soŋǧy statistikalyq mälımetterge süienetın bolsaq, elımızde terrorizm jäne dıni ekstremizmmen bailanysty qylmystary üşın barlyǧy 140 adam sottaldy. Būl – tek soŋǧy bır jyldyŋ körsetkışı.
Qorytyndy söz retınde kelesıdei oiǧa toqtalǧym keledı. Būl mäsele tek bız ömır sürıp jatqan uaqytta paida bolyp, şeşıletın mäsele emes. Ol ǧasyrlar boiy jürıp, ömır süretın bolatyn. Sol sebeptı bolaşaq ūrpaǧymyzdyŋ saulyǧy men jarqyn keleşegı üşın de bügınnen bastap äreket etkenımız jön. Jastarymyz ömırge kelgennen otbasy institutynan, joǧary oqu ornyna tüskenge deiıngı aralyqta dıni sauattylyqtan habardar azamat bolyp ösuı qazırgı taŋdaǧy köp mäselelerdıŋ aldyn aluǧa sebepker bolady. Ärı qarai da joǧary oqu oryndarynda dıni sauattylyqty arttyruǧa bailanysty türlı şaralar men ıster atqaryluy qajet. Tek sondai jaǧdailarda ǧana olqylyqtardyŋ ornyn aluǧa bolady dep sanaimyn. Bızder bolaşaq ūrpaqty otansüigış, dıni tūrǧyda sauatty, patriotty, elge adal qyzmet etetın tūlǧa retınde tärbieleuımızdı özımızge bügınnen bastap mındet etkenımız abzal.
Nūrbek AQNŪR
