«Dos-Mūqasannyŋ» änımen ösken qūrdastarymyzdy jastyǧymen qaita tabystyrdyq
Mūrat QŪSAIYNOV, änşı, kompozitor, QR eŋbek sıŋırgen qairatkerı:
– Būiyrtsa, 10 tamyz künı alpys bestıŋ belesıne aiaq basasyz.Alysta qalǧan balalyq şaq nesımen tättı, eske ala otyrsaŋyz…
Zeinep
– Balalyq şaǧym Jambyl oblysy Qordai audany Şarbaqty auylynda öttı. Äkem Qūsaiyn belgılı dombyraşy boldy. Bes jasymnan dombyramen dostasuyma sol kısınıŋ septıgı tidı. Aldymen Şarbaqty auylynyŋ 7 jyldyq mektebinde oqyp, ony üzdik baǧamen bitirdim. Keiın 1961-1965 jyldary Qordai audanynyŋ Abai atyndaǧy 11 jyldyq mektebin kümis medalmen aiaqtadym. Sodan soŋ Almaty politehnikalyq institutyna tüstım. Matematika, astronomiia degen pänderdı jaqsy kördım. Bıraq önerge degen qūştarlyq bärınen asyp tüstı.
– Sız änşı, kompozitor ǧana emes, sonymen qatar muzyka öŋdeuşısız. Halyq änderınıŋ qaimaǧyn būzbai halyqqa jetkızdıŋız. Osynyŋ kıltı nede?
Janar
– Halyq änderı – ūlttyŋ asyl qazynasy. Baǧa jetpes bailyǧy. Onyŋ tūnyǧyn lailamai erteŋge jetkızu ülken jauapkerşılıktı qajet etedı. Al qazır jastar änderdı būzyp aityp jür. Halyq änderın öŋdemes būryn ony mūqiiat tyŋdap alu kerek. Ännıŋ maǧynasyna män beru kerek. Äitpese, bızdıŋ asyl mūramyz joiylyp ketedı. Babalar amanatyn ardaqtap, qasterlep, keleşekke jetkızu – basty mındetımız.
– «Dos-Mūqasan» bükıl Keŋes Odaǧyn terbettı. «Dos-Mūqasannan» keiın baryp Reseide «Samosvety», Belorussiiada «Pesniary», Ukrainada «Kobza», Özbekstanda «Iаlla» jäne basqa da vokaldy-aspapty ansamblder şyqty. Sızderdıŋ ansambl qalai qūrylyp edı?
Gülsım
– «Ansambldı mındettı türde qūru kerek» degen arnaiy tapsyrma jüktelse, däl osyndai ūjym jasaqtai almas pa edık dep oilaimyn. «Dos-Mūqasan» ansamblı «Politehta» qūrylyp, öner ölkesıne joldama aldy. Qaraŋyzşy, jıgıtterdıŋ bärı auyldan kelgen, oqu oryndarynyŋ baǧyty da önerge säikes kelmeidı. Mümkın, būl sol kezdegı qazaq qoǧamy üşın jūldyzdy sät, täŋırden jıberılgen tarihi mümkındık şyǧar. Halyq ta sondai bir ansambldi aŋsap kütip jürdi me, bilmeimin, birden köterip äketti. «Toi jyry» şyqqannan keiin, tipten dürkirep kettik qoi. «Dos-Mūqasan» ärqaisymyzdyŋ jüregımızdıŋ qalauymen düniege kelgen, şynyn aitqanda, sol kezdegı jastar ömırıne qajettılıkten jedel düniege kelgen ansambl.
– 2000 jyldardyŋ ortasynda saǧyndyryp baryp qaita jarq ete qaldyŋyzdar. Bıraz jyldar ötse de, körermenmen bailanys üzılgen joq. Mūnyŋ syry nede?
Tūrar, qala tūrǧyny
– Bızdıŋ ansambl Qazaqstannyŋ ruhani ömırıne, äsırese, qazaq jastarynyŋ jan-jaqty, jarasymdy damuǧa bet alǧan jan düniesınde erekşe serpılıs tuǧyzǧan ansambl bolǧanyn eşkım de joqqa şyǧara qoimas. Qazaq halqy özınıŋ altyn bastaularyn saǧynǧan, qajetsıngen şyǧar. Ūzaq uaqyttan keiın sahnaǧa qaita şyqqan sät älı köz aldymda. Halyqtyŋ yqylasy erekşe boldy. Mūndai qūbylys bükıl el kölemınde qaitalandy. Bız «Dos-Mūqasannyŋ» änımen ösken qūrdastarymyzdy 1970 jyldardyŋ tasasynda qalyp ketken jastyǧymen qaita tabystyrdyq.
– «Dos-Mūqasan» tarap ketken soŋ basyn qaita qosu qiyn bolmady ma?
Laura, oqyrman
– Ansambl taraǧannan keiın, 2000 jyldary halyqtan hattar ala bastadyq. Teledidar, radiolarda bızder turaly aityla bastady. Sodan keiın jıgıtterdıŋ basyn qaita qostym. Barlyq änderdı qaita öŋdep şyqtym. Basynda jastarǧa oryn bereiık degen de oi keldı. Keiın halyqtyŋ süiıspenşılıgı joǧalmaǧanyn baiqadyq. Mıne, 13 jyl boldy aiyna 10 şaqty konsert pen kezdesuler ūiymdastyryp tūramyz.
– Än aitudan şarşaityn sätter bola ma?
Rauşan
– Än aitudan jalyǧuǧa bolmaidy. Kölıkpen gastroldık saparǧa şyqqanda, ärine, joldan şarşaisyŋ. Bıraq, köpşılık aldyna şyqqan uaqytta barlyǧyn ūmytyp ketemın. Än salǧan üstıne än salǧym kele tüsedı.
– «Dos-Mūqasannan» eskertkiş retinde beinefilmder, taspalar saqtalmady ma?
İgılık
– Ansambldıŋ 40 jyldyǧyna arnalǧan kıtap jaryqqa şyqqan bolatyn. Onda toptyŋ qalai qūrylǧany, este qalarlyqtai gastroldık saparlary turaly jazylǧan. Bıraq, kıtap az danamen şyqty. Eger qalasaŋyz, sızge syiǧa tartaiyn. «Meloman» dükender jelısınde 21 ännen tūratyn diskımız satylady. Endıgı jyly taǧy bır disk şyǧaru oida bar. Oǧan qosa, Almatyda ekı konsert bermekpız.
– Bügıngı künge deiın özıŋızge tiesılı belestı baǧyndyrdyŋyz. Özıŋızdı auqatty änşıler qataryna jatqyzasyz ba?
Daryn
– Özıme jetetın bailyǧym bar. Men –barǧa – qanaǧat, joqqa sabyr etetın, būiyrǧan nesıbesıne riza bolyp jürgen köp qazaqtyŋ bırımın. 17 jasymnan tynym tappai eŋbektendım. «Äuen» atty ortalyq aştym. El-jūrtym, aǧaiyn-tuysym aman.
– Batystyŋ äuenıne elıkteuşıler sol bır şaqta Keŋes Odaǧynyŋ barlyq aumaǧyndaǧy jastardy elıktırıp äketkenı ras. Būl aǧym sızderge qalai äser ettı?
Şara
– Keŋestık ideologiia jastardyŋ boiyn odan qanşa aulaq ūstau üşın ügıt-nasihatyn jürgızıp, üş qainasa sorpasy qosylmaityn basqa jüienıŋ, ekı dünie – ekı ömırdıŋ arasyn bölıp körsetuge tyrysqanymen, qolyna gitara ūstaǧan jastar yŋyldap än aityp, keşke qarai aula-aulalarda jiı bas qosyp, guıldesıp, duyldasyp jatatyn. Ony talai körgenbız. Gitara ūstaǧan keibıreu amerikalyq änşı Din Ridke ūqsap baqty. Al atyşuly aǧylşyndyq top «Bitlz» ansamblınıŋ de Keŋes jastaryna äser-yqpaly öte ülken edı. Osylaişa batystyq mädeniettıŋ yqpalynan sol kezeŋde Gruziiada «Orera», Reseide «Golubye gitary», «Veselye rebiata», «Poiuşie gitary» vokaldy-aspapty ansamblderı düniege keldı. Bız de birigip, qazaqşa än sala bastadyq. Äuelde jataqhanalarda än aityp jürdik. Söitip jürgende, bizdi basqa universitetterge şaqyra bastady. Sosyn biz şyndap daiyndalyp, eki dauyspen, üş dauyspen än aita bastadyq. Telearnalar jariialaǧan baiqaularǧa qatysyp, baǧymyzdy synap körip edik, aldyŋǧy jüldeli oryndardy iemdenip, jeŋimpaz atandyq. Ol kezde gitaramen än aitatyn qazaqtar köp emes edı. Söitip jürip, muzykalyq aspaptar satyp ala bastadyq. Bes aspabymyz sai bolǧan soŋ, ärtürli baiqaularǧa qatysatyn boldyq.
– Jastyq şaqta sızder qandai edıŋızder? Qazırgı jastarǧa qalai qaraisyz?
Perizat
– Bügıngı jastardyŋ arasynda jaqsy änşıler öte köp. Izdenısterı de basqa. Bızdıŋ kezımızben salystyrǧanda ılgerıleu. Bıraq vokal mektepterın būrynǧymen salystyruǧa kelmeidı. Bılımsız, negızsız, ırgetasy qalanbaǧan änşınıŋ alysqa barmasy belgılı. Köp bolsa, bır-ekı jyl ǧana körınıp, joǧalyp ketedı.
Erkejan SÄTIMBEK