Soŋǧy jyldary Japoniia, AQŞ, Ūlybritaniia, Avstraliia jäne Kanadada qarttar üiın balalar üiımen bırıktıru jobasy jiı qolǧa alynuda. Öitkenı atalmyş täjıribenıŋ paidaly tūstary bırden baiqalyp jatyr.
Mäselen, Londondaǧy «Apples & Honey» balalar üiın 26 jyl boiy basqaryp kelgen Djudi İch-Horouich byltyrdan berı büldırşınderdı «Nightingale Hammerson» mekemesındegı qarttarmen qosty. Osylaişa ol Bırıkken Koroldık aumaǧyndaǧy tastandy balalar men qariialarǧa arnalǧan tūŋǧyş aralas ūiymdy qūrdy. Jaŋa ideianyŋ ūtymdy jaqtary turaly Djudi bylai deidı:
– Qarttar üiındegı kısılerdıŋ köbısı – jūbaiynan aiyrylǧan, nemere-şöberelerı joq nemese bar bolsa da olardy öte sirek köretın adamdar. Balalarmen bırge ömır süre bastaǧannan-aq olar jalǧyzdyqtaryn ūmytyp, köŋılderı sergıdı. Bır jaǧynan qaraǧanda, ata-äjeler men kışkentailardyŋ bır jerde boluy kädımgı üidıŋ atmosferasyn eske tüsıredı. Ol ekı tolqynǧa da psihologiialyq tūrǧyda jaǧymdy äser syilaidy. Büldırşınder de özderıne ata-äje tapty. Ädette, eresekterdıŋ meiırımıne mūqtaj bolyp jüretın balalarǧa būl jerde özderı elestetken qamqorlyqtyŋ ekı ese köp mölşerın beredı.
Jalpy, balalar men qarttar üiın bırıktıru dästürı 1976 jyly Tokioda bastalypty. Şimada Masaharu esımdı azamat «Kotoen» balalar üiın qarttarǧa arnalǧan ortalyqpen qosqan soŋ, būl konsepsiianyŋ artyqşylyqtaryna özge de ūiymdardyŋ közderı jetıp, nätijesınde 1998 jylǧa qarai elde soǧan ūqsas 16 mekeme aşylǧan. Ondaǧy balalar men qariialar kündelıktı uaqyttaryn bırge ötkızıp qana qoimai, Balalar künı, Tanabata, Sesubun jäne Hina Masuri siiaqty dästürlı meiramdardy da bırge toilaǧan. Japon ǧalymdary jürgızgen 2013 jylǧy zertteude jaŋaǧydai mekemelerdegı qariialar arasynda qarapaiym «Qarttar üiındegı» tūrǧyndarmen salystyrǧanda joǧary qan qysymy, aqyl-estıŋ şatasuy jäne ölım körsetkışınıŋ äldeqaida tömen ekenı anyqtalǧan.
Atalmyş täjıribenıŋ bızdıŋ elde de taraluyna uaqyt kerek şyǧar. Degenmen aiyna bırneşe kün tūraqty türde böbekter men qariialardy kezdestırıp otyru däl ondai qiyn mäsele emes. Ökınışke qarai, Astana qalasynyŋ Bılım basqarmasynan sūraǧanymyzda, būǧan ūqsas bırde-bır ıs-şaranyŋ qarttar üiınde de, balalar üiınde de joq ekenın estıdık. Batystaǧy qūbylystyŋ bır-ekı jylda bızge de keletın ädetı emes pe, ümıtımız – sol.
Botagöz MARATQYZY
