Qazırgı taŋda elorda «Nūr-Sūltan – jaily qala» master-jospary aiasynda damyp keledı. Joba aiasynda būrynǧy eskı üilerdıŋ ornyna, köşe boilaryna şaǧyn saiabaqtar salynyp, ondaǧy oiyn jäne sport alaŋdary qala tūrǧyndarynyŋ jiı baratyn, bos uaqytyn tiımdı paidalanatyn oryndaryna ainaldy.
«Nūr-Sūltan – jaĭly qala» jospary jüzege asyrylǧaly berı jaiau jürgınşılerge jaǧdai jasalyp, polisentrializmge baǧyttalǧan täsılder engızıldı. Nätijesınde, ainalamyzda jasyl alaŋdar men velosiped joldarynyŋ sany köbeidı, köpırler men qoǧamdyq keŋıstıkterdıŋ qatary artty. Äu basta közdelgendei, osylaişa bas şahar şyn mänınde adamdar üşın jaily qalaǧa, ekologiiasy taza ärı tūraqty, sondai-aq tūrǧyndary belsendı ömır saltyn jürgızetın salauatty şaharǧa ainalyp keledı.
«Halyq qatysatyn biudjet» jobasy
2020 jyly Nūr-Sūltan qalasynyŋ Urbanistika ortalyǧy elorda äkımşılıgımen bırlesıp «Nūr-Sūltan – jaily qala» master-josparyn qūrdy. Būl äleumettık-ekonomikalyq damu strategiiasy aiasynda jaily, tūraqty jäne belsendı ömır salty bar sau qala qūru maqsatynda qolǧa alynǧan bolatyn. Jobany jüzege asyruǧa qalalyq urbanister belsene kırıstı.
– Bız aldymen halyqtyŋ qajettılıkterın anyqtaimyz, öitkenı barlyq örkeniettı elderdegı sekıldı HHI ǧasyrda qalalar däl adamdar üşın jobalanuy tiıs. Sol sebepten azamattardy tarta otyryp, qoǧamdyq oryndardy, aulalardy bırlese jobalaimyz jäne elorda köşelerın qaita jaŋǧyrtu jūmystaryn jürgızuge tūrǧyndarmen bırge atsalysamyz. Bügıngı taŋda qala sektorlarǧa bölıngen jäne äleumettık infraqūrylym da halyqtyŋ tyǧyzdyǧyna negızdelıp josparlanǧan. Būl rette bız mektepter, balabaqşalar, emhanalar jäne t.b. salu kezınde qadamdyq qoljetımdılık qaǧidatyn ūstanamyz, – dedı ortalyq jetekşısı Elnar Bazyken.
Rasynda da, qazır qala tūrǧyndarynyŋ qatysumen aulalar tübegeilı özgertılude. Jaiau jürgınşılerge arnalǧan köşeler de köp. Seruendeuşıler būryn tym sirek bolsa, bügınde olardyŋ qatary kün sanap ösıp keledı. Saiyp kelgende, mūnyŋ bärı «Halyq qatysatyn biudjet» jobasynyŋ jemısı ekenı şyndyq. Qazır adamdar özderı taŋdau jasap, aulalardy qalauy boiynşa özgertuge qol jetkızude.
Qala basşysynyŋ mälımdeuınşe, qazırgı taŋda Nūr-Sūltanda 1,2 million adam tırkelgen. Esepteu körsetkışı boiynşa 2030 jylǧa deiın elordalyqtar sany ekı millionnan asady. Osyǧan orai, olarǧa tiıstı jaǧdai jasau maqsatynda şahar basşylyǧy är kvartalda mektepter, balabaqşalar, medisinalyq ortalyqtar, sport nysandary, sondai-aq qoǧamdyq keŋıstıkter men injenerlık infraqūrylym siiaqty äleumettık nysandardyŋ boluyna erekşe basymdyq berıp otyr.
Biyl osy joba aiasynda qala tūrǧyndarynyŋ ötınışterı men qoǧamdyq keŋıstıkterdıŋ qajet ekendıgın eskere otyryp, Baraev köşesınde, Uälihanov köşesınen Respublika daŋǧyly boiy abattandyryldy. Byltyr 500-ge juyq aula abattandyrylsa, aldaǧy uaqytta taǧy 200-den astam qoǧamdyq keŋıstık pen aula qūrylady. Būl jūmystar elordanyŋ barlyq audanyn qamtydy.
Soŋǧy kezde Memleket basşysynyŋ tapsyrmasymen qalany kögaldandyruǧa da basa nazar audarylyp keledı. Ortalyq jetekşısınıŋ aituynşa, tek 2021 jyly elordada 1 millionnan astam jasyl ösımdıkter: būtalar, aǧaştar, köşetter, jöke men bozqaraǧan būtalary otyrǧyzyldy. Al «Astana Opera» teatrynyŋ maŋynda 1000 bozqaraǧan būtasy men 700 emen aǧaşy ornalastyryldy. Kögaldandyru jūmystary osy jyly da jalǧasyp jatyr.
Qala körkı – qoǧamdyq keŋıstıkter
Elordada qoǧamdyq keŋıstıkter aşu boiynşa auqymdy jūmystar jürgızılude. Jaiau seruendeuge arnalǧan Demalys Promenade jäne «Teatr bulvary» qūrylyp, Saraişyq köşesınde jaŋa art-keŋıstık paida boldy. Taǧy da bır tanymal, stritboldyq aumaq, pablik-art bar köpır asty keŋıstık L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetı maŋynda ornalasqan. Taŋerteŋgı uaqyttan keşke deiın sol jerde basketbol oinap jatqan jastardy nemese demalyp otyrǧan adamdardy kezdestıruge bolady. Būl keŋıstıkter qala tūrǧyndary üşın körıktı jerlerge ainaldy.
Bas şahardyŋ äkımşılık ǧimaraty aldyndaǧy ortalyq alaŋda qalalyq skver aşyldy. Abylai han daŋǧyly men Manas köşesı qiylysynda, naqtyraq aitsaq, «Vstrecha» sauda üiınıŋ maŋynda salynǧan jaŋa qoǧamdyq keŋıstıkte balalar oiyn alaŋy, köleŋkelı şatyrlar, gülzarlar jasalyp, kommersiialyq pavilondar retke keltırıldı. Sondai-aq asfalt jabyndysy bruschatkaǧa auystyrylyp, avtotūraq orny oŋtailandyryldy, kedergısız orta jasaldy.
Almaty audanyndaǧy Momyşūly daŋǧyly men Tölebaev köşesınıŋ qiylysynda ornalasqan «Dostyq» saiabaǧy qaita jaŋǧyrtyldy. Sonymen bırge, Beibıtşılık jäne kelısım saraiy aumaǧynda amfiteatr, qalanyŋ oŋ jaǧalauyndaǧy taǧy bır jaiau jürgınşıler joly, aldaǧy uaqytta taǧy jüzge juyq aula men qoǧamdyq keŋıstık salyndy. Olardyŋ barlyǧy qala tūrǧyndary üşın de, qala qonaqtary üşın de tartymdy oryndarǧa ainaldy. Sondai-aq elordada qūtqaruşylar, mūǧalımder, medisina qyzmetkerlerınıŋ qūrmetıne jaŋa saiabaqtar aşyldy. Qoǧamdyq keŋıstıkter men aula aumaqtarynda basketbol/futbol alaŋdary, workout-aimaqtar, demalysty tynyş orynda ötkızuge arnalǧan aimaqtar, ätkenşekter, skeit-aimaqtar jäne t.b. boi köterdı. Osylaişa, elordada qarausyz qalǧan uchaskeler men batpaqty jerler sany aitarlyqtai azaidy. Olardyŋ oryndary qala tūrǧyndary men qonaqtary üşın tartymdy jerlermen tolyǧyp, tūrǧyndardy quanyşyn eselei tüstı.
Taza aua – janǧa daua
Jūtqan auamyz jūpar aŋqysyn desek, ainalamyzdy taza ūstauǧa daǧdylanyp kelemız. Däl osy qaǧidany basşylyqqa otyryp, Qorşaǧan ortany qorǧau jäne tabiǧatty paidalanu basqarmasy jaqynda kışı Taldyköl aumaǧynda igı ıs-şara ūiymdastyrdy. Ekologiialyq aksiia aiasynda Syǧanaq köşesınıŋ boiyna 300-den astam japyraqty aǧaş otyrǧyzyldy.
– Bırınşı kezeŋde 600 danadan astam jasyl jelek otyrǧyzu josparlanǧan. Bügıngı taŋda aksiia aiasynda 300-den astam aǧaş otyrǧyzyldy, olar ylǧalǧa tözımdı. Aldaǧy uaqytta būl şara jalǧasyn tauyp, odan ärı köşe jaǧynan ūsaq japyraqty qaraǧai otyrǧyzylady, – dedı Nūr-Sūltan qalasy Qorşaǧan ortany qorǧau jäne tabiǧatty paidalanu basqarmasynyŋ tabiǧat paidalanudy jäne qūqyqty retteu salasyndaǧy memlekettık qyzmetter bölımınıŋ bas mamany Uälihan Quanyşev.
Aksiiaǧa qatysqan jüzden astam adamnyŋ arasynda qala tūrǧyndary men «Astana jastary» jastar resurstyq ortalyǧynyŋ erıktılerı jäne ekoaktivtı belsendıler boldy. Olar su tübın lai jäne basqa da ziiandy şögındılerden tazartty. Elnar Bazyken jaqyn arada Taldykölde alǧaşqy akvapark paida bolatynyn, ol bükıl halyqty, sondai-aq qala qonaqtaryn özıne tartatyn körnektı oryndardyŋ bırıne ainalatynyn atap öttı. Joba boiynşa qala bilıgı kündelıktı demalys aimaqtary men jaily qalalyq orta nysandaryn tabiǧatqa barynşa säikes keletındei etıp bırıktıruge tyrysuda.
– Bükıl älemde urbanizasiianyŋ ösu prosesı baiqalady. Būl rette köptegen ırı qalalar tabiǧi aumaqtarmen bailanysta bolady. Osyǧan orai, Taldykölde seruendeu aimaqtary qūrylatyn bolady. Halyqaralyq täjıribe suly-batpaqty alqaptardy damytudyŋ jäne olardyŋ bazasynda ülken jäne kışı Taldykölde ekoparkter qūrudyŋ ornyqty strategiiasy üşın qoldanylatynyn atap ötken jön. Qaladaǧy tabiǧat būryşy qala tūrǧyndarynyŋ süiıktı ornyna ainaluy mümkın. Aimaq aumaǧy şaǧyn arhitekturalyq nysandarmen, halyq demalatyn oryndarmen abattandyrylyp, kögal şöpterı egılıp, jasyl jelekter otyrǧyzylady, – dedı ortalyq jetekşısı.
Qazırgı uaqytta kışı Taldykölde su balansyn saqtai jäne tolyqtyra otyryp, rekreasiialyq aimaq qūru boiynşa jobalau-smetalyq qūjattama äzırlenude. Sonymen qatar, seruendeu infraqūrylymy paida bolady: jaǧalaudaǧy suly-batpaqty jerlerde terrassalyq jaǧalau saqtalady jäne flora men faunasy bar ekoklimat üşın jaǧdai jasalady. Qysqasy, qala aumaǧy ekologiianyŋ naşarlauyna jol bermei, adamdarǧa yŋǧaily damuda. «Nūr-Sūltan – jaily qala» master-josparyndyŋ basty qūndylyǧy da osy bolsa kerek.
Gülbarşyn ÖKEŞQYZY
