Memleket basşysynyŋ «Qazaqstannyŋ äleumettık jaŋǧyrtyluy: Jalpyǧa ortaq Eŋbek qoǧamyna qarai 20 qadam» atty baǧdarlamalyq maqalasynda el damuyn jedeldetu, qoǧamdy mädeni jäne ekonomikalyq tūrǧydan ılgerıletu, käsıptık bılıktılıktı arttyru sekıldı keiınge qaldyruǧa bolmaityn maŋyzdy mäseleler kün tärtıbıne qoiǧanyn bärımız bılemız. Atalmyş maqaladaǧy tapqan jastar saiasaty jaiyndaǧy tarmaqtar aldaǧy jaŋǧyrtylu prosesınen osy buynnyŋ da qaǧys qalmaitynyn bıldıredı.
Būl maqaladaǧy tapsyrmalar Ükımetke bıraz jūmystar jüktedı. Bız sonyŋ ışınde jastarǧa qatysty degen tūstaryn täpsırlep beruge tyrysaiyq.
Elbasy äŋgımenı ärıden – mektep qabyrǧasyndaǧy jastarǧa qatysty mäseleden bastaǧan bolatyn. Ol, talaidan taǧdyry bırjaqty bolmai kele jatqan, 9 jyl ışınde, talai jastyŋ mezgılsız ömır jıbı üzıluıne de sebepker bolǧan ūlttyq bıryŋǧai testıleu töŋıregınde edı. Halyq arasynda alypqaşpa äŋgıme köp taraǧan taqyryptyŋ bıregeiı de osy bolar. Bylai qarasaŋ, bır eldıŋ Prezidentı memlekettık deŋgeide şeşıluı tiıs mäselelerdıŋ qatarynda qarauǧa tūrarlyqtai jönı joq sekıldı körıngenımen ŪBT-nyŋ adal ötkızıluı eŋ maŋyzdy ıs ekendıgı elge mälım. Būl mäselenıŋ «ışkı kuhniasyn» Elbasymyzdyŋ zerttep-zerdelep qaraǧandyǧyna sızder de kuä bolyŋyzdar. Maqalanyŋ «äleumettık zaŋnamalardy jaŋartu» bölımınen alǧan däiektememızdı aldaryŋyzǧa tartaiyq.
«Jyl saiyn BAQ-tar lauazymdy adamdar tarapynan da, sondai-aq, ŪBT-ǧa qatysuşylar tarapynan da būzuşylyqtar oryn alatyny turaly habarlap jatady. Onyŋ üstıne mäselenıŋ ötkırlıgı tek küşeie tüsude.
Mūndai jaǧdaidyŋ sebepterınıŋ bırı – tek ministrlık belgılegen ötkızu erejelerı negızınde jüzege asyrylatyn ŪBT proseduralarynyŋ älsız qūqyqtyq retteluınde.
Sonymen bır mezgılde, ŪBT ötkızu jönındegı komissiia jūmysyna kedergı jasaǧany, testıleu ötkızuge oquşylardyŋ ata-analary, pedagogtar, lauazymdy adamdardyŋ aralasqany, testıleu kezınde emtihan tapsyruşylarǧa kömektesu maqsatynda bailanys qūraldaryn paidalanǧany jäne t.b. üşın qūqyqtyq jauapkerşılık turaly ereje joq. Al mūndai faktıler bar ekenı dausyz! Demek, mūndai jaǧdaidy şeşımdı türde tüzetu kerek».
Işkı zaŋymyzdy qadaǧalau organdarynyŋ älsızdıgınen tuyndap otyrǧan jastarǧa qatysty mäselelerdıŋ taǧy bırı tıpten kökeige qonymdy. Qoǧamda qalypty jaǧdaiǧa ainalǧan ıstıŋ bırı «öndırıstık täjıribeden ötu» kezınde jäne jūmysqa ornalasarda studentter qūqylarynyŋ saqtalmauy. Būl mäselenı şeşu mındetterıne toqtala kele Elbasy jaǧdaiǧa bylaişa baǧa berdı.
«Mäselen, Eŋbek kodeksınde jaŋa qabyldanǧan qyzmetkerler üşın synaq merzımı turaly norma bar. Alaida, keibır kezde ol eşbır qisynǧa syimaityn jaǧdaiǧa deiın jetkızıledı. Joǧary oqu oryndaryn bıtırgen jastar zaŋda belgılengen merzım ışınde «synaqtan ötuşıler» esebınde eşbır eŋbekaqysyz jūmys ıstep qana qoimai, sonymen bırge, olardy tıptı şamadan tys jūmysqa salu jaǧdailary da jiı kezdesıp qalady.
Onyŋ üstıne synaq merzımı aiaqtalǧannan keiın 3-4 synaqqa alynuşynyŋ bıreuı ǧana ştatqa kırgızılıp, qalǧandary şetke qaǧylady.
Äsırese, mūndai berekesız tırlıkke memlekettık emes mekemeler men jeke qūrylymdar, sonyŋ ışınde ırı bankterdıŋ filialdary köbırek barady.
Būl degenımız bızdıŋ jastarymyzdy qanaudyŋ bır türı emes pe!
Bıraq memlekettık eŋbek inspeksiialary eŋbek zaŋdylyǧyn osylaişa aiqyn būzudyŋ bırde-bır oqiǧasyn aşa almai otyr».
Bılımdı studentter bılıktı maman retınde el bolaşaǧyn qalyptastyrady. Bıraq, mektep bıtırgen tülekterdıŋ barlyǧy bırdei mamandyq almastan qoǧamǧa jūmys küşı retınde aralasyp kete barady. Keşegı ötken «Jas Otan» jastar qanatynyŋ ekınşı qūryltaiynda osy mäsele töŋıregınde de söz boldy. Elbasy būl mäselenı şeşu joldaryn naqtylady.
– Men, Ükımet aldyna orta mekteptı bıtırgen är qazaqstandyq mamandyq alu mümkındıgıne ie bolu turaly mındet jükteimın. Ekonomikaǧa orta buyndy tehnikalyq jūmysşylar slesarlar, elektrikter, mehanikter jäne basqa mamandyq ielerı qajet. İndustriialandyru, biznestıŋ jol kartasy jönındegı memlekettık baǧdarlamaǧa qatysuşy ärbır ırı käsıporyn jastardy oqytu jäne jūmysqa ornalastyru jönınde kvota belgıleuı tiıs. Özge maŋyzdy baǧyt — mamandardy daiarlaudaǧy qosar jüie. Menıŋ tapsyrmam boiynşa, būl ülgı qazırdıŋ özınde «Qazaqmys» käsıporyndarynda, Don ken-baiytu kombinatynda, Pavlodar elektroliz zauytynda engızıldı. Sondai-aq «Samūryq-Qazyna» qory öz kompaniialaryna qoldana bastady. Bügınde 60-tan asa el qosar jüiede tabysty jūmys atqaruda.
Būl — mektep qabyrǧasynan jaŋa şyqqan jas tülekterdı jarqyn bolaşaqqa bastar sara jol. Jaŋǧyrtylym barysynda jastar tarapyna osyndai jaǧdailar jasalatyny mälım. Endıgı kezekte Elbasy: «Būl – el bolaşaǧy üşın nömırı bırınşı mäsele» dep baǧa bergen taǧy bır problemany aita ketkenımız jön.
«Jaŋa jūmys oryndary qūryluda. Bıraq, bız jūmyssyzdardyŋ barlyǧy bırdei jūmys ısteuge ūmtylmaityndyǧyn da körıp otyrmyz. Ökınışke qarai, adamdar arasynda jaŋa bılıktılıktı meŋgeruden görı bazarda «taksi» qyzmetın atqarudy qalaityn psihologiia saqtalyp otyr».
Memleketke tausylmas donor emes, qoltyǧyŋnan demep jıberetın ärıptes retınde qarauǧa şaqyrǧan būl ündeudıŋ berer mümkınşılıkterın tiımdı paidalanu endı el enşısındegı ıs.
Erbol JANAT
