Belgılı aqyn Şahizada Äbdıkärımov jaqynda Türkiianyŋ Edirne qalasynda ötken Türkı düniesı aqyndarynyŋ halyqaralyq poeziia festivalınde laureat atanyp, Ahmet Nişan atyndaǧy syilyqty jeŋıp aldy. Ol Anadoly jerınen qaitqan saparyn elorda arqyly jalǧastyrdy. Aqyn alystan at arytyp kelgende, bız onymen jolyqqan edık.
– Ülken halyqaralyq syilyqtyŋ iegerı atanǧanyŋyz qūtty bolsyn. Bız mūny sızdıŋ elu jylǧa juyq uaqytqa sozylǧan şyǧarmaşylyq qyzmetıŋızge berılgen baǧa dep bılemız. Endı äŋgımenı osy festival turaly aitudan bastasaŋyz.
– Raqmet! Türkı düniesı aqyndarynyŋ atalmyş festivalı 1992 jyldan bastau alady. Ol ekı jylda bır ret ärtürlı elderde kezektesıp ötıp tūrady. Būǧan deiın festival Türkiiadan bölek, Fransiiada, Makedoniiada, Bolgariiada, Grekiiada, Äzerbaijanda jäne Qazaqstanda ötken edı. Biyl ol 13-şı ret keruen tüzdı. Būl joly türkı halyqtarynyŋ şaiyrlary Edirne qalasynda bas qosty. Būl – Türkiianyŋ europalyq bölıgınıŋ soltüstık-batys qaptalynda, Ystanbūldan 235 şaqyrym jerde, ekı qaptalynda Grekiia jäne Bolgariia memleketterımen şekaralasatyn aumaqta ornalasqan öte köne şahar. Qazır mūnda 140 myŋǧa juyq halyq tūrady eken. Ol kezınde Osman imperiiasynyŋ tūŋǧyş astanasy bolǧan. Bız sondai äruaqty qalada bas qosyp, jyrdan jauhar jaudyrdyq.
– Festivalge aqyndardyŋ qatysu mäselesı qalai şeşıldı?
– Mūnda pälendei qūpiia närse joq. Ūiymdastyruşy jaq şaqyrudy öz moinyna alady. Menı, mäselen, Türkıstanda ötken festivalde Türkiia Jazuşylar odaǧynan kelgen ökılder baiqap qalypty. Olar sol jerde Iаsaui atyndaǧy Qazaq-türık universitetınıŋ mamandaryna menıŋ öleŋderımdı audartyp, özderımen bırge alyp ketken. Būǧan qosa, men jaily Qazaqstan Jazuşylar odaǧynan sūrastyrypty. Solardyŋ negızınde festivalge şaqyru aldym. Qazaqstannan menımen bırge Bauyrjan Qaraǧyzūly degen jas aqyn bardy. Şynyn aitqanda, ol bızdegı öte myqty aqyndardyŋ bırı eken. Özım öleŋderıne bek täntı tūrdym. Orta Aziianyŋ türkı tıldes memleketterınıŋ bärınen ökılder qatysty. Reseidıŋ Tatarstany men Başqūrtstanynan da aqyndar keldı. Barlyǧy 30 memleketten 100-den asa aqyn üş künge sozylǧan festivaldıŋ körıgın qyzdyrdy.
Aqyrynda elaralyq müşäiranyŋ jüzden astam ümıtkerlerı arasynda üzdık atanǧan üş aqynnyŋ qatarynan tabyldym. Sahnaǧa bırınşı İraktyŋ aqyny şaqyryldy, ekınşı men köterıldım, üşınşı bolyp Makedoniianyŋ şaiyry tūǧyrǧa şyqty. Üşeumızge üş aqynnyŋ esımındegı syilyq tabys etıldı. Maǧan Ahmet Nişat atyndaǧy atalymnyŋ laureaty degen ataq berıldı. Negızı, festivalge kıl talantty aqyndar jinalypty. Mysaly, tatardyŋ Ramis Äimat degen aqyny örelı körındı. Bızden onşaqty jas kışı eken. Qyrǧyzdyŋ «El aqyny» Qarbalas Bakirov pen Altynbek İsmaiylovty būǧan kelgenge deiın bıletınmın. Özbektıŋ Qasiet degen aqyny festivalge öz betınşe kelıptı. Iаǧni ony mūnda eşkım jıbermegen. Türıkmenstannyŋ Arşagül degen aqyn qyzy da talantty ekenın tanytty. Maǧan, bıraq, bärınen de İran aqynynyŋ öleŋderı köbırek ūnady. Türıktıŋ öz aqyndary da öte myqty eken. Alaida älgınde aitqanymdai, festivaldıŋ basty şarty boiynşa, öz elderınde ötıp otyrǧandyqtan, olar laureat atana almaityn edı.
Küllı Orta Aziiada atalmyş halyqaralyq festivaldıŋ syilyǧyn būǧan deiın Tūmanbai Moldaǧaliev aǧamyz ǧana alypty. Ol būǧan 1992 jyly ötken bırınşı saiysta-aq qol jetkızgen. Sol joly qazaq aqynyna Fizuli atyndaǧy syilyq tabys etılgen. Sodan keiın Tūran aumaǧynda laureat atanǧan eşkım bolmapty. Söitıp būl öŋırde Tūmaǧaŋnyŋ abyroily jolyn jalǧastyryp, Türkiianyŋ osyndai ülken syilyǧyn alǧan ekınşı aqyn bolyp qaittym.
– Öte bai tarihy bar türık ädebietın tereŋırek zerttep, şyǧarmalaryn qazaq oqyrmandaryna jetkızıp tūratyn uaqyt bolǧan joq pa?
– Jön söz. Bız būl jaǧynan köp närsenı jıberıp aldyq. Bıraq älı de keş emes. Onyŋ üstıne, qazır türık tılın jaqsy bıletın ädebietşı jastarymyz köp. Endı olar būrynǧydai qardaştarymyzdyŋ tuyndylaryn orys tılı arqyly emes, tüpnūsqadan audaratyn bolady. Būǧan da tym köp qalǧan joq. Būl üşın aldymen memleket tarapynan, iaǧni ministrlıkten tapsyrys boluy kerek. Onsyz audarma tuyndyny şyǧaru da, taratu da oŋai emes.
– Biylǧy qyrküiekte elordada ötken Aziia elderı qalamgerlerınıŋ tūŋǧyş forumy jönınde qoǧam ekıge jaryldy. Bır jaǧy ony qoldasa, ekınşı jaǧy «bosqa aqşa şaşu» dep küstänalady. Sız būǧan ne deisız?
Men öz basym Aziia elderı qalamgerlerınıŋ tūŋǧyş forumynyŋ Astanada ötkenın öte zor ıs boldy dep esepteimın. Bırınşıden, ol qūrlyqtyŋ 38 memleketınen 280-nen astam jazuşy qatysqan ülken jiyn türınde öttı. Ekınşıden, jiyndy Prezident Qasym-Jomart Toqaev söz söilep aşyp, basynan aiaǧyna deiın tügel qazaq tılınde söiledı. Forumnyŋ qazaq tılınde ötuı de onyŋ erekşelıgı boldy. Är elden kelgen delegattar öz tılderınde oi bıldırıp, ol qazaq jäne aǧylşyn tılderıne qolma-qol audarylyp tūrdy. Al jürgızılu tärtıbı aǧylşynşa jalǧasty.
Forumda köterılgen eŋ özektı mäsele Aziia elderı jazuşylarynyŋ qauymdastyǧyn qūru jaiy boldy. Bızdıŋ Prezidentımız Qasym-Jomart Toqaev jiynda söz söilep, därejesı älemdegı ataqty Nobel syilyǧyna para-par, türkı tektes halyqtar qalamgerlerıne arnalǧan «Aziia alyby» atty syilyq taǧaiyndau turaly mäsele köterdı. Amandyq bolsa, aldaǧy uaqytta mūndai syilyqtyŋ şynymen ömırge kelgenın de bıletın bolamyz. Maǧan taǧy bır ūnaǧany, Prezidentımız jas künınde «jurnalist bolsam, qalamger bolsam» dep armandaǧan eken. Tegınde, bır kezderı qalamger boludy armandaǧan kısınıŋ boiynda ömır boiy jaqsy qasietter saqtalyp qalady. Sebebı, ol ızgılıkke jaqyn tūrady. Sözge sengen adam imanǧa da ūiidy.
Bır sözben aitqanda, Aziia jazuşylarynyŋ būl forumy qūrlyq qalamgerlerınıŋ ömırındegı ırı tarihi oqiǧa boldy. Ol ekı jylda bır ret ötkızılıp tūratyn bolyp şeşıldı. Mūnyŋ ötuıne Qazaqstan Jazuşylar odaǧy orasan zor eŋbek sıŋırdı.
– Şäke, el baitaǧyna jiı kelıp tūratyn meimandardyŋ bırısız. Bızdıŋ bas qalamyzdyŋ ösıp-örkendeuı jönınde qandai pıkır aitasyz?
– Ne derı bar, elorda kün sanap, ai sanap qarynmen ösıp keledı. Būdan tıptı on jyl būryn da ol tap qazırgıdei emes edı, jiyrma jyldy aitpai-aq qoiaiyq. Būl bızdı quantady. Astananyŋ osylaişa totydaiyn taranyp, jainai tüsuı elımızdegı barlyq qalalarǧa zor dümpu berdı. Qazır Qazaqstanda būlaişa özgermegen qala joq. Sondyqtan bas qalamyz būdan keiın de bızdıŋ şaharlarymyzdyŋ lokomotivı bolyp tūra bersın.
Sūhbattasqan
Rasul AITQOJA
