Astanaǧa qonys audarǧandardy Almatyda qalǧan jūrt bıraz uaqyt «Jel ūşyryp äketkender» dep qaljyŋdap jürdı. Al keibıreuler qonys audarǧan aiymyzǧa (jeltoqsan) qarap, «dekabrister» deitın.
Oǧan ökpelegen eşkımdı körmedım. Sol kezderı dene tūrqy şaǧyn adamdy dedektetıp äketetın jel ekpının, betıŋdı şym-şym etkızıp «süiıp» alatyn aiazdy bastan keşkender būl teŋeuge bas şaiqap kületın de qoiatyn.
Al maǧan, qaqaǧan qys ortasynda, azynaǧan jelı men saqyldaǧan sary aiazdy Saryarqa tösıne attanǧandardy sipattau üşın amerikalyq jazuşy Margaret Mitcheldıŋ qalamynan tuyp, 1936 jyldyŋ ışınde millionnan astam danasy satylǧan, kelesı jyly Pulitser syilyǧyn alǧan «Unesennye vetrom» bestsellerınıŋ atauy alynuynda romantikany, ömırdı özgerter erlıktı, ideiaǧa, sezımge adaldyqty aŋsau bar siiaqtydai körınetın…
El astanasyn köşıru turaly söz qozǧalyp, Prezidenttıŋ jarlyǧy şyqqan kezde men Parlament Senatynda qyzmet etıp jürdım. 1997 jylǧy qaraşa aiynyŋ soŋynda joǧary palata Qazaqstan Respublikasynyŋ Qylmystyq kodeksı men Qylmystyq ıs jürgızu kodeksterın talqylap, kün saiyn jiyn ötkızetın. Men ılespe audarmaşy bolǧandyqtan, solardyŋ bärınde audarma jasap, odan keiın deputattar engızgen tüzetulerdı mätınge qosyp, qatelerdı tüzetıp, keide jūmysta tünep qalyp jürdık.
Jeltoqsannyŋ segızı künı jaŋa astanaǧa attanatyn eşelondy qalyŋ jūrtşylyq, qala basşylyǧy, meşıtten kelgen imam aq batamen II Almaty vokzalynan şyǧaryp saldy. Orkestr oinap, är tūsta şampan tyǧynynyŋ tars etıp atylǧany estıledı. U-du bolǧan perronda jasyp, jylap tūrǧan eşkımdı baiqamadym. Qūşaqtasyp, qimastyqpen köz jastaryn syǧyp alyp jatqandar bolmasa. Bärınıŋ jüzderı jaidary, külkılerı jarqyn. Köpşılıktıŋ köterıŋkı köŋıl-küiı menı de baurap, keudemdı alabūrtqan sezım jailady: bırese qalyp bara jatqan ortamdy qimaimyn, bırese Arqa tösıne qaşan jetem dep alyp-ūşam…
Mıne, jadyrai külıp, osynda qalyp bara jatqan ärıptesterım Ǧaini men Vasilii, ıle-şala dostarym Küläi men Jailaubai keldı. Jeltoqsannyŋ suyǧynda qūşaq-qūşaq gül äkeptı.
Adamdardy kie-jara ūlym kele jatty. Ülgermei qalam ba dedı me eken, jüzınde äldebır abyrju, tolqu bar. Qarsy ūmtylyp qūşaqtai alǧanda baiqadym – elıktıŋ laǧyndai bır süikımdı qyzdy jetektep kele jatyr eken. Közım tüsıp ketkende qyz balanyŋ jüzı lyp etıp qyzaryp, adamǧa säule tögıp qaraityn nūrly janaryn taidyryp äkettı… Jüregım būǧan deiın bastan keşpegen äldebır sezımnen aunap tüskendei boldy. Mūndaida ne deu kerek? Özımdı qalai ūstauym kerek? Bılmeidı ekem ǧoi. Äiteuır «Jasaǧan Alla, özıŋ jar bola gör» dep ıştei qaitalai berdım, qaitalai berdım.
Köŋılımnıŋ bosaǧanyn bıldırmeu üşın balamnyŋ betınen süiıp, basqalarmen tez-tez qoştasyp, vagonǧa kırıp kettım…
Ornynan syrǧi qozǧalǧan poiyzdyŋ artynda qol būlǧaǧan qaraqūrym halyq qaldy. Mūnar basqan asqar Alatau qaldy. Jastyǧymnyŋ, baqytty künderımnıŋ kuäsı, peiıştei nūrly, iran-baqtai güldı qala Almaty qaldy. Qazaqtyŋ maŋ dalasymen jürdek poiyz bır sötke toqtamai jürıp, kelesı künı Aqmolaǧa kelıp toqtady.
Arqa törı bızdı betımızden şymşyp süigendei aiazymen qarsy aldy. Aiaq basqan saiyn syqyr-syqyr etetın appaq qar, suyq jel bır kün boiy jyly kupelerde maujyrap kelgen bızderdı bırden şiryqtyryp jıberdı. Basqalardy qaidam, al maǧan būl jaŋa ortanyŋ, jas astananyŋ «boiyŋdy ji, bosaŋsyma» degen belgısındei körındı.
Vokzalda muzyka oinap, şaşu şaşylyp jatty. Vokzal aldynda tızılıp tūrǧan avtobustardyŋ qasynda suretke tüsıp, tūratyn jerımızge qarai bettedık.
Bızdıŋ jaŋa astanadaǧy ömırımız osylai bastaldy.
Sol künnen bastap jaŋa astana ekeumızdıŋ taǧdyrymyz bırge örılıp keledı deuge bolady. Bız köşıp kelgende tyŋ igergen jyldardan berı tūrǧan közge qoraş üilerı, qala kölıgıne mıngende qara közdı qandasyŋ anda-sanda ǧana töbe körsetetın oblys ortalyǧynan bır memlekettıŋ aibyndy astanasyna ainaluy köz aldymda ötude. Jai ǧana köz aldymnan ötkızıp qoimai, qal-qaderımşe öz ülesımdı qosqanymdy da maqtan etemın.
Bız köşıp kelgen künnıŋ erteŋınde Parlament pen Ükımettıŋ bırlesken otyrysy ötkızılıp, onda Prezident Qazaqstan halqyna ündeuın jariia ettı. «Bügın bız, Qazaqstan Respublikasynyŋ joǧary bilık organdary, 1997 jylǧy 10 jeltoqsannan bastap Aqmolanyŋ memleket astanasy ekendıgın saltanatty türde jariia etemız. Bügınnen bastap osynda, ūlan-ǧaiyr eldıŋ ortalyǧynda, halyq taǧdyryna qatysty barlyq şeşımder qabyldanatyn bolady…».
Men Elbasynyŋ är sözıne tereŋ män berıp aitqan saltanatty, tolquly sözın orys tılıne ılespe audarma jasadym. Ol ündeudıŋ mätını tasqa basylyp, Memlekettık tuymyz siiaqty kök tüstı papkaǧa salynyp, sol jiynǧa qatysqandarmen bırge maǧan da eskertkışke berıldı. Papkanyŋ syrtynda «Vozzvanie k narodu Kazahstana» degen jazu bar būl papka – men üşın qūndy estelıkterdıŋ bırı.
Ol kezde qala qūrylysy künı-tünı bır tynbaityn. Qala köşelerın elektrmen dänekerleu apparattarynyŋ jarqyly jarq etıp, qazyq qaqqan, tas kesken qūraldardyŋ şuyly terbep tūratyn edı. Elımızdıŋ tükpır-tükpırınen kelgen qūrylysşylardyŋ küşımen qanşama mädeni, äkımşılık ǧimarattar, tūrǧyn üiler salynyp jatty.
Astanamyz büldırşın qyzdyŋ boijetkenge ainalǧanyndai, köz aldymyzda sylanyp, kün saiyn boiy da biıktep, tolysyp ösıp kele jatty. Kelesı jylǧy 6 mamyrda Prezidenttıŋ Jarlyǧymen elordamyz «Astana» degen atauǧa ie boldy. Qanatyn keŋge jaiyp, şekarasy ūlǧaidy, söitıp, iısı qazaqtyŋ qūlaǧyna maidai jaǧar «Almaty» jäne «Saryarqa» degen atauy bar ekı qanaty – ekı äkımşılık-aumaqtyq bırlık paida boldy.
Maǧan jūmysymnan han saraiyndai üi berılıp, balalarymdy qolyma alyp, köŋılım bır jailandy. Qyzyl kırpışten tūrǧyzylǧan üilerdıŋ auasy da keŋ, tūrmysqa da qolaily. Ärı Almatydan köşıp kelgenderdıŋ ırgeles üilerden päter alǧandary jaŋa ortaǧa tez beiımdeluımızge yqpal ettı.
Esıldıŋ sol jaq jaǧalauy «Erkın ekonomikalyq aimaq» bolyp jariialanyp, qarqyndy qūrylys alaŋyna ainaldy. Tünemelıkke jarq-jūrq etıp jatqan ottarǧa, kün saiyn sany köbeigen biık mūnaraly krandarǧa qarap tūryp, ol jaqta būryn-soŋdy bolmaǧan bır jobanyŋ jüzege asyrylyp, qazaq jerınde būryn qūlaq estıp, köz körmegen sūlu qala salynyp jatqanyn ıştei tüisınetınmın.
El-elden öner jūldyzdary aǧylyp kelıp, ruhani mol azyqqa keneldık. Jas ūrpaqtyŋ damuyna joǧary därejede köŋıl bölıngenınıŋ bır-aq mysalyn keltıreiın. Qanşama jasöspırım daryn iesıne qatysu arman bolǧan «Utrenniaia zvezda» baǧdarlamasy bır habaryn tügeldei qazaq elınıŋ jas önerpazdaryna arnap tüsırıp, ony Iýrii Nikolaevpen bırge menıŋ qyzym Aqerke jürgızdı!
Adamdardyŋ psihologiiasynda da özgerıs paida boldy, «astanalyq» ūǧymy ornyqty. Qonys audaruşylar būryn özderın mūnda uaqytşa kelgendei sezınetın. Endı kezektı eŋbek demalysyna ketkender asyǧa oralatyn boldy. Tıptı Almatydan da! «Tüu, şırkın, auasyn-ai! Tūnşyǧyp äzer jettım ǧoi!» deitın boldy menıŋ ärıptesterım.
Jiyrmasynşy ǧasyrdy qorytyndylaityn 2000-şy jylda qalanyŋ körkıŋe körık qosatyn taǧy bırneşe ǧimarat paidalanuǧa berıldı. Äsırese, jūrtşylyq Jaŋa alaŋǧa qatty quandy. Balalarymdy ertıp aparyp, subūrqaqtan şaşyraǧan myŋ-san tamşy janymdy jadyratyp, qydyrǧanym esımde.
Men üşın de būl jaŋa märtebe äpergen jyl boldy. Almatydan attanarda ūlym vokzalǧa jetektep kelgen aru aq jelek jamylyp, bosaǧama kelın bop tüstı. Köŋılıme nūr toldy, jüregımnen jyr tögıldı:
Jaltaqtama, qatal mınez
jat maǧan,
Erkelei kel, appaq kelın,
aq balam.
Men de sendei baqytyma bal aşyp,
Basqa üidıŋ bosaǧasyn attaǧam.
Eske salǧan sol künımdı qaitadan
Senı qalai «bötensıŋ» dep
aita alam?
Bosaǧama baqyt qūsy keldı dep
Qūşaǧymdy jaiyp tūrmyn aiqara! – dep jazdym men kündelıgıme «ene» degen märtebege ie bolǧan sol künderı.
Qala halqy astana bolǧaly kürt ösıp, 2002 jyly onyŋ jarty millionynşy tūrǧyny düniege kelgenı eleŋ eterlık oqiǧa boldy. Bır qaraǧanda būl säbi süigen Äbjanovtar otbasynyŋ quanyşy bolǧanymen, ony jūrtşylyq öz quanyşyndai qabyldaǧan. Astanalyq ruh, astanalyq bırlık, yntymaq osyndai jailardan tuyndaityn şyǧar, bälkım?
Menıŋ de ömırımdegı eleulı jaŋalyq Astananyŋ bes jüzınşı tūrǧyny ömırge kelgen jyly boldy. «Iŋgälap» menıŋ tūŋǧyş nemerem jaryq dünie esıgın aşty. Bar qiyndyqty jeŋgenımnıŋ, saltanat qūrǧanymnyŋ belgısı dep, men onyŋ atyn Saltanat qoidym! Biyl Saltanatym 16-ǧa tolyp, Qazaqstan Respublikasy azamatynyŋ pasportyn aldy.
Al osydan ekı jyl būryn astanalyq Mūhamediiarovtardyŋ otbasynda millionynşy tūrǧyn düniege kelıp, būl oqiǧa elordanyŋ ǧana emes, elımızdıŋ basty jaŋalyqtarynyŋ bırı bolǧanda, bızdıŋ äuletımızdıŋ äzırşe kenjesı – nemerem Äli düniege keldı.
Men özımdı Astananyŋ töl tūrǧynmyn, «astanalyqpyn» dep senımmen aita alamyn. Eldıŋ ömırıne qatysty bolyp jatqan qoǧamdyq-saiasi oqiǧalardyŋ bel ortasynda jüruım, ülken jiyndarda aitylǧan ozyq ideialar men qūndy pıkırlerdı köpşılıkke jetkızetın ılespe audarmaşy boluym bır töbe bolsa, tıkelei Astananyŋ özıne qatysty tarihi şeşımderdıŋ qalai tuǧanyna kuä boluym, qazaq elordasynyŋ örkendeuıne arnalǧan jiyndarda ılespe audarma jasauym – bır töbe. Respublikalyq «Üzdık audarmaşy» baiqauyna qatysyp, bas jüldesın jeŋıp aldym. Köpten jazyp jürgen kıtabym jaryqqa şyqty.
El ışınde Astanany Prezidenttıŋ töl jobasy deidı. Bırneşe jyl qatarynan Elbasynyŋ Astananyŋ qūrylysyna, Astanany abattandyruǧa, Astanany mädeni ortaǧa ainaldyruǧa, Astanany taza sumen qamtamasyz etuge, t.b. taqyryptarǧa arnalǧan joǧary därejelı jiyndarynda ılespe audarma jasai otyryp, qalamen bırge tynystadym, qalamen bırge köktedım!
Bız, qazaq elınıŋ jaŋa astanasyn salyp, körkeituge kelgenderdıŋ alǧaşqy qarlyǧaştary, sol igı ısterdıŋ kuägerlerımız.
Bügın men kök kümbezdı Aqordanyŋ aldynda, gülden oiu salynǧan alaŋda tūryp, özım körgen keşegı Aqmola men bügıngı Astanany köz aldyma qatar elestetkım keldı. Güldı alaŋ ertegıler elınde tūrǧanymdai äser etıp, būrynǧy körınısterdı közge elestetu de qiynǧa soqty. Oǧan tıptı de renjıgen joqpyn, kerısınşe, keudemdı quanyş, maqtanyş kernedı. Būl – elımnıŋ, elordamnyŋ senımdı bügınıne, köz arbaǧan körkıne, saltanatty säuletıne, talai qiyndyqty tıze büktırgen äleuetıne degen maqtanyş! Al erteŋı būdan da nūrly bolatynyna eş kümän joq.
Örkendei ber, qazaq elınıŋ astanasy!
Kamal ÄLPEIISOVA, jazuşy
