Faizabad batyry

Nūra özenı men Sabyndy kölı­nıŋ arasynda qonys jaiǧan auyldyŋ tabiǧaty körkem-aq… Jaz kelgende kölge de, özen­ge şomylyp, jan sergıtıp jürgen­derdıŋ qarasy bır üzılmeitın. Äsırese, jastar jaǧy suǧa tü­suden jalyqpaityn. 1979 jyldyŋ şıldesınde mekteptı jaŋa bıtırıp, qolyna attesta­tyn alǧan auyl balasy Rysbek Nūrmaǧanbetov te «qoştasu keşınen» keiın qūrby-qūrdas­tarymen özen jaǧasynda alaŋ­syz jürgen edı.

– Rysbek, Rysbek bar ma? – degen köterıŋkı dauys estılgende, özen jaǧasynda öleŋ aityp otyrǧan armandastar öre türe­geldı.
– Ol özennıŋ arǧy jaǧynda… Jai ızdedıŋız be, aǧa, – dedı bır bozbala auyl jaqtan kelgen jıgıt aǧasyna dauysyn kötere şyǧaryp.
– Oǧan «poveska» keldı. Äsker­ge!
– Rysbek! Rysbek… Berı jaqqa şyq. Senı äskerge äketetın boldy…
Arada bes minut ötkende ol özendı jüzıp öttı de, körşı tūratyn aǧaidyŋ qolyn aldy. Aǧai bolsa «Mıne, voenkomattan kelıptı» dep bır japyraq qaǧazdy Rysbektıŋ qolyna ūstatty. Osylaişa, synyptas dostarynan säl ülkendıgı bar Rysbek Nūrmaǧanbetov şūǧyl türde audan ortalyǧy Qorǧaljynǧa, odan keiın Selinogradqa jetedı. Qalada bır qonyp, taŋerteŋ poiyzǧa otyrady. Janynda Qairolla Nūrtazin, Beisenbek Narenov, Serık Zakirov, Quandyq Rahimjanov, Ramazan Mūqyşev sekıldı jerlesterı bar Rysbektıŋ köŋılı alaŋsyz bolatyn. Söitıp, ekı jüzge juyq jas jıgıt ekı kün jürıp, Oş qala­syna keledı. Osyndaǧy mo­to­atqyştar polkınde äskeri ömırlerın bastaidy. Kün saiyn sapta jürudı, qaru-jaraqtyŋ qyr-syryn üirenedı. Äskeri oqu-jattyǧu kezınde bılıktılık pen ūqyptylyq tanytqan Rysbek Nūrmaǧanbetov äskeri bas­şylyq tarapynan alǧysqa bölenıp, serjant ataǧyn aldy. Osylaişa, äskeri qyzmetı sätımen jalǧasyp jatty.
…1979 jyldyŋ 25 jeltoqsany Rysbektıŋ esınde mäŋgı jattalyp qaldy. Däl osy künı basşy­lyqtyŋ şūǧyl būiry­ǧymen basqa jerge attanady. Būlar mıngen poiyz Täjıkstannyŋ Horog qalasyna toqtaidy. 1980 jyldy osynda qarsy alady. Sonda özımen bırge qyzmette jürgen bır täjık jıgıtı «Jaŋa jyldyq merekeden keiın sender Auǧanstanǧa ketesıŋder» degen edı. Aitqandai-aq boldy, arada ekı kün ötkende Rysbek bes qaruy sailanyp, ūşaq ışınde otyrdy. Jerge qonǧan alyp ūşaq dırıldep baryp toqtady.
– Joldas jauyngerler, keldık. Būl – Faizabad. Endı osynda bolasyŋdar, – degen komandir dauysynan ūiqyly-oiau jatqan jıgıtter bastaryn tıktep aldy.
Tau bökterınde ornalasqan äskeri aerodromǧa tüsken bette Rysbek künnıŋ yzǧaryn baiqady. Aua raiy oǧan Sabyndynyŋ kä­dımgı qysqy künderındei äser ettı. «Auǧanstanda tek aptap ys­tyq bolady» degen äŋgımelerdı esıne tüsırıp, oilanyp ta qaldy.
Rota komandirı «Serjant Nūrmaǧanbetov myna BMP maşi­nasynyŋ komandirı joq, endı bolmaityn da şyǧar, sondyqtan sen basqaratyn bolasyŋ. Mın­detıŋdı oryndauǧa kırıs!» dep janary ötkır qazaq jauyngerıne ülken senım jüktedı. Sodan bastap Rysbek köptegen ope­rasiialarǧa qatysty. Bırde Faizabad – Kabul tas jolymen kele jatqan kolonnaǧa dūş­pandar tūtqiyldan şabuyl jasady. Qasyndaǧy qarulas dosy Oleg Hvan ekeuı kezektesıp, pulemet pen avtomattan oq jaudyryp jatyr. Sūp-sūr bolǧan taudyŋ är tūsynan būrq-būrq etken tütın şyǧady. Auyr artil­le­riia qarularynan atylǧan snariad­tyŋ jarylysynan qūlaq tūnady. Būl şaiqas ta Rysbektıŋ jüregıne bır jarasyn salyp kettı. Selinograd qalasynan bırg­e kelgen jerlesı Sergei Kolomees dūşpan qolynan qaza tapty.
Badahşan provinsiiasynda beibıt halyqqa da, bızdıŋ jauyn­gerlerge de damyl bermei jürgen dūşpandar tobyry bolǧan. Barlau qyzmetınıŋ mälımetı boiynşa, Baharak qystaǧyn mekendegen olardyŋ qatarynda mūzdai qarulanǧan 300-350 adam toptasqan. Osy bır qanşama adamnyŋ qanyn tökken qatygez toptyŋ közın joiu Auǧanstan armiiasy sarbazdary üşın de, bızdıŋ jauyngerler üşın de asa maŋyzdy maqsat edı. Būl operasiiany jüzege asyruǧa aldyn ala tyŋǧylyqty barlau jasalyp, maŋaidaǧy bırneşe äskeri qūrylymdar bırıktırıldı. Vertolet eskadriliasy, äue desant­şylary, artilleriia batareia­lary jäne motoatqyştar pol­­kınıŋ jauyngerlerı tartyldy. Qiian-keskı ūrystar ba­ry­­synda qūramynda Rysbek Nūrmaǧanbetov bolǧan moto­atqyştar qatarynan 4 adam oqqa ūşyp, jetı jauynger jaraqat aldy. Dūşpandar jaǧynan atylǧan zeŋbırek oǧynan bır ver­tolet aspanda örtenıp, qūz­ǧa qūlaidy. Al keŋesşı-bar­lau­şylar mälımetı boiynşa, ekı jüzden asa dūşpandar jer jas­tanǧan. Osylaişa, Badahşan jūrtyn dürlıktırgen qaraqşylar tobyrynyŋ däurenı tausyldy.
Sūrapyl soǧys qazaq serjantyn erte eseittı. 1981 jyldyŋ mausym aiynda elge oralǧan Rysbek Ramazanūly auylda – «Put Lenina» sovho­zynyŋ traktor-egıs brigadasyna jūmysqa tūrdy. Küzgı oraqta kombainǧa otyryp, egın ordy. Auyldaǧy qūrylys jūmystaryna da qatysty. Tabiǧatynan jıgerlı, elgezek jıgıt auyl-aimaqta bıraz jūmys ıstep, ysylǧan kezınde oblys ortalyǧy Selinograd qalasyna attandy. Ömırden tüigenı köp Ramazan äkesı bırde «Balam, būl zamanda bılımsız ıstıŋ bärı bos bolmaq. Qalaǧa baryp bır oquǧa tüskenıŋ jön bolar. Bızdıŋ älı küş-qairatymyz bar ǧoi. Üige alaŋdamai-aq qoi…» degen bolatyn. Äke aqylyna qūlaq asqan Rysbek 1987 jyly Selinograd auyl şaruaşylyǧy institutyna oquǧa tüstı. Agronom mamandyǧyn igeruge kırıstı. Auǧanstan soǧysynda bolǧan, sovhoz jūmysyn bıletın azamatty institut basşylyǧy da qūrmet tūtty. Studenttık keŋestıŋ aiasynda qoǧamdyq jūmystarǧa belsene aralasty. 1989 jyly studentter qauymdastyǧy Rys­bek Nūrmaǧanbetovke ül­ken senım artty. Selinograd oblystyq halyq deputattary keŋesınıŋ deputattyǧyna kandidat bolyp ūsynyldy. Bır qyzyǧy, bır mandatqa institut rektory Kenjeǧali Saǧadiev ekeuı qatar tüsedı. Söitıp būl synda sailauşylardyŋ 44 paiy­zy Rysbekke dauys beredı. Al deputat bolyp sailanǧan oqu orny basşysy, ataqty ǧalym özımen talasqa tüsken jauynger-internasionalist studentıne rizaşylyǧyn bıldırdı.
Belsendı student oquyn jal­ǧastyra bergende, mümkın, partiia jūmysyna nemese ǧylym jolyna tüsıp keter me edı… Toq­san jasqa qaraǧan şaǧynda jan äkesı dünie saldy. Sodan üi-küidıŋ qamyn oilaǧan Rysbek syrttai oquǧa auysyp, auylǧa qaitady. Brigadada agronom bolyp jūmysqa kırısedı. Aǧaiyn-tuǧanǧa qamqor bolady.
Jaŋa zamannyŋ yŋǧaiyna qarai 1995 jyly Selinograd qalasyna qonys audaryp, käsıpkerlık jūmysyn bastaidy. Ūiymdastyruşylyq qabıletımen erekşelenetın azamatty qaladaǧy jauynger-internasionalister qauymy Aqmola oblystyq Auǧanstan soǧysy ardagerlerı odaǧynyŋ töraǧasy etıp sailady. Keiınnen būl ūiym Astana qalalyq ūiy­­myna ainaldy. Maidandas dostardyŋ basyn qosatyn qoǧamdyq bırlestıktıŋ jūmysyn jandandyryp jürgızdı. Bırınşı kezekte ūiymnyŋ äleumettık-ekonomikalyq jaǧdaiyn jaq­sartudy oilady. Osy maqsatpen qala aumaǧynda ekı bırdei avto­tū­raq ūiymdastyrdy. Odan tüs­­ken qarajatty ūiymnyŋ igı­­lıgıne jarata bıldı. Özıne ar­tylǧan senımdı abyroimen atqarǧan Rysbek Nūrmaǧanbetov 2000 jyldan berı Astana qalasy Auǧanstan soǧysy mügedekterı men ardagerlerı odaǧynyŋ bas­qar­ma müşesı retınde qoǧam­dyq jū­mys­tardyŋ bel ortasynda jür.
Qai ıske bolsyn bılegın sybanyp kırısedı. Öitkenı onyŋ oq pen otty körgen jauynger-internasionalist retındegı qaǧidasy – jastarǧa äskeri-patriottyq tärbie beru. Olai bolsa, önegelı ömır jolyŋ ūzaǧynan bolǧai demekpız, astanalyq aqjarqyn azamatqa rizaşylyq sezımmen.