Elordany gazdandyru – qala tūrǧyndarynyŋ ömır süru jaǧdaiyn jeŋıldetuge baǧyttalǧan auqymdy jobalardyŋ bırı. Ony jüzege asyru barysy – Memleket basşysynyŋ baqylauynda. Bas qalany gazdandyru jobasy 2023 jylǧa deiın üş kezeŋge bölıngen. Bügıngı taŋda 680 şaqyrymnan astam gaz taratu jelılerı salynyp boldy. Onyŋ basym bölıgı biudjet qarjysy jäne qalǧan 100 şaqyrymnan astamy «QazTransGazAimaq» AQ esebınen tartyldy.
2020 jyly jeke sektorda 370 şaqyrym, 2021 jyly 317 şaqyrym injenerlık gaz taratu jelılerı salynsa, osy uaqytqa deiın 9 tūrǧyn alap gazǧa qosyldy. Qazırgı uaqytta Almaty jäne Saryarqa audandary tolyǧymen gazdandyryldy. Būl – «Jeleznodorojnyi», «Köktal-1», «Köktal-2», «Agroqalaşyq», «Promyşlennyi», «Oŋtüstık-şyǧys», «Küigenjar», «Michurin» jäne «İnternasionalnyi» tūrǧyn alaptary. Qalǧan ekı audan – Esıl jäne Baiqoŋyr audandary boiynşa gaz taratu jelılerınıŋ qūrylys jūmystary kezeŋ-kezeŋımen jürgızılıp jatyr. Mysaly, būl «İlinka» (Ürker), «Öndırıs», «Prigorodnyi», «Telman» eldı mekenderı, sol siiaqty «Family Village», «Garden Village» şaǧyn audandary jäne t.b. Sonymen bırge «Şūbar» şaǧyn audanynda jobalau jūmystary jürgızılude. Onda jetkızuşı gaz qūbyry, al 2023 jyly oramışılık jelıler salynatyn bolady.
Qala basşysy da būl mäselenı qataŋ qadaǧalap, jauapty mekeme basşylaryna osy baǧyttaǧy jūmys qarqynyn tömendetpeu qajettıgın tapsyrǧan bolatyn. Jaqynda būqaralyq aqparat qūraldarynyŋ ökılderımen ötken kezdesude elorda äkımı gazdandyru mäselesıne erekşe toqtaldy. Onyŋ aituynşa, Esıl jäne Baiqoŋyr audanynda gaz qūbyrynyŋ qūrylysy boiynşa kelesı jyly kvartalışılık jelılerdıŋ qūrylysy bastalady. Bügıngı taŋda 14 myŋ abonent gazǧa qol jetkızdı, 6 myŋnan astam abonent tehnikalyq şarttar aldy, sonymen qatar 3,6 myŋnan astam üi (25%-dan astam) gazǧa qosyldy.
– Gazdandyru – qala men jalpy el üşın strategiialyq maŋyzdy joba. Qalany qazırdıŋ özınde tütın basqany baiqalady, būl qorşaǧan ortaǧa jäne tūrǧyndarǧa ziian keltıretını anyq. Sondyqtan qalany gazdandyru qalanyŋ ekologiiasyna ǧana emes, qala tūrǧyndarynyŋ ömır süru sapasyna da oŋ äser etedı. Ötken qysta jeke sektorda gazǧa qosylǧan üilerdıŋ arqasynda elordanyŋ auasy jyldaǧymen salystyrǧanda äldeqaida taza boldy. Būl aitarlyqtai baiqalady. Mysaly, būǧan dälel retınde oŋtüstık-şyǧys audanyn aituǧa bolady. Elordany gazdandyru qalanyŋ ekologiiasyna ǧana emes, qala tūrǧyndarynyŋ ömır süru sapasyna da oŋ äserın tigızedı, – dedı Altai Kölgınov.
Būdan basqa, JEO-1 jäne JEO-2-nıŋ 13 su jylytu qazandyǧy gazǧa auystyryldy. JEO-3 qūrylysy qaita bastaldy, jaŋa qūrylys audandaryn jylumen qamtamasyz etu üşın üş jergılıktı gaz qazandyǧynyŋ jobalau jūmystary jürgızılıp jatyr.
Qala äkımdıgınıŋ basşylyǧymen atqarylǧan jüielı jūmystardyŋ nätijesınde soŋǧy kezde gazdandyrylǧan üilerdıŋ sany kün saiyn artyp keledı. 2020 jylǧy jaǧdai boiynşa 6 myŋ üi gazǧa qol jetkızse, 2021 jyly 14 myŋnan astam üi, onyŋ ışınde 1800 otbasy, al biyl 3,6 myŋnan astam otbasy gazben jabdyqtauǧa qosyldy. Olardyŋ 5166-sy tehnikalyq şarttarǧa ie boldy.
2022 jylǧy 11 säuırden bastap üilerdı gazǧa qosuǧa äleumettık kömek mölşerı ūlǧaityldy. Mäselen, eger būryn az qamtylǧan sanattarǧa 90 AEK mölşerınde aqşalai kömek bölınıp, al būl 260 myŋ teŋgeden astam bolsa, endı osy äleumettık kömektıŋ mölşerı 130 AEK-ke deiın, iaǧni 400 myŋ teŋgeden astam ūlǧaityldy. Sondai-aq elordalyqtardyŋ bärıne tegın negızde esepteuışter berılude. Şaranyŋ igılıgın körgender az emes.
Elordalyq ardager-ūstaz Oraq Jabaev ta solardyŋ qatarynan.
– Nūr-Sūltan qalasyna köşıp kelgenıme jiyrma jyldan asty. Alǧaşqyda köppäterlı biık üide tūrdyq. Bız sekıldı jasy kelgen adamdarǧa qazynanyŋ üiı tarlyq ete me, älde dalaǧa kırıp-şyǧu qiyn boldy ma, äiteuır otbasymyzben aqyldasyp, qalanyŋ oŋtüstık-şyǧys audanynan uchastok satyp alyp, üi saldyq. Jer üi bolǧan soŋ, ony jylytu üşın jyl saiyn otyn mäselesı mazalaityn, endı, mıne, gazǧa qosylyp aldyq. Üide de, dalada da ekologiialyq tūrǧydan tazalyq ornady. Kün suysa jyludy köbeitemız, ystyq bolǧanda söndıremız. Jalpy aitqanda, tūrmysymyz edäuır tüzeldı. Osy jūmysty qolǧa alǧan Memleket basşysyna, gazdy qosudyŋ tehnikalyq jaǧyn qamtamasyz etken qala basşylyǧyna da raqmet aitamyn, – dedı elordalyq ardager-ūstaz.
Qala tūrǧyndarynyŋ öz üiın gazǧa qosu üşın qūjattar jinau turaly ötınışterın eskere otyryp, qūjattar tızımı ekı esege qysqartyldy. Būryn qūjattardy jinau üşın 6 aiǧa deiın uaqyt ketetın. Būl şara Memleket basşysynyŋ «Memlekettık apparattyŋ qyzmetın biurokratiiasyzdandyru jönındegı şaralar turaly» Jarlyǧy aiasynda qabyldandy.
Äkımdıktıŋ kömegımen üiıne gaz tartqandardyŋ bırı – elordalyq köpbalaly ana Aisūlu Karimova.
– Būl eldıŋ igılıgı üşın jasalyp jatyr. Öz basym quanyştymyn. Qala äkımdıgı qoldau körsettı. Esepteuıştı de tegın berdı. Äleumettık äljuaz toptarǧa jatatyn adamdardy qamqorlyǧyna alyp, ünemı kömektesıp otyratyn äkımdıktegılerge alǧysymdy aitamyn. Qūjattardy räsımdeu barysynda da qiyndyqtar bolǧan joq. Körşıler de gazǧa qosyldy. Alla qalasa, aldaǧy qysta qinalmaityn boldyq. Kömırdıŋ baǧasy qymbattaǧaly qysta qyruar aqşa jūmsaitynbyz. Endı sol qarajatty gazǧa töleitın bolsaq, jaqsy emes pe? Qalai bolǧanda da, jaqsylyqtan ümıttımız, – dedı köpbalaly ana.
Aitsa aitqandai, kömırmen ot jaǧu azaiǧan saiyn tūrǧyndardyŋ tırlıgı jaily bola bermek. Būl qalanyŋ ekologiialyq tazalyǧyna da aitarlyqtai äser etetını belgılı. Sebebı gazdandyru ekologiiany jaqsartyp, atmosferaǧa ziiandy zattardyŋ şyǧaryluyn bırneşe ese azaituǧa mümkındık beredı. Bastysy, tūrǧyndardyŋ tūrmysy tüzelıp keledı.
Gülbarşyn ÖKEŞQYZY
