Qazır otandyq jolauşy tasymaly köptegen qiyndyqqa tap bolyp otyr. Osy töŋırektegı şeşımın tappaǧan tüiındı mäselelerdıŋ tüiını tarqatyludyŋ ornyna jyldan-jylǧa kürdelenıp bara jatqan siiaqty. Tıptı özı eŋsesın kötere almai jatqan salaǧa «kovid» ındetı kelıp qosylyp, odan saiyn jyǧylǧanǧa jūdyryq bolǧanǧa ūqsaidy.
Äuejaidaǧy jaǧdai
Degenmen QR İndustriia jäne infraqūrylymdyq damu ministrlıgı Azamattyq aviasiia komitetı töraǧasynyŋ orynbasary Saltanat Tompievanyŋ aituynşa, keiıngı kezde tasymal naryǧyndaǧy jaǧdai bırşama tūraqtalǧan.
Bes aviakompaniia 57 aviabaǧdar boiynşa aptasyna 600-den asa reis jasaityn körınedı. Sonyŋ 20 aviabaǧdary äleumettık maŋyzy bar baǧyttardy qamtamasyz etıp, tūraqty ūşyp tūru üşın respublikalyq biudjetten qarjylandyrylsa, kommersiialyq tūrǧydaǧy reis tasymaldauşylary şyǧynyn jaba almai keledı eken.
Bır quanarlyǧy, ındetten keiın qazır halyqaralyq äue qatynasynyŋ jūmysy tolyq qalpyna keltırıldı. Keiıngı kezde osy negızde 27 memleketke 102 baǧytta aptasyna 476 aviareis ūşady. Jolauşy tasymalynyŋ qarqyny joǧary. Jyl basynan berı elımızdıŋ äuejailary 6,84 million jolauşyǧa qyzmet körsetken. Būl ötken jylmen salystyrǧanda 13 paiyzǧa köp eken. Alaida bır «ättegen-aiy» jolauşylardyŋ sany artqan saiyn aviareistıŋ keşıguı jiılep ketken. Būl tūrǧyda ministrlıktegılerdıŋ de aitar öz uäjı bar.
«Asyqqan – şaitannyŋ ısı». Sondyqtan bırınşı kezekke jolauşylardyŋ qauıpsızdıgın qoiamyz. Sosyn äue kemesın naqty tekserısten ötkızbei, aua raiynyŋ ūşyp-qonuǧa qolailylyǧyna köz jetkızbei, ūşuǧa rūqsat berılmeidı. Keide osy üderıstıŋ özı bıraz uaqyt alyp ketetın jailar bolady. Al keşıgu būdan basqa aviakompaniianyŋ kınäsınen bolatyn bolsa, belgılengen zaŋnamalarǧa säikes, jolauşylarǧa qosymşa öz qyzmetın ūsynuy tiıs. Eger ūşaq ekı saǧatqa keşıkse, ekı ret telefon şaluǧa, salqyn susyn jäne ana men bala bölmesın ūsynuy kerek. Al ekı saǧattan artyq keşıgetın bolsa, ystyq tamaq ūiymdastyrylyp, jolauşylardy qonaqüige ornalastyru mümkındıgı qarastyrylady. Olai bolmaǧan jaǧdaida, jolauşylardan şaǧym tüsse, äkımşılık jauapkerşılıkke tartylyp, 200-den 1000 AEK-ke deiın aiyppūl salynuy mümkın» deidı olar.
Qazır halyqaralyq äue qatynasynyŋ jūmysy tolyq qalpyna keltırıldı, 27 memleketke 102 baǧytta aptasyna 476 aviareis ūşady. Jolauşy tasymalynyŋ qarqyny joǧary. Jyl basynan berı elımızdıŋ äuejailary 6,84 million jolauşyǧa qyzmet körsetken. Būl ötken jylmen salystyrǧanda 13 paiyzǧa köp eken
«Solaiy solai ǧoi. Bıraq naqty ıs barysynda jetpıs jeleu, seksen sebep aitylyp, tüptep kelgende, eşkım de jauap bermeidı» deidı elorda tūrǧyny Ermekbai Sälımov.
«Mäselen, 17 şılde künı Almatydan Nūr-Sūltan qalasyna 11:30-da ūşuy tiıs äue reisı tüngı 4:30-da ūşty. Alaida joldan bes saǧatqa keşıkken jolauşylarǧa ystyq tamaq ta, qonaqüi de ūsynylǧan joq. Aerovokzaldyŋ oryndyǧynda şoşaiyp otyrdyq ta qoidyq» dep narazylyq bıldırdı ol. Ärı mūndai jaǧdai kez kelgen reiste jiı qaitalanyp otyrǧany qynjyltady.
«Air Astana» kompaniiasynyŋ äue qyzmetın jüzege asyru jönındegı vise-prezidentı Aleksandra Nebogidıŋ aituynşa, ūşaqtardyŋ kıdırısıne, negızınen, ekı faktor äser etetın körınedı. Bırınşısı – halyqaralyq reisterdıŋ jük tasymaly. Äsırese būl jūqpaly dertke salynǧan tyiymdar bırden alynyp tastalǧannan keiın ırı aeroporttarda jük tasymalyna degen sūranystyŋ köbeigenınen bolyp otyr. Al jük tasymalyna ındet kezınde qoiylǧan şekteuler alynǧan joq.
Ekınşı bır sebep – jükşılerdıŋ jetıspeuşılıgı. Tranzittık jolauşylardyŋ jügın belgılengen uaqytynda tüsırıp, jetkızetın jūmysşylar az. Sondyqtan ekınşı reistıŋ qonuyna kedergı keledı. Mıne, söitıp künı boiy aviareisterdıŋ keşıguı oryn alady.
Taǧy bır sebep – Ukrainadaǧy qaqtyǧys. Osyǧan bailanysty keibır ūşaqtardyŋ baǧdary toqtap, köpşılıgı Resei Federasiiasy keŋıstıgın ainalyp ötuge mäjbür. Tüptep kelgende, mūnyŋ bärı keşıgu sebepterıne alyp keledı. Sodan keiın aua raiynyŋ da qūbylmalylyǧy, äuejailarǧa jasalatyn jöndeu jūmystary da äser etetının aitqan jön.
«Rasy kerek, Qazaqstan äue kompaniiasyndaǧy ūşaq reisterınıŋ keşıguı sol kompaniia üşın de ülken şyǧyn. Sondyqtan mūndai kıdırısterge jol bermeu üşın barlyq mümkındık qarastyrylady. Alaida moiyndau kerek, osy söz bolyp otyrǧan keleŋsızdıkter köbıne bızdıŋ erkımızden tys bolady» deidı SCAT pen Qazaq Air ökılderı. Onyŋ üstıne aviakompaniialarda lainerlerdıŋ de jetıspeuşılıgı bar körınedı. Är kompaniianyŋ 2025 jylǧa deiın alyp lainerler alu kestesı bekıtılgen. «Air Astana» men «Fly Arystan» biyldyŋ özınde ekı aerobus alyp ülgerdı. Jyldyŋ aiaǧyna deiın bes äue kemesın aluǧa ümıttenıp otyr. Al «SCAT» jyldyŋ aiaǧyna deiın toǧyz ūşaǧyn jaŋartpaqşy. Degenmen jolauşylar ūşaqtardyŋ keşıguıne boi üirete bastady, endı tek bilet baǧasy qymbattamasyn dep tılep otyr. Al «bız baǧany ünemı būlai ūstap tūra almaimyz. Öitkenı ışkı reisterge tarif 2015 jyldan berı köterılgen joq» deidı SCAT AQ kommersiialyq keşenı direktory Nikolai Buriakov.
Poiyzdardyŋ keşıguı köp
Äue qatynasy tasymalyndaǧy aviareisterdıŋ keşıguınen temır joldaǧy jolauşy tasymaly poiyzdarynyŋ keşıguı odan da soraqy bolyp şyqty. Mäselen, 10 mausym küngı Almaty-Oral baǧytynda jüretın «Talgo» jürdek poiyzy elordaǧa 1 saǧat 10 minut keşıgıp kelse, Aqtöbe qalasyna 40 minut, Oral qalasyna 30 minut keşıgıp barǧan. Al Nūr-Sūltan-Oral baǧytynda jüretın jolauşylar poiyzy 12 mausymda Aqtöbe qalasyna 3 saǧat, Oralǧa 1 saǧat 10 minut kıdırıspen barǧan. Jolauşylar poiyzy nege ünemı keşıgıp jüredı? Būǧan da bırneşe uäj aitylady. Eŋ bastysy, jükteme köp bolǧannan keiın rels qyzyp ketıp, suyǧanşa kütuge tura keletın sätter bolady eken. Ekınşıden, kei jaǧdaida jolauşy poiyzyna jol beruge tura keledı. Keide jol-jönekei elektrovozdar men teplovozdar da ısten şyǧyp qalyp, olardy basqasymen almastyruǧa tura kelıp jatady. Aita berse, poiyzdardyŋ keşıguıne sebep te, jeleu de jeterlık eken.
QR İndustriia jäne infraqūrylymdyq damu ministrlıgı Kölık komitetı töraǧasynyŋ mındetın atqaruşy Qasym Tılepovtıŋ aituynşa, bügınde respublika aumaǧynda 130 jolauşy poiyzy qatynaidy. Al jyljymaly qūram parkındegı 2,6 myŋ jolauşy vagonynyŋ 46 paiyzy tozǧan. Soŋǧy on jylda tek qana 1100 jaŋa vagon satyp alynypty. Biyl taǧy 73 jaŋa vagon keledı dep kütılude.
«İä, bızdıŋ salaǧa, atap aitqanda, jolauşylar tasymalyna bailanysty köŋıl tolmastyq pen narazylyqtyŋ bar ekenın jaqsy bılemız. Bız ony barynşa joiuǧa küş salyp jatyrmyz. Jyl basynan berı bızge myŋnyŋ üstınde aryz-şaǧym tüstı. Ärqaisysyn jeke-jeke qarap, tiıstı şara qoldandyq. Osy negızde 200-den asa vagon tekserılıp, 431 tärtıp būzuşylyq anyqtaldy. Olarǧa 32 million teŋgenıŋ üstınde aiyppūl salyndy».
Al «Jolauşylar tasymaly» AQ basqarma töraǧasy Jänıbek Taijanov būl baǧytta köpşılıktı quantarlyqtai mälımet keltırdı. Onyŋ aituynşa, poiyzdardyŋ keşıguı – jaz mezgılınde bolyp tūratyn jaǧdai. Öitkenı jaz – demalystyŋ, qydyryp-seruendeudıŋ aiy. Adamdar legı şamadan tys köp bolady. Bilet tabylmai, vagondar jetpei jatady. Degenmen būl qiyndyqty mekeme josparly türde eŋserıp keledı. Osy jylǧy jazǧy jolauşylar tasymalyna 138 baǧytqa 104 poiyz şyǧardy. Jekemenşık kompaniialar da öz ülesın qosyp jatyr.
Ras, vagondardyŋ eskırgenın jasyruǧa bolmaidy. Qazır qoldanystaǧy 800-dei vagonnyŋ aldy 28 jyl, soŋy 44 jyl üzbei paidalanylyp keledı. Olardyŋ 700-ınde auabaptaǧyş joq. Sondyqtan jolauşylar, äsırese, Türkıstan, Maŋǧystau oblystaryna qatynaityn poiyzdardaǧy adamdar «qalbyrdyŋ ışınde künge şyjyp kelemız» dep talai şaǧym tüsırdı.
«Degenmen keiıngı jyldary qol jetken bır jetıstıgımız – poiyz biletınıŋ alypsatarlaryn joidyq. «Mobius» elektrondy brondau arqyly bilet tapşylyǧyn qoldan tuǧyzuşylardyŋ joly kesıldı» deidı ol.
Qazır elımızdıŋ alty oblysyna «Talgo» jürdek poiyzy qatynaidy. Işınde jolauşylar üşın barlyq jaǧdai jasalǧan. Jaz kezınde auabaptaǧyş, qysta jylytu peşı üzdıksız jūmys ısteidı. On bır halyqaralyq reis qatynaidy. Ärine, kem-ketık boluy mümkın.
«Köş jüre kele tüzeledı» demekşı, bız ony bara-bara joiamyz. Taǧy bır atap öterlıgı, bilet baǧasynda tūraqtylyqty ūstap tūruǧa tyrysudamyz. Bilettı 45 kün būryn satyp alǧan adamǧa 25 paiyz jeŋıldık te bar» dedı töraǧa.
Mıne, elımızdıŋ jolauşylar tasymalyndaǧy ahualdyŋ keibır jai-küiı osyndai. Tiıstı organdar aldaǧy uaqytta joǧaryda söz bolǧan kemşılıkterdı joiady, söitıp halyqqa qyzmet körsetudıŋ sapasyn arttyryp, mümkındıgın jetıldıre beredı degen senım mol.
