Otandyq turizmdı qalai tületemız?

Jaz – demalys mausymy. Jūrttyŋ köpşılıgı otbasymen bırge demalatyn jer ızdeidı. Äsırese tabiǧaty sūlu aimaqtarǧa aǧyla bastaidy. Biyl da otandyq turizmdı damytuǧa üles qosyp, el aumaǧynda demaludy jön kördık. Qazaqstanda turizm älı jaqsy damymaǧanyn moiyndauymyz kerek. Desek te otbasymen demalatyn aimaqtar bar. Solardyŋ bırı – Zerendı kölınıŋ jaǧasyndaǧy şipajai. Elordadan tura 320 şaqyrym jerde tūr. Taqtaidai tep-tegıs jolmen 2,5-3 saǧatta jetesıŋ.

«Zeren» şipajai-sauyqtyru keşenınde ärıptesterımmen ekı kün demalyp edık. Özıme ūnaǧan soŋ, otbasymmen bırge taǧy bırneşe künge bardyq. Jan-jaǧynan qaraǧaily orman men ülken köl qorşap jatqan demalys aimaǧynyŋ tabiǧaty ǧajaiyp, sūlu. Turisterdı taŋǧaldyratyn Şveisariia, Türkiia, BAÄ-nıŋ şipajailarynan bırde kem emes. Tört kün boiy aua raiy da tamaşa bolyp tūrdy. Zerendı kölıne şomylyp, bırneşe kün auylda künnıŋ ystyǧynan «qyzǧan» denemızdı salqyndattyq. Kölde eskektı qaiyqpen jüzıp, ainaladaǧy äsemdıktı tamaşaladyq.

Tūmsa tabiǧattyŋ bır ūtymdy tūsy: mūnda qalyŋ jynysty orman da, suy jūmsaq köl de bar. Äsırese jaiau seruendeuge öte qolaily jer köp. Saf aua, mülgıgen tynyştyq. Zerendınıŋ ormanynda aǧaştardyŋ, ösımdıkterdıŋ bız būryn körmegen türı köp eken. Dämı tıl üiıretın orman büldırgenın terıp jedık. İtmūryn da pısıp tūr. Ätteŋ, jaŋbyrdan keiıngı jelsız auada masanyŋ köptıgı mazamyzdy qaşyrdy. Sonda da tättı büldırgendı uys-uys qylyp jinap aldyq.

Elımızdegı turizmnıŋ artyq­şylyǧy da, kemşılıgı de bar. Äuelı jaqsy jaǧyna nazar audarǧym keledı.

Bırınşısı – Alla Taǧala jarat­qan tamaşa tabiǧat. Demalatyn adam eŋ aldymen tabiǧaty äsem, auasy taza, şomylatyn özenı, kölı, teŋızı bar jer ızdeidı. Zerendıdegı qaraǧaily orman mūndai demalysqa öte qolaily. Öitkenı yŋǧaily, yqşam kiımmen taŋerteŋ nemese keşkılık ormandy jaiau aralauǧa tamaşa mümkındık bar. Orman «Zeren» şipajai-sauyqtyru keşenınen nebärı 500 metr jerde tūr. Qolyŋa taiaq ūstap alyp, jalǧyz aiaq jolmen joǧary qarai örmelei beresıŋ. Ǧalamat tynyştyq patşalyǧyna qalai tez tap bolǧanyŋdy baiqamai qalasyŋ. Ormandy bıraz aralaǧan soŋ, şaǧyn töbeler men tastar kezdesedı. Sonyŋ bırıne şyqqanda, köz ūşyndaǧy Zerendı kölı, onyŋ arǧy jaǧyndaǧy tauy, biık jerdegı basqa şipajailar anyq körınedı. Ormandaǧy saf auany toimai jūta beresıŋ, jūta beresıŋ. Ormannan şipajaiǧa qaitar joldaǧy jürısıŋ jeŋıldeidı, öitkenı yldidan tömen jüresıŋ.

Ekınşı mäsele – keibır demalys aimaǧyndaǧy infra­qūrylymnyŋ tolyq jetılgenı. «Zeren» şipajai-sauyqtyru keşenı jyldyŋ kez kelgen mezgılınde demaluşylardy qabyldai alady. Jazda kölde qaiyqpen, katamaranmen jüzuge bolady. Al qystygünı şanaǧa jegılgen itterdıŋ kömegımen appaq qarǧa oranǧan ormandaǧy jolmen jüitkisıŋ. Şipajaidaǧy qonaq üidıŋ qūnyna keşendı üş mezgıl tamaqtanu, emdık-sauyqtyru em-şaralary (därıgerdıŋ qabyldauy men keŋesı, ingaliasiia, tubus-kvars kıredı), ülken bassein men trenajer zalyna kıru, balalardyŋ oiyn alaŋdary men bölmelerıne baru, avtokölıktı tūraqqa qoiu, kölge şomylu kıredı. Jaǧalaudaǧy eskektı qaiyqty jarty saǧatyna – 1000 teŋge, bır saǧatyna 2000 teŋge tölep jalǧa alyp, kölde jüze alasyz. Salystyryp körsek, bız Burabaida jarty saǧatqa qaiyqpen jüzudıŋ qūny 8000 teŋge ekenın estıgende qaltaqaǧarlardyŋ «aşqaraqtyǧyna» qatty taŋǧaldyq!

Demalatyn jer ızdegen adam­dardy eŋ bırınşı qyzyqtyratyny – qonaq üidegı jatyn orynnyŋ, jeitın tamaǧynyŋ baǧasy. Odan keiıngısı – qyzmet körsetu deŋgeiı. Basqa jerlerden bır özgeşelıgı, «Zeren»-de üş kısılık bır nömırdı 12000 teŋgege aluǧa bolady. Bır täulıgı 36000, 51000 teŋgenıŋ nömırlerı de, 60 myŋ teŋgenıŋ jeke osobniak üilerı de bar. Ekı jatyn bölmesı bar, jartylai liuks kottedj üidı jalǧa alu qūny – 90000 teŋge. Üi men qonaq üiden bölek, daladaǧy palatkany da taŋdai alasyz. Jaldau aqysy bölek.

Üşınşısı – turisterge qyzmet körsetetın personaldyŋ ışkı ädebı. Demalatyn adamdardyŋ eŋ bırınşı nazar audaratyny – osy. Üş jyl būryn otbasymyz­ben bırge Türkiianyŋ Alania qalasynda demaldyq. Ärine, ol jaqtaǧy qyzmet körsetu deŋgeiı bızden öte joǧary. Öit­kenı turizmnen qyruar tabys tabatyn türıkter Qazaqstannan ūşatyn ūşaqtan bastap, är qaladaǧy turisterdı qarsy alatyn qyzmetkerlerdıŋ ışkı ädebıne, halyqpen qarym-qatynasyna erekşe köŋıl böledı. Tıptı bızdı äuejaiǧa aparatyn kölık keşıkkende, bölek nömır ūsynyp, susyndy aldymyzǧa qoidy. Mıne, osyndai qyzmet körsetu Zerendıde bar. Şipajaiǧa kırgen künnen bastap bırde-bır qyzmetkerdıŋ qabaq şytqanyn körmedık. Resepşn­degı Botaköz atty qyzmetker men bırneşe kün būryn brondap qoiǧan nömırlerımdı ūsyndy. Bır baiqaǧanym, orystıldı jäne qazaqtıldı personal kım-kımge bolsa da qajettı aqparatyn asyqpai tüsındırıp, jyly jüzben qarsy alyp jatty. Ashanadaǧy äkımşı men daiaşylar, jaǧalaudaǧy qaiyq qyzmetın ūsynuşylar, qonaq üidegı qyzmetkerler men kıreberıstegı küzetşıler de ızettılıgımen erekşelendı. Bızge keregı – osy mädeniet.

Törtınşısı – turis­terdıŋ densaulyǧy men jeke basynyŋ qauıpsızdıgı. Bır aita keterlık jait, ötken jyly Şuchinsk qalasynan 30 şaqyrym qaşyqtyqtaǧy «Jūldyzdy orman» glempingınde (sän-saltanaty jarasqan lager degen maǧynany bıldıredı) demalyp edık. Ol jer qalanyŋ u-şuynan alys, tırı tabiǧatpen tıldesuge öte qolaily oryn eken. Alaida Europada jaqsy damyǧan jaŋa ülgıdegı demalystyŋ būl türıne bız älı daiyn emestıgımızge közım jettı. Tamyljyǧan tabiǧattyŋ aiasynda qauıpsız, qolaily tynyǧuǧa jaǧdai jasai almaǧanymyzdy körıp qatty qynjyldym. Demalysymyzdyŋ üşınşı künı taŋǧa deiın otbasymyzben köz ılmei, dalaǧa şyǧa almai, üreimen jattyq. Sebebı körşı palatkany jalǧa alǧan qazekeŋder (6-7 er adam) tünımen ışıp, bır-bırın boqtap, taŋǧa deiın «razborka» jasady. Aidalada senı bıreu ūryp-soǧyp ketse de araşa tüsetın jan balasy joq. Erteŋıne tünde bolǧan oqiǧany glempingtıŋ qojaiyndaryna aityp edım, eşqandai emosiiany baiqamadym. «Är adam öz qauıpsızdıgıne özı jauap beredı» dedı şımırıkpei. Būl – demaluşylardyŋ densaulyǧy men jeke basynyŋ qauıpsızdıgıne degen jauapsyzdyq pen nadandyq.

Endı Zerendıdegı şipajai men «Jūldyzdy ormandaǧy» glempingtı salys­tyraiyq. Zerendıdegı demaluşylarǧa berıletın kartada tynyştyqty saqtauǧa qatysty zaŋdyq erejenı qara tüstı ärıptermen bylaişa battityp jazyp qoiypty. «Keşkı saǧat 23.00-den taŋǧy saǧat 10.00-ge deiın qonaqtardyŋ tynyştyǧyn būzǧan adamdarǧa, Äkımşılık kodekstıŋ 437-babyna («Adamdardyŋ tynyştyǧyn būzu») säikes, 5 AEK kölemınde – 15313 teŋge aiyppūl salynady». Ülken qonaq üide täulık boiy demaluşylardyŋ qauıpsızdıgı men tynyştyǧy üşın jauapty bır qyzmetker otyrady. Būl – älemdık turizmde bar dästür. Osy ürdıstı zaŋnamamyzǧa engızıp, turistık qyzmettı ūsynatyn jekelegen käsıpkerlerge är adamnyŋ densaulyǧy men qauıpsızdıgıne jauaptylyǧyn zaŋmen mındetteu kerek. Qazaqstandaǧy turizmnıŋ artyqşylyǧyna jyl saiyn demaluşylar sanynyŋ ösuın, käsıpkerlıktı damytuǧa qolaily ortany jatqyzuǧa bolady.

Elımızdegı turizmnıŋ kemşılıgı köp. Turizm salasyndaǧy kadr tapşylyǧy, turistık aimaqtardaǧy azyq-tülık, jatyn oryn, t. b. baǧasynyŋ şamadan tys qymbattyǧy, turizmdı damytqan örkeniettı elderden üirenetın ozyq täjıribenı ülgı etkımız kelmeitını dep tızbektele beredı. Būl – basqa maqalanyŋ taqyryby.