Keŋestık kezeŋde qalyptasqan ädet, daǧdy, dästürlerdıŋ bärın qūrdymǧa laqtyryp, oi-sanamyzdy jaŋartuǧa tyrysyp jatqanymyz ras. Bıraq üi tazalaǧanda üiılgen būiymdardy ırıktep otyruǧa erınıp, qoqysqa tastai salǧysy kep tūratyn paryqsyz äiel sekıldı «eskılıkten arylu» mäselesınde jaqsy men jamandy, kerek pen basy artyq dünielerdı ajyratyp jatpai, bır-aq ysyryp tastauǧa beiıl tūratynymyz qyzyq. Sol kei «kerektıŋ» arasynda, ökınışke qarai, kıtap, gazet-jurnal oqu da «eskılıktıŋ sarqynşaǧy» siiaqty devalvasiiaǧa ainalyp bara jatqandai. Oǧan müddelı bolyp otyrǧandar arasynda mūǧalımderdıŋ bary oilandyrady. Taiauda feisbuk äleumettık jelısınde jaryq körgen myna ekı pıkırge nazar audaralyq.
Ainūr SEMBAEVA,
«Zaŋ» gazetınıŋ bas redaktory:
– Qolynda mörı bar basşylardyŋ köbı baspasözge jazyluǧa män bermeidı. Qoldau körsetuın sūrasaŋ «Bız eşkımdı mındettei almaimyz» deidı bırauyzdan. «Saittardan oqi salamyz ǧoi» deitınderı de az emes.
Söitken soŋ tynyş otyrsaşy. Joq! Jazyluǧa qūlqy joqtar şetınen gazetke şyǧuǧa qūmar. Jaqyndaryn, jaqsy ısterın körsetıp qaluǧa äues. Öitkenı gazetke basylǧan maqala atadan balaǧa, odan nemerege jetedı. Jarqyratyp körsetıp maqtanuǧa jaqsy. Al jazylǧan jaman, aqşaŋ ketedı. Bızdıŋ ideologiianyŋ aqsap jatqany da sondyqtan. Qazır būrynǧydai jazyludy eske salyp otyrmaǧan soŋ gazet-jurnaldan mülde qol üzıp qalǧan otbasylar köp. Tıptı «Ūlan» men «Baldyrǧandy» bılmei ösıp jatqan balalar qanşama?! Bır toi üşın şaşyna 5 myŋǧa pricheska jasatatyn analar 2 myŋdy gazetke beruge qimaidy. «Nege kerek? Oqityn tük joq!» degenderın estıgende küiıp ketesıŋ ǧoi. Gazettıŋ är nömırınıŋ jarqyrap şyqpasy belgılı. Bıraq qajetke jarar bır mälımettıŋ bolatyny anyq emes pe?
«Zaŋ gazetıne» qatysty da sony aituǧa bolady. Respublikadaǧy tūŋǧyş qūqyqtyq basylym bolǧan soŋ oqyrmandarymyz az dep aitpaimyz. Bıraq zaŋgermın, advokatpyn, prokurormyn, sudiamyn, ädılet salasynyŋ qyzmetkerımın, ışkı ıster salasynyŋ ökılımın dep esık qaǧatyndardyŋ köbı gazetke jazylmaidy. Soǧan qaramastan basşylary bekıtken josparǧa säikes aiyna, toqsanyna bır ret maqalasyn şyǧaryp tūrǧysy keledı. Sonda deimın, media-plandy qatyryp jasaǧandy bılgender «ne gazetke jazylmaimyz, būlar maqalasyn qaida şyǧarar eken?» dep bas qatyrmaityn bolyp tūr ǧoi.
P.S: Jyldyŋ aiaǧynda qūzyrly oryndar aqşalaryn igere almai älek bolyp jatady ǧoi. Solar jaǧdaiy tömen, äleumettık jaǧynan az qamtylǧan otbasylarǧa gazet-jurnaldardy jazdyryp berse qandai sauapty ıs bolar edı. Telefonǧa telmırgen bala-şaǧaǧa da paidalysy sol.
Ömır ŞYNYBEKŪLY,
QR bılım beru ısınıŋ üzdıgı:
– Qūrmettı redaktor!
Nege bıreu özınıŋ şaşyna makiiaj jasaityn nemese bala-şaǧasyna nan alatyn aqşany sızdıŋ gazetke qiia salu kerek?
Adam öz aqşasyn araqqa jūmsasa da, köşedegı qaiyrşyǧa berse de – öz erkı.
Öz gazetıŋızdıŋ qajet ekenın däleldei almasaŋyz kımge renjisız?
Gazet şyǧaru – biznes, gazet – tauar.
Sız öz tauaryŋyzdy bäsekege qabılettı etıŋız.
Sızdıŋ gazetıŋızdı oqymasa, dünienıŋ sualyp qaluy mümkın ekenıne, käsıbi tūrǧyda damymai, ömırden qalyp ketetınıne oqyrmandy sendırıŋız.
Qalai bolǧanda da, oqyrmandy joǧarydan qysym jasap nemese sız sekıldı ūialtyp mäjbürleu dūrys emes.
Oqyrman özı jazylatyn bolsyn!
EL NE DEIDI?
Būl pıkırlerdıŋ qai-qaisysyn da dattap jatqandar da, maqūldap, maqtap jatqandar da jetedı. Feisbuk qoldanuşylar Galiya Azhenova, Jansaia Junisova «Zaŋ» gazetın oqymaityn sudialar baryn jazsa, Darhan Muhan: «Jazyludy qiynsynsa, üzılıs kezınde kıtaphanadan oqysa ǧoi. Soǧan qaramai «7ä synybynda aşyq sabaq öttı» degen habaryn gazetke basqysy keledı. «Gazetke jazylmaimyn!» dep baibalam salmas būryn, özıne «osy men gazet, jurnal oqyp jürmın be?» degen sūraq qoiuy kerek siiaqty. İnternettıŋ igılıgın bızden būryn paidalanǧan elderde de gazet şyǧyp jatyr, demek gazettıŋ orny men maŋyzy joiyla qoiǧan joq. Şet elderde mūǧalımder gazettı satyp alyp oqidy» dep jazypty. Özın mektep mūǧalımı dep tanystyrǧan Aidana Batirhan: «Renjımeŋderşı! Sol gazetke zorlap jazylatynnyŋ bırımın. Şynymdy aitsam, oqymaq tügıl, kıtaphanadan almaimyn da» dese, Läzzat Tūrsūnjanova: «2011-2013 jj. «Bastauyş synyp» jurnalyna jazylǧan edım. Kvitansiiamdy jıberıp maqalalarymdy tegın şyǧarǧanym bar. Redaktorlar solai jasasa, jazylady ǧoi ūstazdar. Kategoriia kötergende, reitingke mediia kerek qoi» deptı. Al Sveta Alpamysova Ömır Şynybekūlyna «öte oryndy jazypsyz» dep qoldau bıldırgen.
Mūndaǧy Darhan Mūqannyŋ sözın belgılı jurnalist Serık Pırnazardyŋ «Astana aqşamy» gazetınıŋ 2018 jylǧy 13 qaraşa küngı nömırınde jaryq körgen «Qaǧaz gazettıŋ qauqary qaitqan joq» atty maqalasymen de rastauǧa bolady. Onda «gazet öledı», «gazet oqylmaidy» degen daqpyrtqa ermei, strategiialyq baǧytyn özgertıp, qolynda bar qūraldy tiımdı paidalana bılgen elderde qaita gazetterdıŋ tirajy jedel qarqynmen ösıp, basylymdar şyǧarmaşylyq ūjymǧa da, qoǧamǧa da paidasyn tigızıp otyrǧany jazylǧan edı. Mäselen, 1923 jyldan berı şyǧyp kele jatqan Mäskeu qalalyq «Vecherniaia Moskva» gazetı künıne 2 ret 85 myŋ danamen, aptasyna 1 ret 1 mln 286 myŋ danamen şyǧady. 1851 jylǧy 18 qyrküiekten berı jaryq köretın AQŞ-tyŋ «The New York Times» basylymy ädette 1 mln 131 myŋ danamen, al demalys jäne mereke künderı būl mölşer 1 mln 681 myŋ bolyp şyǧady. 1877 jyly negızı qalanǧan «The Washington Post» ta sifrlandyru dümpuınıŋ düresıne at qoiyp ötıp, endı qazır 1 millionnan köp tirajben jaryq köredı. Ūlybritaniianyŋ kün saiyn şyǧatyn «The Guardian», fransuzdyŋ «Le Figaro» gazetı de kün saiyn taralymyn arttyryp keledı. Tehnika, tehnologiiasy jedel damyǧan Japoniia da elektrondy qūraldardan qaitadan qaǧaz jüzındegı önımderge bet būra bastady.
Atalǧan elderdıŋ gazet jurnalistikasy da, soǧan sai oqyrmandary da qatar damyp, ösıp, jetılıp keledı. Ol elderde erkıne salsa da «eşkım mındettemeu kerek», «gazet oqymaimyn» dep azamattyq sanany damytuǧa, qūndylyqtardy saqtauǧa qarsy şyǧyp, köldeneŋ tūryp jatqan mūǧalımder joq sekıldı.
TÜIIN
Ärine, keide «gazetıne zorlap jazdyryp, oqyrmandy mezı qylyp jürgen kımder?» degen de oiǧa qalasyŋ. Keŋestık kezdegıdei bır üide üş adam jūmys ıstese, solardyŋ üşeuı bırdei respublikalyq, oblystyq, audandyq äkımşılıkterdıŋ negızgı basylymyna zorlyqpen jazylyp jatqan joq şyǧar, būrynǧydai bır gazet bır üige qos-qostap kelmeitın bolar dep ümıttenetınımız de bar.
Desek te, mūǧalımge «men gazet oqymaimyn» dep otyrǧan jarasa ma? Qoǧamnyŋ özge müşelerı sekıldı köpşılık jas mūǧalımderdıŋ qazır kıtap, gazet oqymasa da instagram «jūldyzdarynyŋ» paraqşalaryna jazylyp, oqityny anyq qoi. Älbette, kım ne oqyp, ne köredı – öz erkınde. Bıraq qoǧamnyŋ jaiyn, eldıŋ mäselesın jazyp, bilık pen qarapaiym halyq arasynda altyn köpır bolyp otyrǧan basylymdardy oqymaityn, äleumettık jelıler jetegındegı ūstazdardan qandai ūlaǧat kütuge bolady? Olardyŋ söileu mädenietınen, balalarmen qarym-qatynasynan, aitatyn äŋgımesınen qalai da ruhani deŋgeiı körınıp tūrmai ma? Äleumettık jelılerdegı «jūldyzdardyŋ» jeke ömırındegı jaŋalyqtaryn oqudan aspaityn mūǧalımder balalarǧa ne aityp, sabaǧyn qalai qyzyq etıp ötkızuı mümkın? Ärı-berıden soŋ olar köşelı söz aityp, özın tūlǧa retınde moiyndatyp, balalardy baurai ala ma?
Däl qazırgı uaqytta «Mūǧalımder märtebesı turaly» zaŋ jobasy qoǧam talqysyna ūsynylǧany belgılı. Bıraq gazet oqymaityn mūǧalımderdıŋ sol jobany tolyǧymen oqyp şyqqany kümän tuǧyzady. Öitkenı ony keibır saittar jariialaǧan, bıraq ony aşyp oqu üşın arnaiy tırkeuden ötu, köşırıp alu, t.b. talap etıledı – maşaqaty köp.
Būdan şyǧatyny, baspasöz betınde, negızınen, qarapaiym halyqtyŋ, mūǧalımder men därıgerlerdıŋ mäselesı qozǧalyp jatady. Özektı oi, ornyqty söz aita bılgen oqyrmannyŋ pıkırın jariialaudan da eşbır gazet qaşqan emes. Söitıp tūryp mūǧalımderdıŋ «gazet oqymaimyn» degenı «men öz taǧdyryma beitarap qaraimyn, ömırımdı jaqsartuǧa, elımdı örkendetuge ūmtylmaimyn», iaǧni «maǧan bärıbır» degenı emes pe?
Sız qalai oilaisyz?
