Biylǧy «Qazaqstan mūǧalımı 2020» – Ūlttyq syilyǧynyŋ eŋ jas jeŋımpazy, elordamyzdaǧy NurOrda mektep-liseiınıŋ fizika pänı mūǧalımı Arnūr Qazybekovtıŋ ūstazdyq jolǧa tüskenıne 6 jyl boldy. Osy jyldar ışınde onyŋ oquşylary 115 ret olimpiada jeŋımpazy atanǧan, sonyŋ 19-y – halyqaralyq, 43-ı – respublikalyq, 53-ı – oblystyq deŋgeidegı baiqaular. Statistikaǧa män bermeitın mūǧalım būl derekterdı tek saiysqa qatysar aldynda baiqaǧan.
Älem mūǧalımı bolu üşın älemdı syidyra alatyn jürek kerek. Arnūr Qazybekov qoinauynda Mendeleev kestesındegı barlyq element kezdesetın Jezqazǧan şaharynyŋ qasiettı Ūlytau öŋırınde tuyp-ösken. Üş jüzdıŋ basyn qosqan,tatulyq pen bırlıktıŋ besıgı sanalatyn tarihi meken ǧaryşkerler qalasy retınde tanymal. Baiqoŋyrdan ūşqan ǧaryşkerlerdıŋ tabany eŋ bırınşı osy topyraqqa tiedı. Sondyqtan da şyǧar, būl öŋırdegı balanyŋ köbı ǧaryşker boludy armandaidy. «Balalyq şaǧymda ǧaryşker bolsam dep oilaitynmyn. Aspan älemın baǧyndyrmasam da, mamandyǧym tıkelei osy salamen bailanysty. Fizika – ǧalamnyŋ jaŋa qūpiialaryn aşudy, astronomiialyq qūbylystar men aspan denelerın zertteitın ǧylym. Maǧan älı künge deiın raketalardyŋ qalai ūşatyny, ǧaryşta ne bolyp jatqany qyzyq. Bos uaqytym bola qalsa ǧaryşkerlerdıŋ blogyn oqyp, aspanda qazır kımderdıŋ jürgenın zertteimın. Ǧaryşker bola almasam da, ǧaryş älemın baǧyndyratyn şäkırt tärbielep jürgen şyǧarmyn» dedı maqsatşyl mūǧalım.
Talapty erge nūr jauar
Arnūr Maratbekūlymen söilesıp otyryp, jas mamannyŋ eŋbekqorlyǧy men tabandylyǧyna taŋǧalasyz. Biyldyŋ özınde respublikalyq deŋgeidegı «Qazaqstan mūǧalımı» men «Üzdık pedagog» syndy qos baiqauda jeŋımpaz atanǧan. «Jezqazǧan bılım-innovasiialyq liseiın altyn belgıge bıtırdım. Mektep qabyrǧasynda jürgen kezde-aq mūǧalım boludy josparladym. Student kezımde Aqtöbe bılım-innovasiialyq liseiınde volonter retınde tärbieşı bolyp jūmys ısteudı ūsyndy. Osylaişa kündız sabaq oqyp, keşkı uaqytta balalarǧa qosymşa sabaq ötetınmın. Studenttık ǧūmyrymnyŋ 4 jylyn kurstastaryma emes, oquşylaryma arnappyn. Jūmysty endı bastaǧan kezımde bıraz qinaldym. Bıraq qazır sony külıp eske alamyn. Sabaq beru men üşın ülken jauapkerşılık edı. Sondyqtan tüngı 4-5-ke deiın, keide taŋ atqanşa erteŋgı sabaǧyma daiyndalatynmyn. Qasymdaǧy joldastarym da būl äreketımdı tüsınbeitın. Bar oiym, oquşylarymdy jalyqtyryp almai sabaǧymdy qyzyqty ötu edı» dedı Arnūr Qazybekov.
Aitpaqşy, ūstazdyq joldy er-azamattar sirek taŋdaidy emes pe? Arnūr Maratbekūlynyŋ pedagog atanuyna bırden-bır äserın mekteptegı mūǧalımderı tigızdı. «Maǧan qiyn taqyryptardy balalarǧa oŋai qylyp tüsındırgen ūnaidy. Boiymda tüsındıru qabıletı bar ekenın oquşy kezımnen baiqaitynmyn. Ol kezde bız tömengı synyp oquşylaryna olimpiadalyq sūraqtardy şeşuge kömektesetınbız. Mūǧalım boluyma äser etken ekınşı sebep – ol menıŋ mektebımnıŋ ūstazdary. Boiymdaǧy otty jandyrǧan – sol jandar. Ol kısılerge oquşy kezımnen qatty elıkteitınmın. Äsırese, synyp jetekşımız Düisenbek Medeevtıŋ oquşylaryna degen janqiiarlyǧy, qamqorlyǧy erekşe süisındıretın. Aǧaiymyz bızben futbol oinap, köp uaqytyn bırge ötkızuşı edı. Al fizikany jaqsy körıp ketuıme osy pännen sabaq bergen Mūstafa Gül mūǧalımımız äser ettı. Mūstafa aǧai sabaǧyn qyzyqty ärı tiımdı ötkızetın edı. Maǧan būl qasietı qatty ūnaityn. Fizika sabaǧynda otyryp 45 minutymyzdyŋ qalai bıtkenın de baiqamai qalatynbyz. Sondai-aq bızdıŋ mektepte kerısınşe äiel mūǧalımder az bolatyn. Er-azamattardyŋ mūǧalım mamandyǧyn taŋdauy maǧan qalypty jaǧdai bolyp körındı. Keiın özım mūǧalım bolǧan kezde ǧana būl salada erler qauymynyŋ öte sirek ekenın baiqadym» dedı ūstaz.
Önımdı jūmys örge süireidı
Üi men mektep arasyndaǧy arpalysqa toly ömırde tarazynyŋ ekı basyn teŋ ūstau kım-kımge de oŋai emes. Keiıpkerımız uaqytty ünemdı paidalanudy ömırlık saltyna ainaldyrǧan. Bügıngınıŋ tılımen aitsaq, taim menedjmenttı dūrys qoldanyp, eŋ maŋyzdy jūmystarǧa basa nazar audarady. «Menı kışkentaiymnan alǧa süirep kele jatqan qasiet – tabandylyǧym. Oquşy kezımnen oiǧa alǧan ısımdı jüzege asyrmaiynşa taǧat tappaitynmyn. Al keide josparym jüzege aspai qalǧanda köŋıl-küiım tüsıp ketetın. Qazır de osy qasietımnen tanǧan joqpyn. Mūǧalım retınde täjıribem tolysyp keledı. Men üşın uaqytty tiımdı paidalanu maŋyzdy. Būryn tüske deiıngı uaqytymdy ötkızıp alyp, amal joqtyqtan tünı boiy sabaqqa daiyndalyp jüredı ekenmın. Qazır maǧan köp jūmys ısteu emes, sapaly jūmys ısteu maŋyzdy. «Apple» kompaniiasynyŋ negızın salǧan ataqty Stiv Djobstyŋ «Mūrnyŋnan qan aqqanşa qinalyp eŋbek etpe, aqylmen jūmys ıste» degen sözı basty ūstanymyma ainaldy» dedı jas ūstaz.
Ataqty fizik Lev Landau «Fizik kürdelı zattardy qarapaiym etedı, al aqyn – jai zattardy kürdelı etedı» degen edı. Fizika pänın oquşyǧa tüsındıru de oŋai emes. Degenmen jas mūǧalımnıŋ sabaq berude özı ǧana qoldanatyn metodikasy men talaptary bar. «Fizika – oquşyny tabiǧatpen, tabiǧat zaŋdarymen tanystyratyn pän. Adam tabiǧatpen qanşalyqty üilesımde ömır sürse, älemde sonşalyqty beibıtşılık ornaidy. Men sabaǧymda balalarǧa fizikanyŋ qūrǧaq formulalaryn emes, tabiǧat zaŋy jaily aitqandy ūnatamyn. Sabaq ötkende ūstanatyn bırneşe qaǧidam bar. Sonyŋ bırı – aldymdaǧy oquşyǧa formula berıp «myna eseptı şyǧar» dep sūramau. Ädette fizika sabaǧy daiyn formulaǧa sandardy qoiu arqyly ǧana ötedı ǧoi. Al bala robot siiaqty sol esepterdı şyǧaryp beredı. Bıraq özınıŋ ne ıstep jatqanymen taqyryptyŋ baiybyna bara bermeidı. Al men oquşyma sol formulanyŋ qaidan şyqqanyn tüsındıruge tyrysamyn. Kelesı qaǧidam fizikany tarihpen bailanystyryp ötemın. Kez kelgen oqulyqta sol taqyryptyŋ tarihy jaily aitylmaidy. Mysaly, fizikada «erkın tüsu üdeuı» degen teoriia bar. Tarihta mūny bırınşı zerttegen – Aristotel, ekınşı –
Galilei. Bıraq köbınese Aristoteldıŋ oiy jaily söz qozǧamai, bırden eŋ dūrysy degen soŋǧy teoriiany aitamyz. Al onyŋ aldynda adamdar qalai qatelestı, jetıstıkke qalai jettı, teoriiany oilap tapqan adam qandai eksperiment jasady degen tūstar sabaqta jasyryn qalyp jatady. Sol üşın oquşyǧa bügıngı küngı sūranystaǧy fizikany emes, būrynǧy adamdardyŋ oiy jaily aituǧa tyrysamyn. Keiın būl teoriiany oilap tapqan adamnyŋ qai logikamen şeşkenın, qalai jetkenın tüsındıremın» dedı Arnūr Maratbekūly.
Onlain oqu jaŋaşyldyq äkeldı
Arnūr Qazybekov – jan-jaqty ızdenıs üstınde jüretın mūǧalım. Bılım beru jüiesı köktemde eŋ alǧaş onlain rejimge köşken uaqytta, pedagog arnaiy iutub kanalyn aşyp, sabaq sapasyn tüsırıp almauǧa barynşa tyrysqan. Aǧylşyn tılındegı fizika sabaqtary mūǧalımnıŋ «mckvadrat» iutub arnasyna jüktelgen. «Qaşyqtan oqytudyŋ alǧaşqy ekı aiy şynymen qiyn öttı. Sabaq beru deŋgeiımdı tüsırgım kelmei būrynǧydan ekı ese jūmys ıstedım. Sonyŋ jemısın qazır körıp otyrmyn. Sebebı bükıl törtınşı toqsannyŋ fizika sabaǧyn iutub arnama jüktep ülgerdım. Endı menıŋ aldaǧy törtınşı toqsanǧa bükıl materialym daiyn. Oquşylarymnyŋ video sabaqtardy körgennen keiıngı jyly lebızderı maǧan ülken motivasiia berdı. Äsırese, 11-synyptyŋ «Aǧai bızge «Han akademiianyŋ» sabaqtaryn emes, öz videolaryŋyzdy jıberıŋızşı. Sızdıŋ ötken sabaǧyŋyz tüsınıktı» deuı men üşın ülken jetıstık boldy. Han akademiia degenımız – älemdık deŋgeidegı tanymal platforma» dedı ūstaz.
Arnūr Maratbekūlynyŋ aituynşa, qazaq tılındegı oqulyqtardyŋ sapasy öte tömen. Köbınese tılı tüsınıksız. Tıptı kıtapty oqyǧanda oquşy tügıl, mūǧalımnıŋ tılı kürmeledı eken. Osy mäselenı körıp jürgen keiıpkerımız bolaşaqta jeŋıl, tüsınıktı tılde jazylǧan, balalardyŋ qolynan tüspeitın fizika oqulyǧyn jazudy maqsat etıp otyr.
Köktem QARQYN
