Nauryz – jyl basy, kün men tün teŋelıp, jerdıŋ betı busanǧan köktemnıŋ alǧaşqy aiy. Qazaq halqy jyldyŋ būl mezgılın ülken qūrmetpen äz-Nauryz dep ataidy. Ol – türkı tıldes halyqtardyŋ islam däuırınen būryn toilaǧan eŋ ejelgı, eŋ ūlyq merekesı.
Qazaq halqy Nauryzdy qadym zamannan berı toilap kelgenımen, keŋes ükımetı ūlttyq qūndylyqtardy halyqtyŋ sanasynan alystatu maqsatynda Nauryz merekesıne resmi türde tyiym saldy. Bızdıŋ balalyǧymyz sol tyiym salynǧan kezeŋderge tura keldı. Bıraq ükımet şektedı eken dep arda qazaq asyl dästürın bırjola ūmytyp ketken joq. Mäselen, men bala kezımde Nauryzdy ülkenderdıŋ qalai toilaǧanyn körgenmın, jer oşaq qazyp, nauryz köje jasap, būlaqtyŋ közın aşatyn. Altybaqan qūrylatyn. Men oinap jürıp, abaisyzda köp köje jasaǧan qazanǧa tüsıp ketıp, aman qalǧan balamyn. At jalyn tartyp mınıp eseigennen keiın qazaq ziialylarynyŋ Nauryzdy halyqpen qaita qauyştyru jūmysynyŋ bel ortasynda jürdım.
Men 1986 jyly «Leninşıl jas» gazetınıŋ redaktory bolyp kelgen kezde eŋ aldymen, kötergen tüiınnıŋ bırı – osy Nauryzdy qaitaru mäselesı boldy. Degenmen, sol kezde «Leninşıl jas» gazetınıŋ būrynnan kele jatqan bır jaqsy dästürı bar eken. Iаǧni qazaqtyŋ ülken jazuşy, jurnalisı Seidahmet Berdıqūlov gazettı 16 jyl basqarǧan kezde 22 nauryz künı «Köktem nömırı» degen taqyryppen gazet kök boiaumen şyǧatyn. Būl arada Nauryz degen söz aitylmaǧanymen, halyqtyŋ sanasyna salyp, jadynda jaŋǧyrtyp otyru maqsatynda köktem turaly öleŋ-tolǧaular jariialap otyrǧan.
Men gazetke kelgennen keiın, osy «Köktem nömırınde» aituly aqyn Mūhtar Şahanovty şaqyryp, Nauryz töŋıregınde bır bet sūhbat ūiymdastyrdyq. Sonda aqyn osy mäselege toqtalyp, onyŋ eşqandai da dıni mereke emes ekenın, halyqtyq sipaty bar, ūltty ūiystyratyn bırlıktıŋ merekesı ekenın basa aitty. Osydan keiın bızdı qoldap jazǧan hattar kele bastady, Nauryzdyŋ tarihyn bıletın zertteuşılerdıŋ, tarihşylardyŋ da pıkırın jinap, gazet betınde jariialap, jūrtpen jüzdestırıp otyrdyq. Köp ūzamai Qazaqstan Kompartiiasy Ortalyq Komitetınıŋ ideologiialyq hatşysy Özbekälı Jänıbekov şaqyrdy. Materialdarymdy jinap alyp barsam da seskendım, bıraq ol kısı qoldady. Menıŋ oiymşa, osydan keiın ol kısı Qazaqstan Kompartiiasynyŋ bırınşı hatşysy Gennadii Kolbinge kırıp, bärın tüsındırgen boluy kerek, köp ötpei Kolbin Nauryz merekesın atap ötu turaly hat jazǧan Mūhtar Şahanovty qabyldady. Söitıp, 1987 jyly Almaty oblysynda Nauryz bırınşı ret toilandy. Sodan berı üzbei toilanyp kele jatqan Nauryz jyl saiyn mazmūn jaqtan tolyǧyp, naǧyz bırlıktıŋ, ızgılıktıŋ merekesıne, tek qana qazaq halqynyŋ ǧana emes, tūtas Qazaqstan halqynyŋ quana toilaityn ortaq merekesıne ainaldy. Biyl Nauryzdy toilaudyŋ jaŋa tūjyrymdamasy jasalyp, ūlttyq kiım künı, şaŋyraq künı siiaqty mazmūndar qosylyp, Nauryzdyŋ är künın ūlttyq sanaǧa äser etu maqsatynda airyqşa atap öttı. Būl Prezident jaǧynan der kezınde qabyldanǧan öte qajettı şeşım boldy. Mäselen, «Ūlttyq kiım künı» älemnıŋ tükpır-tükpırındegı qandastar ūlttyq kiımderın kiıp şyǧyp jatyr. Būl da – ūlttyŋ ruhani tūtastyǧynyŋ bır möltek körınısı. Demek, Nauryzdy jaŋaşa toilaudyŋ astarynda nauryz merekenıŋ sänın keltıretın türkılık tūrmysty tüp qazyq etken aişyqty detaldar men jalpy jūrttyŋ basyn bırıktıretın ūlttyq ideia tūr.
Tılekter qabyl bolatyn qasiettı Oraza aiymen tūspa-tūs kelgen äz-Nauryzda qaşanda eldık sanadan aiyrylmaiyq; Kök tuymyz kök aspanda mäŋgı jelbıresın; äz-Nauryz ūltty ūiystyratyn ūly, ūlyq merekege ainalsyn; Alla elımızdıŋ ışın daudan, syrtyn jaudan saqtasyn dep tıleimın. El aman, jūrt tynyş bolsyn!
Uälihan Qalijan,
Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı,
QR Ūlttyq ǧylym akademiiasynyŋ
akademigı
