Elımızde internettıŋ kömegımen jasalatyn alaiaqtyq äreketter jiılep kettı. Myŋdaǧan tūrǧyn internet-alaiaqtardyŋ qūrbany bolyp otyr. Būl turaly Baiqoŋyr audany ışkı ıster bölımı bastyǧynyŋ orynbasary Darhan Sairanbekov kommunikasiialar qyzmetı alaŋynda ötken baspasöz mäslihaty barysynda mälımdedı.
– İnternet-alaiaqtyq – internettıŋ kömegımen jasalatyn zaŋsyz, alaiaqtyq äreketter. Qazırgı kezde internettı qoldanbau mümkın emes, bıraq ony özıŋızge ziian keltırmeitındei, dūrys paidalana bıluıŋız kerek. İnternet-alaiaqtyqtyŋ eŋ köp taralǧan jaǧdailarynyŋ bırı – sızge qoŋyrau şalyp, özderın kez kelgen banktıŋ qyzmetkerı, tıptı sol banktıŋ qauıpsızdık qyzmetkerı retınde tanystyruy. Äŋgımelesu kezınde olar sızdıŋ atyŋyzǧa nesie aluǧa nemese sızdıŋ şottaryŋyzdan aqşa aluǧa tyrysqanyn aitady. Al ony toqtatu üşın sızden kartaŋyzdyŋ artynda körsetılgen 3 sannan tūratyn kodty, sızge SMS arqyly keletın kodty nemese qosymşany ornatudy sūraidy. Köbınese būl qaşyqtan qol jetkızu qoldanbalary, iaǧni qoldanba derekterın ornatu kezınde telefonnyŋ är jaǧyndaǧy adam qūrylǧyŋyzǧa qaşyqtan qol jetkıze alady. Būl Enidesk, timewiver jäne t.b. baǧdarlamalar, – dedı Darhan Sairanbekov.
Sonymen qatar ol jūrtşylyqty mūndai aldau-arbauǧa tüspeuge şaqyrdy. «Esıŋızde bolsyn! Mūndai alaiaqtardyŋ qarmaǧyna tüspeŋız! Qylmyskerlerdıŋ būl sanaty sızge psihologiialyq qysym jasaudy bıledı. Osylaişa, sızdı özınıŋ alaiaqtyq äreketterıne paidalanady. Mūndai jaǧdailarda bank qyzmetkerlerı, äsırese banktıŋ qauıpsızdık qyzmetınıŋ ökılderı eşqaşan özderı qoŋyrau şalmaitynyn bılu maŋyzdy. Eger sız osyndai jaǧdaiǧa tap bolsaŋyz, tez arada banktıŋ jaqyn jerdegı filialyna habarlasyp, 102 senım telefonyna qoŋyrau şaluyŋyzdy sūraimyz» dedı audandyq ışkı ıster bölımı bastyǧynyŋ orynbasary.
Onyŋ sözınşe, qazırgı uaqytta What’sApp messendjerı arqyly jasalatyn zaŋsyz ıs-äreketter faktılerı jiılep kettı.
– Zardap şekkenderdıŋ atynan barlyq nömırge qaryzǧa aqşa beru turaly ötınışpen hat taratylady, būl rette üşınşı tūlǧalardyŋ banktık şottarynyŋ derektemelerı körsetıledı. Qaskünemder ziiandy sıltemenı paidalanyp, What’sApp jeke akkauntyna qol jetkızetını anyqtaldy, körsetılgen sılteme arqyly ötkennen keiın olar eseptık jazbaǧa qol jetkıze alady. Osyǧan bailanysty azamattardy, ädette, jüldeler ūtys oiyny, balalarǧa dauys beru, kez kelgen taqyryptar boiynşa saualnama türındegı qaitalanatyn kümändı sıltemeler boiynşa ötpeuge, sondai-aq eşqaida özınıŋ jeke derekterın engızbeudı eskertemız jäne şaqyramyz. Eger sız küdıktı sılteme arqyly kezdeisoq ötıp ketseŋız, Bawemy What’sApp-qa parallel kırudı teksere alasyz. Iаǧni «nastroiki» batyrmasyn basyp, «Priviazannye ustroistva» qoldanbasyna ötu arqyly köresız. Eger osy jerde sız bailanystyrmaǧan belgısız qūrylǧy körsetılse, dereu osy sessiiadan şyǧyŋyz, – dedı Darhan Sairanbekov.
Sonymen qatar ol eŋ dūrysy eseptık jazbany qorǧaudy küşeitu üşın ekı satyly tekserudı qosuǧa keŋes berdı. Eger sız dostaryŋyzdan qaryzǧa aqşa sūraǧan habarlamalar alsaŋyz, qarajatty jıbermes būryn, dosyŋyzǧa qoŋyrau şalyp, aqşanyŋ qajettılıgıne köz jetkızuıŋız kerektıgın de eskertedı.
Sondai-aq köpşılık äleumettık jelılerdıŋ kömegımen alaiaqtardyŋ qūrbany bolǧan jaǧdailar äsırese telegramm, Instagram, vatsap, Vkontakte siiaqty jelılerde aqşa audarudy ūsynatyn toptar jiı kezdesetının tılge tiek ettı.
– OLH, market kz, Kolesa kz, Kryşa kz tegın saittarynyŋ platformalary boiynşa, adamdar qandai da bır zatty nemese qyzmettı satyp alar kezde aldyn ala tölem retınde aqşa audarylady jäne keiın eşteŋe almaidy. Būl jaǧdailarda mümkındıgınşe mūqiiat jäne sergek bolu kerek. Aqşany audaru kezınde tek qazaqstandyq bankterdıŋ şottaryn talap etıŋız, aqşany telefon balansyna nemese onlain-ämiiandarǧa, äsırese şet elderdıŋ kartalaryna audarmaŋyz. Kez kelgen qyzmettı alǧan kezde körsetıletın qyzmettı beruşınıŋ jeke basyn kuälandyratyn qūjattardy talap etıŋız, onyŋ şynymen bar ekenıne köz jetkızu üşın beine qoŋyrau arqyly tauaryŋyzdy körsetudı sūraŋyz. Esıŋızde bolsyn, köptegen oŋ pıkırler nemese oqyrmandar sany kepıldık emes, – dedı audandyq ışkı ıster bölımı bastyǧynyŋ orynbasary.
OLX sıltemesı KAZPOST (VCV kody) – qaskünem OLX veb-saitynda jariialanǧan önımdı satyp alamyn degen jeleumen WhatsApp messendjer qosymşasy arqyly onyŋ satuşysymen hat almasudy ūiymdastyrady jäne özınıŋ basqa qalada ekenın habarlaidy, sondyqtan Olx.kz veb-saitynyŋ özınıŋ qauıpsızdık mümkındıkterın ūsynady. Bailanysty jalǧastyra otyryp, alaiaq tölem jasaǧanyn aityp, arnaiy sılteme jıberedı.
Qarajatty alu üşın satuşy sılteme boiynşa ötıp, qarajat esepten şyǧarylǧan bank kartasynyŋ derektemelerın körsetuı kerek.
– Avtokölıktı satu, alaiaq adam tuysqanynyŋ mämılesıne nemese basqa kölık satyp aluǧa şūǧyl aqşa qajet ekenın aityp, kölıktı naryq baǧasynan äldeqaida tömen satu turaly habarlandyrudy internet saittarynda (OLX, kolesa) ornalastyrady. Ol kölıgın şūǧyl satyp, onda basqa adamdardyŋ fotolary men videolaryn jıberedı. Olardyŋ atynan tübırtek jazady. Är joly qaskünemderdıŋ ädısterı de barǧan saiyn jetıldırılıp, kürdelı bolyp barady. Sondyqtan ailasyna tüsıp qalmaŋyz, mümkındıgınşe saq bolyŋyz. Sızdıŋ qauıpsızdıgıŋız tek özıŋızge tıkelei bailanysty ekenın este saqtaŋyz, – dedı Darhan Sairanbekov.
