Otandyq baspa salasynyŋ damuynda oŋ özgerıster körınıs bere bastady. Info Finprom.kz mälımetınşe, toqyrau kezeŋın bastan keşken baspa öndırısı 2018 jyldyŋ bırınşı toqsanynda 11 mlrd teŋgenıŋ önımın şyǧarypty. Būl – ötken jyldyŋ säikes kezeŋımen salystyrǧanda 39,8% joǧary körsetkış.
Sūranys joq emes…
Sifrlyq salanyŋ ǧaryştyq jyldamdyqpen damuy adamdardyŋ kıtap oquǧa degen qūlşynysyn tömendetıp, qūndylyǧyn azaitady deimız. Degenmen bız saralaǧan soŋǧy derekter basqaşa «söileidı». Jer betınıŋ ärbır üşınşı adamy kıtap oqymaityn bolsa, jylyna milliardtaǧan baspa önımı jaryqqa şyqpas edı.
Qazaqstanda kıtap basyp şyǧarudyŋ jaŋa kezeŋı el täuelsızdıgın alǧannan keiın bastaldy. Osy jyldary jalpy taralymy şamamen 400 mln dana bolatyn 81 myŋǧa juyq atauly kıtap şyǧaryldy. 2010 jyldan bastap kıtap basyp şyǧaruǧa 10 mlrd teŋgeden astam qarajat bölındı. Bügınde baspa qyzmetımen 380 kompaniia ainalysady eken.
Resmi derekterge süiensek, 2016 jyly Ūlttyq memlekettık kıtap palatasyna kelıp tüsken kıtaptar men kıtapşalardyŋ sany – 4,69 myŋ bolsa, jalpy taralym – 16,36 mln danany
qūrapty. Memleket basşysynyŋ tapsyrmasyna sai, 2025 jylǧa qarai elımızde kıtap, ıs qaǧazdary jäne baspasöz qūraldary latyn älıpbiıne ötetının eskersek, baspa salasyna jükteler şarua qyruar.
Aitqandai-aq, baspa naryǧynda önım şyǧaruda elımızde oŋtüstık astana köş basynda eken. Info Finprom.kz mälımetı boiynşa, 2018 jyldyŋ qaŋtar-nauryz ailarynda Almatyda qūny 7,9 mlrd teŋgenı qūraityn baspa önımderı jaryqqa şyqqan. Būl – 2017 jylǧy 5,1 mlrd teŋgeden 55,1% joǧary körsetkış. Astana qalasynda biylǧy jyldyŋ bırınşı toqsanynda 719,7 mln teŋgenıŋ önımı basylyp şyqqan. 2017 jylmen (563,1 mln teŋge) salystyrǧanda ösım – 27,8%. Baspa naryǧynda köş basyna şyqqan üşınşı öŋır – Qaraǧandy oblysy 2018 jyldyŋ alǧaşqy üş aiynda 343 mln teŋgenıŋ baspa önımın şyǧarypty. Būl – byltyrǧy jylmen salystyrǧanda (362,3 mln teŋge) 5,3% joǧary körsetkış. Iаǧni, būl degenımız sifrlyq tehnologiialar zamanynda da kıtap ädettegıdei jaŋa bılımnıŋ qainar közı retınde qala beretının bıldıredı.
Baspagerler ümıtı
«Foliant» baspasynyŋ direktory Nūrlan İsabekovtyŋ aituynşa, elımızde kıtap önımderın basyp şyǧaru jäne ony taratu ısınde alǧa jylju baiqalady. Qazırgı uaqytta baspa oqulyqtar ǧana emes, türlı baǧyttaǧy arnaiy ädebietter, körkem ädebiet, balalar ädebietı, ǧylymi ädebiet, qūqyq salasyndaǧy san aluan kıtaptar jäne körkem bezendırılgen fotoalbomdar basumen de ainalysady. Qazaq folklorynyŋ janrlyq jäne estetikalyq sipatyn tolyq qamtyǧan «Babalar sözı» 100 tomdyǧy, Şyǧystyŋ, antikalyq däuırdıŋ, Egipet, Resei jäne özge de elderdıŋ üzdık ǧylymi jetıstıkterın bırıktırgen «Älemdık tarihi oi» seriiasynyŋ 20 tomdyǧy qazaq tılınde jaryq körıp, öz oqyrmandarymen qauyşqan. «Bızdıŋ mekemenıŋ şeteldık qondyrǧylarmen jabdyqtalǧan jeke poligrafiialyq bazasy bar. Baspanyŋ kadrlyq qūramynda bılıktı suretşı, dizainer, redaktor, korrektor, audarmaşy, tehnologter men özge de poligrafiia öndırısınıŋ mamandary jūmys ısteidı» deidı baspa direktory Nūrlan İsabekov.
Al «Almatykıtap» baspasynyŋ direktory Gauhar Saimasaeva kompaniia 15 jyl ışınde 40 mln kıtap şyǧarǧanyn alǧa tartady. Onyŋ esebınşe, būl körsetkış Jer şaryn ekı ese qamtuǧa jetkılıktı. Latyn älıpbiıne köşu jūmystary qolǧa alynǧan tūsta baspa älıpbige qatysty tereŋ zertteuler jürgızude. Mäselen, 2017 jyly Frankfurtte ötken kıtap körmesınde kolleksionerlermen tanysyp, olardan Angliia, Avstriia, Şveisariia, Germaniia, Kongo elderınde qoldanylǧan kıtaptardy satyp alǧan. Olardyŋ arasynda, tıptı, 200 jyl būryn şyqqan dünieler bar.
Qazırgı uaqytta elımızde qolǧa alynǧan «Jaŋa gumanitarlyq bılım. Qazaq tılındegı 100 jaŋa oqulyq» jobasy kıtap salasyna jaŋaşa serpın äkeldı. Osynau joba aiasynda Ūlttyq audarma biurosy qūrylyp, bügınde köptegen kıtaptar jaryqqa şyǧyp ülgerdı. Būl oqulyqtar – tügeldei ekskliuzivtı dünieler. Kıtap türınde, elektrondy onlain-nūsqada jäne üzdık lektorlardyŋ videoteka formatynda qoljetımdılıgımen baǧaly.
«Abaidyŋ qara sözderı» – 10 myŋ dollar
Aitpaqşy, säuır aiynda ötken «Eurasian book fair – 2018» kıtap körmesı kezınde bırqatar şeteldık baspagerlermen äŋgımelesudıŋ sätı tüsken edı. Sonda Polşanyŋ Kurtiak and Ley Artistic Publishing House baspa kompaniiasy Ūly Abaidyŋ kıtabyn 10 myŋ dollarǧa baǧalady. Şeteldık baspa Qazaqstanda ötken kıtap järmeŋkesıne qazaq, aǧylşyn, qytai, ispan, poliak jäne nemıs tılderınde şyqqan 12 kıtap äkelse, sonyŋ ışınde eŋ qymbaty – «Abaidyŋ qara sözderı» bolyp şyqty. Būl – jalǧyz dana kıtap. Işı qandai qūndy bolsa, syrtqy mūqabasy da sondai baǧaly. Barlyq kıtaptardyŋ syrty taza bylǧarymen qaptalyp, kümıs jäne baǧaly tastarmen bezendırılgen. Kıtaptyŋ är betı maqta qaǧazynan jasalǧan. Baspa direktory Eduard Leidıŋ aituynşa, ırgesı 30 jyl būryn qalanǧan baspa auqatty adamdar arasynda keŋınen tanymal. Polşalyq baspanyŋ eŋ arzan kıtaby 600 dollardan bastalady. Al bızdıŋ közımızge erekşe tüsken, 23 karat altynmen jalatylǧan kıtaptyŋ qūny – 3000 AQŞ dollary. «Ärine, bızdıŋ baspanyŋ önımderı qūndylyǧymen erekşelenedı. Kıtaptyŋ şyn qadırın bıletın qaltaly azamattar qoldan jasalǧan erekşe ärı jalǧyz dana bıregei kıtapty satyp aluǧa tyrysady. Eger sūranys bolmasa, bız būlaişa el aralap jürmes edık. Kıtapqa degen sūranys eşqaşan joiylmaidy. Oǧan bızdıŋ közımız jettı» deidı Eduard Lei.
Bar bailyq – balalar kıtabynda
Desek te, bügıngı taŋda Europada balalar ädebietıne qatysty mäsele joq emes eken. Baspagerler qazır balalardy «kıtap oqityndar» jäne «oqymaityndar» dep ekı topqa bölgen. Belgiialyq ataqty baspager «balanyŋ kıtap oquǧa qūlşynysyn besıkten bastap arttyru üşın ünemı ızdenıs üstındemız» degendı aitady. «Men balalar ädebietıne bar ǧūmyrymdy arnap kelemın. Sondyqtan būl sala maǧan etene jaqyn. Käsıporyn soŋǧy 40 jyldan berı bükıl älem balalarynyŋ süiıktı baspasyna ainaldy. Bızde älemnıŋ 45 tılıne audarylǧan 5 myŋnan astam kıtap türı bar. Jalpy, kıtap qorymyz bırneşe millionǧa jetedı. Balalar ädebietıne degen sūranysty saqtap qalu üşın jaŋa tuǧan säbilerge arnap ta kıtap şyǧaramyz. Eger säbi bızdıŋ önımdermen alty aiǧa tolǧannan bastap dostassa, onda 15 jasqa deiın bızdıŋ oqyrmanymyz bolady. Bız avtorlarmen de, tūtynuşylarmen de joǧary deŋgeide jūmys ısteimız. Aǧarǧan äppaq şaşym – sonyŋ kuäsı» – deidı belgiialyq Clavis baspasynyŋ direktory Filipp Verk.
Al mäskeulık «Kojanaia mozaika» baspasy ūsynǧan kıtaptar köne klassikalyq ülgıdegı tehnologiiamen daiyndalǧan. Qolmen jasalǧan kıtaptardyŋ arasynda syrty qoltyrauyn terısımen qaptalǧandary da bar. Olardyŋ tübırtegı jartylai asyl tastarmen kömkerılgen. Eŋ qymbat üş tomdyq «Orta Aziia tarihynyŋ» qūny – 100 myŋ euro. Ony daiyndauǧa tört jyl ketıptı. «Bız, tek, jaŋa kıtaptar şyǧarumen ǧana emes, eskı kıtaptardy jaŋǧyrtumen de ainalysamyz. Ondai eksponattardyŋ qatarynda 1903 jyly jaryqqa şyqqan «1001 tün» de bar. Būl – dünie jüzındegı jalǧyz kıtap. Sondyqtan bız oǧan jaŋa dem bergımız keldı» deidı baspanyŋ bas direktory Andrei Vasilenko.
Kıtap köp oqityn elder
IýNESKO keltırgen derekterge süiensek, dünie jüzınde 2 mlrd-qa juyq adam köpşılıkke arnalǧan kıtaphananyŋ oqyrmandary. Älemdık Statista agenttıgınıŋ soŋǧy zertteulerınıŋ bırı – el halyqtarynyŋ aptasyna ortaşa eseppen qanşa saǧat kıtap oqitynyna arnalǧan. 30 eldıŋ köşın bastaǧan Ündıstanda bır adam aptasyna 10 saǧattan astam uaqytyn kıtap oquǧa arnaidy eken. Kıtapqūmar elder arasynda reseilık oqyrmandar 7 oryndy ielense, Japoniia men Koreia soŋǧy otyzdyqqa ılınıptı. Bıraq otyzdyqtyŋ soŋynda tūrsa da Japoniiada jylyna, ortaşa eseppen alǧanda, şamamen 6,7 mlrd dana baspa önımderı şyǧarylady eken.
