Biylǧy jazdy halqymyz älemge saiahatsyz ötkızdı. Tosynnan kelgen täjvirustyŋ älegınen qydyru jaiyna qalyp, bas amandyǧyn küittep ketken jaiymyz bar. Indet ırgeŋdı sögıp jatqanda, qaidaǧy sauyq-sairan dersıŋ?! Degenmen jaz mausymyn tiımdı ötkızıp, bır boi jazyp keludı dästürge ainaldyrǧandar tar qapasta qalǧandai küi keşken sekıldı. Ärı 4-5 ailyq karantinnen qajyǧandyǧy taǧy bar. Ǧalamdyq turizmnıŋ törınde şalqyǧan «tartymdy» elderdıŋ esıgı tars jabyq bolǧandyqtan, syrttan seruen ızdeitınder de endı el ışındegı eŋ bır qolaily demalys oryndaryn şama-şarqyna qarai şarlap qaituda. Solardyŋ bırı – tek Aqtaudyŋ aqmarjany ǧana emes, Qazaqstannyŋ jalǧyz jaqūt teŋızı – Kaspiidegı demalystyŋ qūny men ondaǧy qyzmet qarymyn ölşep kördık.
Su salqyn ba, qabaq salqyn ba?
Ejelgı eskertkışterı erekşe, tūzdy suy şipa, baldyr iısı iodqa bai, qūrylymy boiynşa älemdegı eŋ ırı köl, ışkı teŋız sanalatyn qart Kaspiige şomylyp qaituǧa nege qūştar emespız?! Barymyzdy baǧalap, bır teŋızımız arqyly da ışkı turizmdı örkendetıp, tıptı şeteldıkterdı de qūpiia-syrǧa toly Tamşaly men Şerqalamyzǧa tamsandyryp qoiatyn uaqyt jettı emes pe? Bıraq böten tügıl, özımız oǧan jappai barmaimyz, jaz boiy jaǧasyn jailap jatpaimyz. Odan görı jūldyzdar jarysa jazatyn, körşımız jarnamalaityn Antaliany, Dubaidy jäne taǧy basqa elderdı jūrttan qalmau üşın bolsa da bır baryp köruge qarajat bölemız. Tıptı jergılıktı tūrǧyndardyŋ özderı qasynda tiıp tūrǧan teŋızdıŋ qyzyǧyn köruge qūlyqty emes. Oǧan qarsy aitylar sebep te, syltau da köp. Solardyŋ saualnama jauaptarynda eŋ köp aitylǧandary mynalar boldy: sonau tübektegı Kaspiige poiyzben jetu alys, ūşaqpen jetu qymbat, teŋız suy köbıne salqyn bolyp tūrady, demalys bazalaryndaǧy servis sapasy tömen, infraqūrylym damymaǧan, ügıt-nasihat jūmystary jetıspeidı.
Karantinde temırjol qozǧalysy joq bolǧandyqtan, däl qazır teŋızge tek ūşaqpen jetesız. Al aşyq kezde Nūr-Sūltannan Maŋǧystauǧa poiyzben 10-15 myŋ teŋgenıŋ biletın alasyz. Bır ai būryn arzan ūşaq baǧyty ıske qosylyp, onyŋ qūny osy aralyqtaǧy poiyz biletınıŋ baǧasymen bırdei bolǧany köŋılge medeu boldy. Al basqa uaqytta bas qaladan Aqtauǧa ūşaqtyŋ ortaşa bilet qūny 30 myŋ teŋgeden joǧary. Esesıne poiyzben jürgen 3 künnıŋ ornyna 2,5 saǧatta Kaspiige jetıp barasyz. Ärı qarai kımde tuys, kımde tanys degendei üi jaǧalap, bolmasa arzan päter, qonaqüi nemese bırden demalys ornynan hostel jaldap ketesız. Teŋız jaǧalauyna jaqyn päterlerdıŋ eŋ arzan degenı täulıgıne 10 myŋ teŋge alady. Jailylyǧy men eurojöndeuıne qarai onyŋ qūny öse beredı. Qaltaŋyzǧa qarai taŋdau özıŋızde. Qalada qazırgı taŋda 40-qa juyq qonaqüi bar. Olarda tūraqtau qūny da jūldyzy men jaǧdaiyna qarai täulıgıne 12 myŋ teŋgeden joǧary kete beredı. Kaspii teŋızınıŋ Maŋǧystau oblysy jaǧalauynda 4 balalardy sauyqtyru lagerı, 19 demalys bazasy, 7 jeke demalys jaǧajaiy ornalasqan. Oblysta 44 turistık firma tırkelgen, onyŋ ışınde 17 turoperator, qalǧany, negızınen, avia, temırjol biletterın satumen ainalysatyn turagenttıkter.
Qalada eŋ arzan qūmdy jaǧalauy bar «Dostar» demalys ornyna telefon soǧyp, hostel jaldau qūnyn bıldık. Mūnda 4 adamdyǧy – 20 myŋ, 8 adamdyq seksiialar – 30 myŋ teŋgeden. Ashanasy tömengı qabatynda bärıne ortaq. Tamaqty özıŋız äkep pısırıp jeisız.
– Men Kaspiige barar edım. İä, bırınşıden, jol alys şyǧar. Bıraq baram degen adamǧa ol kedergı emes dep oilaimyn. Köp adamǧa qarjylyq jaǧynan qiyndau tiiuı mümkın. Sebebı Aqtauǧa baryp-kelu biletı qymbat tūrady. Jalpy, arzan qala emes qoi. Eger densaulyq jaǧynan, densaulyq kütımı jaǧynan dese Alaköldı taŋdar edım. Al Aqtau maǧan «sauyq-sairannyŋ ortasy» sekıldı elesteidı. Alakölge endı ülken de, kışı de barady degendei. Bıraq biyl bärı de qalaiyn dep tūr, – deidı elordalyq Arailym Bimendieva.
Baǧa qymbat, qyzmet ortaşa
Bügınde elordalyq, Maŋǧystau topyraǧynan şyqqan belgılı aqyn Oŋaigül Tūrjan qazırgı demaluşylardyŋ būdan 10-15 jylǧydai emes, talǧamy ösken dep sanaidy. Alysqa baratyndar – qarjylyq jaǧdaiy bar adamdar, olar talǧamyna sai servisı joǧary, infraqūrylymy jaqsy jerlerge barǧysy keledı, ärı basqa eldıŋ tırşılıgın, el-jūrtyn körgısı keledı.
– Kaspiide demaluşylarǧa jaǧdai şeteldegıdei bolu kerek. Aldyŋǧy jyly nemerelerımmen «Dostyq» degen qonaqüige 10 künge josparlap keldık elordadan. Bärı jaqsy, basseinı bar. Bıraq tamaǧy degen adam jeitın zat emes. Tamaq ışu üşın qalaǧa kelıp jürdık. Künde! Onyŋ aldyŋǧy jyly Antaliada demalǧanbyz. Olar taŋǧy 7-den tüngı 12-ge deiın taǧamnyŋ tür-türın san aluan etıp, ǧajaiyp dämdı etıp bere beredı, äkele beredı. Keremet! Al Kaspiide ondai servis joq, – deidı ol.
Turizm baǧyty dūrys damymasa, respublikalyq deŋgeide ügıt-nasihattyŋ jetıspegendıgı. Memleket kölemınde qoldau, osynyŋ bärın rettep otyratyn turizm boiynşa ışkı operator kerek. Jergılıktı tūrǧyndardyŋ pıkırı de soǧan saiady.
Jergılıktı halyqtyŋ tiıp tūrǧan teŋızge tüsuı sirek. Öitkenı su salqyn. Onyŋ salqyn nemese jyly boluy teŋız aǧysyna bailanysty eken. «Tabiǧi orta» Batys Qazaqstan ÜEŪ öŋırlık assosiasiiasynyŋ keŋes töraǧasy Ädılbek Qozybaqovtyŋ da ekolog retınde aitary osy. Kaspiidıŋ şynymen de jylityn kezderı öte sirek. Onda da tek tereŋ emes taza jaǧajailar ǧana künnen qyzyp jyly bolady. Ekınşı mäsele, teŋız jaǧalai därethanalar joq. Bır-ekı jyldyqta sammit ötkızedı dep saldyrǧan. Bıraq olar tek meiramdarda ıske qosylady. Būl da turisterdı tartuǧa qiyndyq tuǧyzady. Jalpy, Kaspiide turizmdı damytuǧa qolaily jer – Kendırlı şyǧanaǧy. Ol jerde su jyly. Bıraq Aqtaudan 200 şaqyrymda jatqan aimaqta ornalasqandyqtan oǧan barudy köbı qolai körmeitın sekıldı. Ärı ondaǧy servis qala maŋyndaǧy demalys oryndarynan tömen.
Qūstarǧa qūştarlar üşın
– Menıŋ bır ūsynysym bar. Maŋǧystauda küzden bastap qys boiy jäne köktemde de turizmnıŋ bır türın damytuǧa bolady. Ol – qūstardy baqylauşylardy tartu. Būl sala şetelde jaqsy damyǧan. Qūstarǧa qyzyǧatyn adamdar bolady. Bızde Aqtau qalasy aumaǧynda Qaraköl degen jasandy köl bar. Sol kölge küzde jäne köktemde jyl qūstary ūşyp ötıp bara jatyp, bıraz aialdaidy. Keibır qūstar qystap şyǧady. Sebebı mūndaǧy su teŋız suynan jyly bolady jäne taiaz. Aqqu, qoqiqaz, üirektıŋ neşe türlerı, qarabai degen qūs, kei derekterde taǧy da basqa qūstardyŋ 175-ke juyq türlerı osy kölde bolady. Onyŋ ışınde 28 qūstyŋ türı Qyzyl kıtapqa engızılgen. Būl da turister tartuǧa jaqsy mümkındık. Kölge aparatyn tasjol bar. Köldıŋ ekı şetınen qūstardy baqylaityn mūnaralar salsa, bolaşaqta sol jerde suly batpaqty ortalyǧyn aşsa bolar edı, – deidı Ä.Qozybaqov.
Aqtaudan kemer arzan
Maŋǧystau oblysynyŋ İnvestisiialar jäne turizmdı damytu basqarmasy turizm bölımınıŋ basşysy Gülsım Jarievanyŋ aituynşa, biyl qaŋtar-nauryz ailary aralyǧynda Aqtauda demaluǧa kelgen, ärtürlı sanattaǧy qonaqüiler, hostelder, demalys bazalary, balalardy sauyqtyru lagerlerınde qyzmet körsetılgen keluşılerdıŋ sany 29475 adamdy qūrady. Būl körsetkış ötken jyldyŋ osy kezeŋınde 40502 adam bolǧan.
– Biyl Aqtauda teŋdesı joq «Rixos» demalys orny aşyldy. Alaida ondaǧy üş kündık demalys 400 myŋ teŋge dep estıdım. Mūndai aqşaǧa öz basym bır şetel bolsa da el men jer körıp, teŋızge tüsıp kelgenım jaqsyraq emes pe degen oiǧa qalamyn. Älde bız özımız osy aqtaulyq bolǧan soŋ solai deitın bolarmyz. Biyldyqqa müldem teŋızge tüsken joqpyn. Bır jaǧynan karantin dep otyrmyz. Ekınşı jaǧynan su salqyn. Al «Rixos»-tyŋ ūtyp otyrǧan jerı, estuımşe, olar sudy jylytyp, bassein jasap qoiǧan. Sol jappai halyqqa qoljetımdı bolsa ǧoi, şırkın! Qazır oǧan tek qaltaly azamattar ǧana baryp jatqan siiaqty. Qymbattyǧyna qaramai, kelıp jatqandar köp, tıptı küzge deiın oryn joq eken, – deidı aqtaulyq Altyngül Meŋdıhan.
– Kemerge barar bolsaŋyz, qonaqüilerı 3, 4, 5 jūldyzdy bolyp bölınedı. Tamaǧymen be, tamaǧy joq pa, ışınde bölmelerı de jaqsy, jaman, ortaşa dep bölıne beredı. Üş jūldyzy bızdıŋ 4 jūldyzdan kem emes. Bır jūldyz alda jüredı. Bır aptaǧa bır adam bızdıŋ aqşamen 100 myŋ teŋgege demala alady. Negızı, arzanǧa demalǧyŋ kelse, turistık firmamen barǧan dūrys. Mysaly, 300 myŋǧa bilet qūny kıredı jäne 6 kün, 5 tün demalys bar. Jalpy, Türkiiada är jerde ärtürlı baǧa. Türıkter saudalasqandy jaqsy köredı. Sondyqtan baǧasyn tüsırtıp aluǧa bolady, – deidı Gülnūr esımdı zamandasymyz.
Kaspii nege tartymdy emes?
Jaz kelısımen teŋızge jügıretınder aqysyz aşyq jaǧalauǧa da, arnaiy demalys aimaqtaryna da bara beredı. Būl jergılıktı halyq üşın oŋai. Qai jerınde qalai demaludy jaqsy bılıp alǧan. Aşyq jaǧalaudan köbıne Eraly jaqty taŋdaidy. Sebebı suy taiaz, jyp-jyly, 10-15 metrge deiın teŋız suy balalardyŋ belınen kelıp, alaŋsyz tüse beredı eken. Aşyq jaǧalauǧa barǧanda köbıne sırne, taǧy da basqa taǧamdar pısıruge qazan oşaǧy, köleŋkeleitın palatkalaryn ala barady. Al aqyly arnaiy demalys oşaqtarynda balalarǧa türlı akvaparkter, arnaiy üiler, şezlong, banan, katamaran, kafe-restorandar, juynyp kiınetın kabinkalar qarastyrylǧan.
Nūr-Sūltan-Aqtau- Nūr-Sūltan
