Kaspii teŋızıne qatysty barlyq mäsele 1992 jyldan berı talqylanyp keledı. Demalys künı bes eldıŋ prezidentterınıŋ qatysuymen ötken sammitte Qazaqstan, Resei, Äzerbaijan, Türıkmenstan jäne İran 700-den astam teŋız ösımdıgı bar, mūnai men gaz kenışterıne bai älemdegı eŋ ülken tūiyq su qoimasynyŋ qūqyqtyq märtebesın qaitadan qarady.
Sammittıŋ kün tärtıbı boiynşa negızgı baiandama jasaǧan Qazaqstan Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev būǧan deiın ötken Kaspii sammitterınıŋ rölıne erekşe toqtalyp, olardyŋ kelıssöz üderısıne qajettı saiasi serpılıs äkelgenın jäne qaişy ūstanymdar boiynşa kelısımge qol jetkızılgenın aitty.
Elbasy Kaspii öŋırı tarihynyŋ bıregeilıgın ärı mädenietınıŋ aluan türlılıgın, mūnda adam resurstarynyŋ jetkılıktı ekenın jäne tabiǧi qordyŋ moldyǧyn, sonymen qatar, teŋızdıŋ geografiialyq tūrǧydan tiımdı ornalasuynyŋ arqasynda zor geosaiasi maŋyzǧa ie bolyp otyrǧanyn atap öttı.
– Bügınde Kaspii maŋy elderınıŋ äleuetı zor jäne qarqyndy damyp kele jatyr. Bızdıŋ elderımızdegı tūrǧyndardyŋ jalpy sany – 240 million. Osynyŋ bärı Kaspiige qatysty mäseleler keşenın bırlesıp şeşu qajettıgın tuǧyzdy, – dedı Memleket basşysy.
Qazaqstan Prezidentı Konvensiianyŋ Kaspii teŋızınıŋ suyn, tübın, qazba bailyqtaryn, tabiǧi resurstary men äue keŋıstıgın qosa alǧanda, Kaspiige qatysty taraptardyŋ qūqyqtary men mındetterın retteitın negızgı jan-jaqty qūjat bolyp sanalatynyn aitty. Sonymen qatar, Memleket basşysy Kaspii maŋy elderınıŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etu, tötenşe jaǧdailardyŋ aldyn alu jäne olardy boldyrmau, äskeri qyzmetter mäselelerıne airyqşa nazar audardy.
Nūrsūltan Nazarbaev Konvensiiaǧa qatysuşy elder qyzmetterınıŋ negızın qalaityn qaǧidattarǧa erekşe toqtalyp, sonyŋ ışınde Kaspii teŋızı aimaǧyn beibıtşılık, tatu körşılık jäne dostyq öŋırıne ainaldyru qajettıgın, ony beibıt maqsatta paidalanyp, elderdıŋ egemendıgı men aumaqtyq tūtastyǧyn qūrmetteu kerektıgın, sondai-aq, Kaspii teŋızınde taraptarǧa qatysy joq qaruly küşter bolmauǧa tiıs ekenın aitty.
Memleket basşysy Konvensiianyŋ Kaspii maŋy elderı arasyndaǧy yntymaqtastyqty nyǧaituǧa zor mümkındık beretınıne toqtalyp, osy baǧyttaǧy bırqatar qosymşa şaralardy atap öttı.
– Kaspii teŋızınıŋ saiasi tūrǧydan tūraqsyz aimaqqa jaqyndyǧy qauıpsızdıktı qamtamasyz etu maqsatynda Kaspii maŋy memleketterınıŋ özara tiımdı ärı naqty ıs-qimyldardy pysyqtaudy talap etedı. Osyǧan orai, äskeri qyzmet salasyndaǧy senım şaralary üşın bes jaqty kelısım jasaudy ūsynamyn, – dedı Qazaqstan Prezidentı.
Nūrsūltan Nazarbaev investisiialyq yqpaldastyqty odan ärı damytyp, energetikalyq jäne geologiialyq barlau salasyndaǧy jobalardy jüzege asyru üşın Konvensiia men qol qoiylatyn qūjattardyŋ mümkındıkterın tolyq kölemde paidalanu qajettıgın atap öttı.
Memleket basşysy kölık-tranzit quatyn arttyru üşın tarif saiasatyn jetıldırıp, Konvensiiaǧa qatysuşy elderdegı tasymaldau jaǧdaiyn jaqsartudy ūsyndy.
– Kaspii teŋızınıŋ keremet ekologiialyq jüiesın saqtau üşın biologiialyq resurstardy zaŋsyz käsıpke ainaldyrǧandarǧa qarsy küres jürgızu jönınde arnaiy qūjat qabyldau qajet, – dedı Qazaqstan Prezidentı.
Soŋynda Nūrsūltan Nazarbaev Konvensiiaǧa jäne bırqatar ekı jaqty qūjattarǧa qol qoiu Kaspii maŋy memleketterınıŋ dostyq qarym-qatynastaryn körsetetının, sondai-aq bırlesıp tyǧyz yntymaqtastyq ornatyp, Kaspii teŋızıne ūqyptylyqpen qarau kerektıgın aitty.
– Men ärıptesterıme – barlyq eldıŋ basşylaryna, sondai-aq Konvensiiany äzırlegen arnaiy jūmys tobyna öte maŋyzdy jūmys atqarǧany üşın rizaşylyǧymdy bıldıremın. Sızder bolmasaŋyzdar bügıngı jetıstıkke jetpes edık. Aqtau sammitınıŋ qorytyndylary arqyly Kaspii teŋızındegı jan-jaqty ıs-qimyldarymyzdy ılgerıletuge üles qosylatyn bolady, – dedı Nūrsūltan Nazarbaev.
Osylaişa, Kaspii teŋızınıŋ qūqyqtyq märtebesın retteu jönındegı köp jylǧy jūmystar qorytyndylandy. Prezident aitqandai, sauda, ekonomika, kölık jäne qauıpsızdık salalaryna bailanysty maŋyzdy kelısımderge qol qoiyldy. Köp jylǧy sıŋırgen eŋbektıŋ şaryqtau şegı Kaspii teŋızınıŋ qūqyqtyq märtebesı turaly konvensiiaǧa qol qoiumen aiaqtaldy.
«Konvensiia «Kaspii teŋızınıŋ konstitusiiasy» bolyp sanalady. Mūnda teŋız jaǧasyndaǧy memleketterdıŋ qūqyqtary men mındetterıne, sondai-aq, öŋırdıŋ qauıpsızdıgıne, tūraqtylyǧy men örkendeuıne kepıl boluǧa qatysty barlyq keşendı mäselelerdı retteu qarastyrylǧan» dep tüiındedı Nūrsūltan Nazarbaev.
Aita keteiık, besınşı Kaspii sammitınıŋ qorytyndysy boiynşa maŋyzdy jetı qūjatqa qol qoiyldy. Onyŋ ışınde Kaspii teŋızınıŋ qūqyqtyq märtebesı turaly konvensiia; Kaspii teŋızınde terrorizmge qarsy küres jürgızu salasyndaǧy yntymaqtastyq turaly hattama; Kaspii teŋızınde ūiymdasqan qylmysqa qarsy küres jürgızu salasyndaǧy yntymaqtastyq turaly hattama; Kaspii maŋy memleketterınıŋ ükımetterı arasyndaǧy sauda-ekonomikalyq yntymaqtastyq turaly kelısım; Kaspii maŋy memleketterınıŋ ükımetterı arasynda kölık salasyndaǧy yntymaqtastyq turaly kelısım; Kaspii teŋızınde janjaldyŋ aldyn alu turaly kelısım jäne şekara vedomstvolarynyŋ yntymaqtastyǧy men özara ıs-qimyly turaly hattama bar.
