Myŋdaǧan ǧasyr būryn alǧaşqy kıtaphanaşylar er-azamattar bolǧan eken. Jazu tasqa qaşalyp jazylǧandyqtan, ony köterıp jüru erlerge tapsyrylǧan desedı. Al bügınde atqarar jügı auyr mamandyqtyŋ tızgının ūstap, tarih pen tehnologiiany qatar alyp jürgen azamat kım desek, Nūrjan Joldybalinovty aitamyz. Alǧaşynda kıtaphanaǧa uaqytşa bas sūqqan jas mamannyŋ 10 jyldan astam eŋbegı elenıp, ol byltyr «100 jaŋa esım» jobasynyŋ jeŋımpazy atandy.
– Nūrjan, sız «kıtaphanaşylardyŋ bedelın kötergım keledı» dep jalpaq jūrtqa jariialadyŋyz. Mūny qandai jolmen jüzege asyruǧa niettısız?
– Qoǧamda kıtaphanaşylardyŋ märtebesı, şynymen de, älı aqsap tūr. Bırınşıden, olar qarjy jaǧynan qaǧylyp otyr. Ūlttyq kıtaphanada jūmys ısteitınderdıŋ jalaqysy 56 myŋ teŋgeden bastalady. Qazırgı taŋda qarapaiym taksisterdıŋ özı būdan ekı ese köp qarjy tabady. Al bılıktılıgı men täjıribesı bar kıtaphana basşysynyŋ ailyǧy 150 myŋ teŋgeden aspaidy. Būl jaǧdaidy özgertudıŋ bır amaly kıtaphanaşylardyŋ jaqsy imidjın qalyptastyru dep bılemın.
Kıtaphanaşylardyŋ özderı de özgeruı kerek. Jaŋa tehnologiialardan habary boluy tiıs. Alǧaşqy mamandyǧym – baǧdarlamaşy. Semeidegı Şäkärım atyndaǧy memlekettık universitetınıŋ IT fakultetınde bılım aldym. Atqaryp jürgen jūmysymdy tereŋırek meŋgeru üşın 2007 jyly Mäskeude kıtaphana salasynyŋ kursyn bıtırdım. Endı Qazaq ūlttyq öner universitetınıŋ mädeniettanu mamandyǧy boiynşa bılım aluǧa niettımın.
Şeteldı mysalǧa keltırsek, ol jaqta kıtaphanaşylar elge syily, eŋbegı eleulı. Kıtaphanaşy ǧylymmen ainalysatyn, bır emes, bırneşe tıl bıletın maman degen tüsınık qalyptasqan. Soǧan qarai, alatyn jalaqysy da jaqsy. Menıŋşe, kıtaphanaşy – oqyrman men kıtaptyŋ arasyn jalǧap tūrǧan altyn köpır.
– Özıŋız kıtaphanaǧa qalai keldıŋız? Alǧaş ret qandai äser aldyŋyz?
– Kıtaphanaǧa kelgende nebärı 20 jasar maman edım. Jūmys täjıribem joq. Ne de bolsa, baiqap köruge bel şeştım. Işıne kırgende, menı jūmysqa alsa, tegın ısteuge daiynmyn degen oi keldı. Sol kezde orynbasar qyzmetındegı marqūm Äliia Särsenbinovaǧa kırıp, IT mamany bolǧym keledı dedım. Ol kısı «Däl qazır bos oryn joq, yntaŋyz bolsa, keiın kelıŋız» dep şyǧaryp saldy. Arada on kün ötpei habarlasyp, jūmysqa şaqyrdy. Sol jyly Ūlttyq elektrondy kıtaphananyŋ jobasy bastaldy. BAQ ökılderı menı «Ūlttyq elektrondy kıtaphananyŋ avtory» dep jazyp jür. Kıtaptardy skanerden alǧaş bolyp ötkızgenım ras. Alaida mūnyŋ artynda talai adamnyŋ eŋbegı jatyr, men avtorlardyŋ bırımın.
– Jaqynda Atyrauda «Kıtaphanadan aǧartu ortalyqtaryna: jaŋǧyrudyŋ jaŋa mümkındıkterı» atty forumǧa qatystyŋyz. Jiynda kıtaptardy elektrondy nūsqaǧa köşıru mäselesı söz bolǧan eken. Kez kelgen tuyndyny elektrondy qorǧa engızu üşın avtordyŋ rūqsaty kerek. Oǧan qalamgerlerımız qanşalyqty daiyn, kelıssözder qalai jürıp jatyr?
– Aqparattyq teŋsızdıktı tömendetu jönındegı memlekettık baǧdarlama aiasynda 2007 jyldan bastap Ūlttyq elektrondy kıtaphana qūryldy. Bastapqyda qorymyzda 3000 kontent bolǧan. İnternet jelısı endı ǧana damyp kele jatqan kezeŋde aqyn-jazuşylardyŋ arasynda bas tartqandar boldy. Köbı elektrondy kıtaphana qaǧaz kıtapty joiyp jıberedı dep qauıptendı. Sonda bız: «Baspada basylyp şyqqan kıtabyŋyzdy şekteulı ǧana oqyrman oqidy. Al ony nege taratpasqa? Älem oqi alatyndai mümkındık bar» dep sendırdık. Qazırgı taŋda qorda audio-video faildar, gazet-jurnaldaǧy materialdar, ǧalymdardyŋ eŋbekterı jinaqtalǧan 41 myŋnan astam kontent bar. Onlain rejimde körıp, alǧaşqy 24 betın köşırıp alu jäne tolyq mätındı jüktep alu mümkındıgı bar. Mūnyŋ barlyǧy da avtordyŋ kelısımımen jasalady.
– Bır kıtapty elektrondy nūsqaǧa köşıru üşın qanşa uaqyt ketedı?
– Būryndary bır kıtapty bır jūma skanerleitın edık. Al qazır 500 bettı 30-40 minuttyŋ ışınde jasap şyǧaramyz. Barlyǧy kıtap mūqabasynyŋ qalyŋdyǧyna bailanysty: eger qatty bolsa, tezırek jasalady. Skanerden ötkızgennen keiın kıtapty öŋdeimız: betterdı jaryqtan tüsken daqtardan tazartyp, salmaǧyn azaitamyz. Bibliografiialyq jazba jasalǧannan soŋ, kıtap qorǧa engızıledı.
– Ärıptesterıŋızben «Kıtaphana qarapaiym mındetınen bölek, aǧartu ortalyǧyna ainalsa eken» dep küş jūmsap jürsızder. Būl baǧytta naqty qandai ıster atqaryluda?
– Bızdıŋ kıtaphana arqyly oqyrman küllı älemnıŋ aqparattyq keŋıstıgıne şyǧa alady. Virtualdy anyqtama kıtaphanaǧa kelmei-aq tapsyrys beruge mümkındık beredı. Bügınde bızde 1,5 mln kıtap jinaqtalǧan, al qordyŋ jalpy syiymdylyǧy – 2,5 mln kontent. Jaqynda Ūlttyq kıtaphananyŋ bazasynda 4-15 jasqa deiıngı balalarǧa arnalǧan kıtaphana aşyldy. Onyŋ ışındegı arnaiy tehnologiia zalyna LEGO Mindstorms konstruktoryn satyp aldyq. Al jaqynda «Bolaşaq» baǧdarlamasymen oqyǧan jastar qazaq tılın üirenuge arnalǧan bölım aşsaq dep keldı. Juyrda keluşılerge jariia etpekpız. Jalpy, Ūlttyq kıtaphanada jylyna myŋǧa juyq şara ūiymdastyrylady.
– Osynyŋ barlyǧyn oqyrman üşın jasaisyzdar. Qazırgı taŋda oqyrmandaryŋyzdyŋ qatary köp pe?
– Ūlttyq kıtaphananyŋ 119313 oqyrmany bar. Olardyŋ 78000 myŋy portalǧa onlain kıredı.
Bızdıŋ salaǧa «Sifrly Qazaqstan» baǧdarlamasyn engızse eken deimın. Sonyŋ arqasynda jaŋa bır deŋgeige şyǧuǧa bolady. Men kıtaphanada mobildı mamandardy körgım keledı. Oqyrman kıtaphanaǧa kele almasa, nege kıtaptyŋ köşırmesın üiıne aparyp bermeske? Elektrondy kıtap qaǧaz kıtapqa kömekke keldı. Tüpnūsqa joǧalyp ketse, qaitadan basyp şyǧara alamyz.
– «100 jaŋa esım» jeŋımpazy atanǧan soŋ, QR Premer-ministrınıŋ orynbasary Asqar Jūmaǧaliev sızdermen kezdestı. Basqosuda qandai mäsele qozǧaldy?
– Ūlttyq elektrondy kıtaphana qoryn PDF-ten EPUB formatyna köşırudı közdep otyrmyz. Osylaişa, mobildı qosymşamyzdy oqu yŋǧailyraq bolmaq. Portalda kıtaptardy kirillisadan latyn qarpıne konvertasiialau tehnologiiasyn engızsek deimız. Älıpbi 2025 jyly tolyqtai latynǧa köşkende, bolaşaq ūrpaq asyl mūramyzdy ekı qarıp türınde de oqi alady. Elektrondy oqu biletın jasasaq, ǧylym soŋynda jürgender respublikadaǧy kez kelgen kıtaphanalarda emın-erkın aqparat ala alady. Al qazır qaisysyna barmasa da, jeke kıtapşa jasatady. 21 ǧasyrda onyŋ ne qajetı bar? Är adamda JSN (jeke säikestendıru nömırı) bıregei kody bar. Sol arqyly kerek oqulyqtardy alatyndai jasau kerek. Odan bölek, elektrondy abonement jasau, respublika boiynşa bıryŋǧai kıtaphana bazasyn jasau oida bar.
Sūhbattasqan
Güldana TALǦATQYZY
