Jer jahandy äbıgerge salǧan pandemiia bastalǧan sätte kıtaphanalar da öz esıgın jabuǧa mäjbür boldy. Mekteptegı oqudan bastap barlyǧy onlain rejimge köşken tūsta kıtaphana qyzmetı de soǧan qarai oiysuy zaŋdy edı. Is-şaralardy onlain ötkızudıŋ türlı joldaryn synap körgen kıtaphanalarǧa oqyrmandaryn saqtap qalu bır synaq boldy, sebebı kıtaphana – pandemiia kezınde de kıtaphana. Paidalanuşylardyŋ sūranystaryn qanaǧattandyru jäne özınıŋ ejelden bergı mädeni-aǧartuşylyq rölınen aiyrylmau – qai kıtaphananyŋ da negızgı maqsaty.
Karantin kezınde qalai qyzmet körsettı?
Pandemiia kezınde elektrondy kıtaptar öte özektı boldy. İnternet betterınen jäne aşyq elektrondy kıtaphanalardan qajetın taba almaǧan oqyrman, ärine, kıtaphanaǧa jügınedı. Nūr-Sūltan qalasyndaǧy Ūlttyq akademiialyq kıtaphananyŋ virtualdy anyqtama jäne elektrondy jetkızu qyzmetıne jügınuşıler sany osy kezeŋde aitarlyqtai ösken. Sonymen qosa online-kıtaphana jobasy oqyrmandarǧa kez kelgen sūraǧyn telefon arqyly kıtaphanaşylarǧa qoiyp, jauabyn aluǧa mümkındık berdı. Kündelıktı erkın baryp jürgen kıtaphanalardyŋ jabyluy aldymen ǧylymmen ainalysuşy azamattardyŋ zertteu jūmysyna tosqauyl boldy. Osy oraida elektrondy kıtaphanalardyŋ dästürlı kıtaphanaǧa bäsekeles emes, tolyqtyruşy retınde qyzmet atqaratyny körınedı. Şeteldık kıtaptardy ärtürlı internet resurstardan tabuǧa bolar, al otandyq avtorlar kıtabyn, äsırese ǧylymi baǧyttaǧy kıtaptardy sifrlau – öte özektı mäsele. Karantin kezeŋınde qazaqstandyq ūlttyq elektrondy kıtaphanasyna kıruşıler sany 3 esege ösken. Elektrondy kıtaphana qorynda 60 myŋǧa juyq qūjat qory bar. Būl oqyrman qajettılıgın tolyq qanaǧattandyrady dep aituǧa älı erte, sondyqtan da būl joba tolyqtyru men jetıldırudı qajet etedı. Barlyq kıtaphanalarda ıs-şaralar onlain formatqa tolyqtai auysty. Jazuşylarmen, belgılı tūlǧalarmen tıkelei efirde kezdesuler ötkızılıp, onlain halyqaralyq konferensiialar ūiymdastyryldy. Kıtaphana qorymen tanystyru maqsatynda onlain şolu jūmystary jasaldy.
Jaǧdai qalai özgerdı?
Karantin erejelerı bäseŋdetılıp, kıtaphanalar aşylǧan soŋ mädeniet mekemelerın taǧy bır synaq kütıp tūrdy. Būl – jaŋa jaǧdaiǧa säikes beiımdelu jäne bırneşe aiǧa qol üzıp qalǧan oqyrmandy qaita qaitaru. Osy kezeŋde tek Qazaqstanda ǧana emes, köptegen älem elderınıŋ kıtaphanalarynda kelım sanynyŋ ekı esege deiın azaiuy baiqalǧan. Būǧan karantin erejelerıne sai keluşıler sanyna şekteu qoiyluy, qyzmet körsetu uaqytynyŋ qysqaruy, kıtaphanany paidalanu erejelerındegı özgerıster äser etkenı anyq. Qalamyzda Nūr-Sūltan qalasy tūrǧyndaryna qyzmet körsetetın ortalyqtandyrylǧan kıtaphanalar jüiesınıŋ 18 bölımşesı bar. Kıtaphana basşysy Gülbadan Saqtapqyzynyŋ aituynşa, kıtaphana karantin kezınde de qarqyndy jūmys ısteuın toqtatpaǧan, qazırgı uaqytta bırneşe bölımşelerde zaman talabyna sai jöndeu jūmystary jürgızılıp jatyr. «Biyl qala künıne orai «Qalamger» alleiasynda Kitap Qala atty «Aşyq aspan astyndaǧy kıtaphana: jazǧy oqu zaly» aşyldy. Skanerler alynyp, kıtaptardy elektrondy formatqa köşıru jūmystary jürıp jatyr. Qyrküiek aiynyŋ aiaǧynda Bögenbai batyr daŋǧylyndaǧy kıtaphanada «Zamandas» qoǧamdyq bırlestıgınıŋ qoldauymen jastar kovorking ortalyǧy aşyldy. Kıtap qory ünemı jaŋa basylymdarmen tolyǧyp tūrady. Kıtap oqudy nasihattau maqsatynda ärtürlı viktorina, oiyn, baiqaular tūraqty türde ötkızıledı» deidı kıtaphana basşysy. Däl osy kıtaphana bölımşelerın damytu airyqşa nazarda boluy kerek. Sebebı qala tūrǧyndaryna köbınese özı tūratyn mekenjaiǧa jaqyn kıtaphanaǧa baru yŋǧaily. Älemdık täjıribede de ülken ortalyq kıtaphanalarǧa qaraǧanda osyndai bölımşeler qyzmetıne oqyrmandardyŋ köbırek jügınetındıgı baiqalǧan. Älemdegı damyǧan jäne «oqyrman» elderdıŋ bırı sanalatyn Finliandiia elınıŋ kıtaphanalar jelısı özıne-özı qyzmet körsetu uaqytyn qalyptastyrǧan. Būl kıtaphana qyzmet körsetetın negızgı uaqyttardan tys taŋerteŋ erte jäne keşkı uaqyttarda oqyrmandardyŋ kıtaphanaǧa kele aluyna jaǧdai jasaidy. Sonyŋ esebınen karantindık şekteulerge qaramastan oqyrmannyŋ köpşılıgı kıtaphanany paidalanuǧa mümkındık alǧan. Būl da eskeretın täjıribe.
Zaman talabyna sai ma?
Qazır qalalarda bos uaqytty ötkızuge arnalǧan türlı oryndar bar, jarnamasyn jarastyryp, marketingke erekşe män bergen, qyzyl-jasyl boiauymen, äsem dizainymen jäne jailylyǧymen tūrǧyndardy tartatyn nebır demalys oryndary ışınen kıtaphananyŋ erekşelenuı üşın mädeniet ordalarynyŋ barynşa zaman talabyna sai boluy qajettı-aq. Zamanaui stilde jasaqtalǧan jaily ärı sändı ǧimarat, soŋǧy ülgıdegı tehnika, Wi-Fi jelısıne qosylu mümkındıgı jäne kıtap qorynyŋ tūraqty türde jaŋa basylymdarymen tolyǧyp tūruy – oqyrmandy kıtaphanaǧa tartudyŋ negızgı joldary. Ärine,
mūnyŋ bärı qarjyǧa kelıp tıreledı. Kıtaphanalar megapolisterdegı tūrǧyndardy bırıktıretın mekeme retınde de qyzmet atqarady. Qazırgı taŋdaǧy oqyrman kıtaphanaǧa tek kıtap oqu üşın kelmeidı. Tıptı «oqyrman» sözı tar maǧyna beretındıkten, onyŋ ornyna «paidalanuşy» tüsınıgı qoldanylyp jür. Kıtaphana da kez kelgen demalys orny siiaqty paidalanuşylarǧa keŋ qyzmet körsetu türlerın ūsyna aluy kerek. Biyl Halyqaralyq kıtaphanalyq assosiasiialar men mekemeler federasiiasynyŋ ūiymdastyruymen jyl saiyn ötetın baiqauda «Üzdık köpşılık kıtaphana» ataǧyn jeŋıp alǧan Oslo kıtaphanasy qazylar alqasyn däl osyndai erekşelıkterımen jäne ekologiialyq tazalyǧymen, erekşe säulettık şeşımımen taŋǧaldyrǧan.
Oqyrman köbeitu – özektı mäsele
Kıtap oqudyŋ paidasy şaş-etekten ekenın bärımız de bılemız. Tıptı mūny özderınıŋ zertteu nysany etıp alǧan älemdık zertteu ortalyqtary da bar. Solardyŋ bırı – AQŞ-ǧy Iel universitetı. Zertteu barysynda universitet ǧalymdary kıtap oqu men ömır süru ūzaqtyǧynyŋ arasyndaǧy bailanysty anyqtaǧan, sonymen qosa kıtap oqu Alsgeimer auruyna şaldyǧu qaupın tömendetedı degen qorytyndyǧa kelgen. Degenmen älem osy paidany bıle tūrsa da, jappai kıtap oqyp ketken joq. Jyl saiyn elderdıŋ kıtap oqu reitingın jariialaityn Halyqaralyq marketingtık zertteuler institutynyŋ ondyǧynda Qazaqstan joq. Elımızde osy taqyrypta jürgızılgen saualnamaǧa jauap beruşılerdıŋ jartysynan astamy kıtap oqymaityndyǧyn moiyndaǧan. Oqyrman ūltqa ainalǧymyz kelse, jas ūrpaqty erteden kıtap oquǧa baulu kerek ekendıgı tüsınıktı. Statistikalyq derekterge süiensek, elımızdegı balalar men jasöspırımderdıŋ 36 paiyzy – köpşılık kıtaphanalardyŋ oqyrmany. Al qalǧan 64 paiyzy bos uaqytyn qalai ötkızıp jür? Būl da – tolǧandyrarlyq maŋyzdy mäsele. Mädeniet jäne sport ministrlıgı 2021 jyldy Qazaqstandaǧy balalar men jasöspırımderdıŋ kıtap oquyn qoldau jyly dep jariialady. Elımızdıŋ erteŋı sanalatyn jas ūrpaqtyŋ sanaly azamat bolyp, sapaly qoǧam qūruy üşın kıtap oqudy ädetke ainaldyruy öte maŋyzdy.
Arai QADYLBEK
