Qoǧamdaǧy qauıpsızdıktı qamtamasyz etetın ıs-şaralar jauapty qūzyrettı organdar tarapynan kündız-tünı jürgızılıp jatqanyn bıreuımız bılsek, bıreuımız bıle bermeimız. Memlekettıŋ tūraqtylyǧyn jäne qoǧamnyŋ bereke-bırlıgın saqtau – basty mındet. Osyndai sätte polisiia qyzmetkerlerınıŋ käsıbi deŋgeiıne, otanşyldyq ruhyna, qajyr-qairatyna köp närse bailanysty. Mūny ışkı ıster organdarynyŋ barlyq qyzmetkerı jete tüsınedı. Bügın vedomstvonyŋ Prezident reformalaryna qatysty atqarǧan jūmysy jaiynda Qazaqstan Respublikasynyŋ Işkı ıster ministrı, general-polkovnik Marat AHMETJANOVPEN sūhbatty jariialap otyrmyz.
QYZMET KÖRSETUŞI POLİSİIа
– Marat Mūratūly, Memleket basşysy «Halyqtyŋ köŋılı alaŋsyz, ūiqysy tynyş boluy kerek. Polisiia tärtıp saqşysy ekenın söz jüzınde emes, ıs jüzınde däleldei bıluge tiıs» dedı. Sondai-aq ol qūrylymdyq özgerısterdı jalǧastyra berudı, onsyz qolǧa alǧan reformalardy tabysty jüzege asyru mümkın emes ekenın aitty, osy baǧytta qandai jūmystar jasaluda?
– Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev VIII sailanǧan Parlamenttıŋ bırınşı sessiiasynyŋ aşyluynda «Bızge orasan zor jauapkerşılık jüktelgen. Būl – ötken tarihtyŋ jäne bolaşaqtyŋ aldyndaǧy jauapkerşılık. Keler ūrpaqtyŋ qandai memlekette ömır süretını bızdıŋ bügıngı şeşımderımızge tıkelei bailanysty. Elımızdıŋ maqsaty aiqyn, būl – Ädılettı Qazaqstandy qūru. Mūnyŋ bärı bır künde jasalatyn şarua emes. Barşamyz tabandy, eŋbekqor, bılıktı, ūqypty, tärtıptı boluymyz kerek. Eŋ aldymen, otanşyl boluymyz qajet. Ūlttyŋ jäne memlekettıŋ müddesı bärınen biık tūruǧa tiıs. Ärine, qoǧamnyŋ damuy üşın pıkır aluandyǧy qajet. Bıraq eldık mäselelerge kelgende bır jaǧadan bas, bır jeŋnen qol şyǧara bılgen jön. Elımızdı örkendetu üşın eŋbek etu – barşamyzdyŋ azamattyq boryşymyz. Endeşe Otan aldyndaǧy osy perzenttık paryzymyzǧa ärdaiym adal bolaiyq» dedı.
Perzenttık paryz degennen şyǧady, mäselen, täuelsızdık jyldarynda özınıŋ qyzmettık mındetın oryndau kezınde 816 polisei qaza tauyp, 4621 qyzmetker jaralandy.
«Beibıt künde halqymyzdyŋ amandyǧyn, bereke-bırlıgın saqtai almasaq, memleketımızge syn. Ūltaralyq kelısım men tatulyq, qoǧamdaǧy tūraqtylyq – bızdıŋ basty qūndylyǧymyz» dedı Memleket basşysy.
Prezident ışkı ıster organdary men azamattardyŋ özara qarym-qatynasynda qyzmet körsetu modelın engızu maŋyzdy ekenın, oǧan «jūrtqa jaqyn polisiia» qaǧidatyn negızge alu keregın atap öttı.
Memleket basşysy qūrylymdyq özgerısterdı jalǧastyra berudı, onsyz qolǧa alǧan reformalardy tabysty jüzege asyru mümkın emes ekenın aitty. Onyŋ oiynşa, polisiia qosalqy funksiialardan ökınbesten bas tartuy kerek. Şynynda da, polisiiada dörekılık pen bılıksızdıkke jol berılmeuı kerek. Mūnda joǧary daiyndyqpen kelgen jäne öz ısıne şynaiy berılgen mamandar jūmys ısteuı qajet. Memleket pen qoǧam oŋtaily özgerısterdı kütıp otyr. Tärtıp saqşylary azamattarǧa ülgı boluǧa tiıs. Sondai-aq polisiia qyzmetın sifrlandyru, zaŋsyz esırtkı ainalymymen kürestı küşeitu, tüzetu jüiesınıŋ jaǧdaiyn jaqsartu kerek ekenı tüsınıktı. Eldegı kürdelı äleumettık-ekonomikalyq jaǧdaida qylmystyŋ örşuıne jäne türme «tärtıbınıŋ» taraluyna mülde jol beruge bolmaidy. Ondaǧy jaǧdaidyŋ asa mäz emes ekenı mälım. Bas bostandyǧynan aiyrmai jazalauǧa qatysty tüitkılder bar. Ministrlık qylmystyq-atqaru jüiesındegı mäselelerdı şeşu boiynşa nätijelı jūmys körsetuı kerek.
JAŊARU JÄNE JAŊǦYRU JOLYMEN
– Işkı ıster organdarynda qandai jaŋaşyldyqtar bar?
– IIM-de halyqtyŋ polisiia jūmysynyŋ sapasyn baǧalaudy avtomattandyru talqylandy. IIM-de memlekettık organdar, ǧylymi qoǧamdastyq, ükımettık emes ūiymdar ökılderınıŋ kezdesuınde polisiianyŋ qyzmetın jaŋa baǧytqa özgertu mäselelerı talqylandy. Būl mındet qoǧamdyq qauıpsızdıktı qoǧammen serıktestıkte qamtamasyz etu tūjyrymdamasynyŋ jobasynda közdelgen. Mūnda halyqaralyq täjıribe negızınde qyzmet körsetu modelınıŋ elementterı qarastyrylady. Būl – polisiianyŋ, bilık organdarynyŋ jäne halyqtyŋ bırlesken jūmysy barysynda körsetıletın qauıpsızdık mäselelerın anyqtau jäne şeşudegı ūjymdyq servis. Al polisiia jūmysy barysynda ötınış beruşılermen, jäbırlenuşılermen jäne qūqyq būzuşylarmen bailanysy būl – jeke servis. Joba boiynşa polisiia qyzmetımen bailanysta bolǧan azamattardyŋ polisiia jūmysynyŋ sapasyn avtomatty türde baǧalaudy engızu jönınde ūsynystary engızıldı.
IIM ärbır qazaqstandyqqa qatysty räsımder men memlekettık qyzmetterdı jeŋıldettı. Būǧan qūjattardy räsımdeu arqyly köz jetkızuge bolady: jeke kuälık, tölqūjat, jürgızuşı kuälıgı, tūrǧylyqty jerı boiynşa tırkelu, maşinany satyp alu-satu – barlyǧy da būl qyzmettıŋ qazır avtomattandyrylǧanyn aiǧaqtaidy. Adam faktory joiyldy.
Memleket basşysynyŋ tapsyrmasy boiynşa azamattardyŋ konstitusiialyq qūqyǧynyŋ saqtaluyn qamtamasyz etu maqsatynda polisiianyŋ barlyq qyzmettık üi-jailary beinebaqylau kamerasymen jaraqtandyrylǧan.
18 myŋnan astam beinekamera ornatyldy. Osyǧan ūqsas jūmys qylmystyq-tüzeu jüiesınıŋ mekemelerınde de jürgızılude. Beinebaqylau kömegımen 14 myŋ oqiǧa men būzuşylyq anyqtaldy. 79 suisid pen 11 qaşu äreketınıŋ aldyn aldy. Azamattardyŋ qauıpsızdıgı üşın syrtqy beinebaqylau kameralary qoǧamdyq oryndarda jäne oqu oryndarynda da ornatylady.
Polisiiany baǧalau kriteriiınıŋ statistikalyqtan mındetterdı sapaly oryndauǧa türtkı bolatyn indikatorlar jüiesı özgerısterı qoldau tapty. Būl rette azamattardy jergılıktı qauymdastyqtardaǧy täsılmen anyqtau ūsynylady jäne tiımdılık körsetkışterı retınde qauıpsızdık sezımı jäne polisiiaǧa degen senım ekenın aituymyz qajet. Mūndai täjıribe halyqtyŋ pıkırın ünemı zerdeleuge jäne osyny eskere otyryp, jūmysty jetıldıruge mümkındık beredı. Bıraq, eŋ aldymen, ärbır qyzmetkerdıŋ nätijelılıgın arttyruǧa baǧyttalǧan polisiianyŋ prosestık qyzmetıne reinjiniring jürgızu qajet. Sonymen qatar servistık polisiianyŋ zamanaui kommunikasiialyq strategiiasyn qūru, ideologiiany özgertu mäselelerı talqylanyp, şeşımder qabyldanuda.
KÖŞEDE QAUIPSIZDIK SEZILE ME?
– Halyq jiı jüretın oryndardaǧy qūqyqtyq tärtıp – azamattardyŋ qauıpsızdık sezımın qalyptastyratyn negızgı indikatordyŋ bırı. Köşedegı qauıpsızdıkpen qamtamasyz etu maqsatynda qandai jūmystar atqaryluda?
– IIM-de Joǧarǧy sottyŋ, Bas prokuraturanyŋ, İndustriia jäne infraqūrylymdyq damu, Mädeniet jäne sport ministrlıkterınıŋ jäne Küzet ūiymdary qauymdastyǧynyŋ ökılderı qoǧamdyq qauıpsızdıktı qoǧammen serıktestıkte qamtamasyz etu tūjyrymdamasynyŋ jobasyn talqylady. Qūqyq būzuşylyqtyŋ aldyn aludy küşeitu jönınde şaralar qabyldaudyŋ maŋyzyn atap öttı.
Beinebaqylau kamerasyn köbeitu, öŋırlerde köşe jaryǧyn ornatu, sondai-aq halyqtyŋ demalu oryndarynda qauıpsızdık şaralaryn küşeitu qajettıgı söz boldy.
– Tūrmystaǧy zorlyq-zombylyq qaşan tyiylady?
– IIM äzırlep jatqan qoǧamdyq qauıpsızdıktı qoǧammen serıktestıkte qamtamasyz etu tūjyrymdamasynyŋ jobasyna kelıp tüsken ūsynystardy belsendı talqylau jalǧasuda. Joba ötken 5 jyldaǧy jaǧdaidy taldau qorytyndysyna jäne qauıpsızdık mäselelerıne qatysty azamattardyŋ äleumettık saualnamasynyŋ nätijelerıne jäne olardy şeşu jönındegı ūsynystarǧa negızdelıp äzırlenude. Ministrlık tūjyrymdamany äzırleuge qoǧam qairatkerlerın tartudy jalǧastyruda. Qauıpsızdıktı qamtamasyz etu boiynşa ūsynystardy öŋırlerdegı polisiia departamentı janyndaǧy konsultativtık-keŋesşı organdar da äzırleidı. Mysaly, äielder men balalardy zorlyq-zombylyqtan qorǧau, otbasylyq-tūrmystyq qūqyq būzuşylyqtyŋ aldyn alu jönındegı şaralardy talqylauǧa Adam qūqyqtary jönındegı qazaqstandyq biuronyŋ, Qazaqstandyq zaŋgerler odaǧynyŋ, «Sana-sezım» äielder bastamaşylyǧy qūqyqtyq ortalyǧynyŋ, äielderdı qoldau ortalyǧynyŋ ökılderı jäne basqa da qūqyq qorǧauşylar men qoǧam belsendılerı konsepsiiany talqylauǧa belsendı qatysuda. Olar tūjyrymdamada körsetılgen qauıpsızdıktı qamtamasyz etudıŋ keşendı täsılın zerttep, jobaǧa engızılgen bırqatar ūsynysty bergen bolatyn.
– Zaman talabyna sai elektrondy qylmystyq ıstıŋ barysy qalai qadaǧalanady?
– Sifrlandyru qylmystyq proseske de jettı. 2015 jyldan bastap jaŋa Qylmystyq-prosestık kodekstıŋ engızıluımen sotqa deiıngı tergep-tekserudıŋ bıryŋǧai tızılımı engızılgenı belgılı. 2018 jyly qylmystyq ısterdı elektrondy formatpen qarau jüiesı engızıldı. Qazır qylmystyq ısterdıŋ 90 paiyzy elektrondy formatta tergelude. 19 mamyrdan bastap tergeudıŋ beineformatyn engızudı közdeitın Qylmystyq ıs jürgızu kodeksıne jaŋa tüzetuler küşıne endı.
ZAMANAUİ BEKETTER KÖBEIýDE
– Polisiia men halyqtyŋ arasyn barynşa jaqyndatu jäne adamdardyŋ öz qūqyǧyn qorǧauy üşın Işkı ıster ministrlıgı tarapynan uaqyt talabyna sai jaŋaşyl bastamalar qolǧa alynyp jatyr. Jasalǧan jūmystar nätijelı me?
– Atqarylǧan jūmystyŋ bırı – azamattarǧa yŋǧaily bolu üşın «102» mobildı qosymşasynyŋ jasaluy. IIM «Polisiia jaiau qaşyqtyqta bolu kerek» degen qaǧidany jüzege asyru maqsatynda azamattarǧa qyzmet körsetudıŋ üş satyly modelıne köşıp jatyr. Bırınşısı – qoǧamdyq oryndarda modul posttaryn ornatu. Polisiiany jedel şaqyru üşın köşedegı «SOS tüimelerı». Bügın osyndai 112 zamanaui beket pen 38 «tüime» jūmys ıstep tūr. Ekınşıden, şaǧyn audandarda uchaskelık punktter ornatu. Elımız boiynşa qazır osyndai 3 myŋ punkt bar. Üşınşısı – polisiia bölımderınıŋ janynan azamattarǧa qyzmet körsetu ortalyǧyn aşu. Ol jerde keŋes beru men ötınış qaldyrudan bastap qylmystyq ıster jaiynda aqparat aluǧa deiıngı qyzmet türlerı körsetıledı. Iаǧni el tūrǧyndary özın tolǧandyrǧan saualǧa jauap alu üşın ärbır esıktı qaǧyp jürmei-aq sol qyzmet körsetu ortalyǧyna jügıne alady. Qazır qanatqaqty joba Almatyda jüzege asyp jatyr. Işkı ıster ministrlıgı qolǧa alǧan jaŋaşyldyqtyŋ taǧy bırı – «İntegriti chek» dep atalatyn parasatty tekseru tetıgınıŋ ıske qosyluy. Kez kelgen azamat tekseruşı boluy mümkın. Eger qyzmetker etikany būzsa nemese ötınışterge jauap bermese, sol siiaqty basşylyqqa «para beru» äreketı turaly habarlamasa, onda ol tekseruden ötpeidı. Būl jaǧdai tırkeledı. Jeke ıske engızıledı.
Sondai-aq IIM-de memlekettık organdar, «Qazavtojol» AQ, «Atameken» ūlttyq käsıpkerler palatasy jäne Qazaq jol qozǧalysy qauıpsızdıgı ǧylymi-zertteu instituty ökılderı joldarda «qazaǧa jol bermeu» qaǧidatyn ıske asyru jäne jol-kölık oqiǧalary negızgı sebepterıne äser etu jönındegı şeşımderdı talqylady.
Jol qozǧalysy erejelerın būzudy avtomatty türde tırkeu jüielerınıŋ sany artyp keledı. Bügınde olardyŋ sany 18 myŋnan asady. Ötken jyldyŋ özınde olar 4 millionnan astam zaŋ būzuşylyqty anyqtady. Ärine, mūndai kameralar jürgızuşılerdı tärtıpke keltıredı. Būl rette polisiianyŋ qūqyq būzuşymen bailanysy jäne zaŋsyz şeşım qabyldau mümkındıgı alynyp tastaldy. Aiyppūl töleu turaly nūsqama qalyptastyru, oǧan qol qoiu jäne jıberu avtomatty türde jüzege asady. Osyǧan ūqsas kezeŋde patruldık kölıkterge (Erkin patrol, «Kiber-şerif» jäne t. b.) salynǧan mobildı avtomatty radarlar da jūmys ısteidı.
«POLİSİIа – QORǦANYM» DEP AITAMYZ BA?
– Marat Mūratūly, tärtıp saqşylarynyŋ qyzmetıne qarap bilık turaly jalpy közqaras qalyptasatyndyqtan, qazırgı künı el polisiiasy servis modelıne köşıp jatyr. Zaŋdylyq, jan-jaqtylyq, ädeptılık, aşyqtyq jäne jedeldık qaǧidasy polisiianyŋ halyq arasyndaǧy bedelın küşeite tüse me?
– Qoǧamdyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etu tūjyrymdamasynyŋ jobasyn äzırleu şeŋberınde IIM azamattarǧa onlain-saualnama jürgızdı. Oǧan qatysuşylardyŋ 85 paiyzy oqiǧa bolǧanda nemese qauıp töngen kezde polisiiaǧa jügınuge niettı ekenın däleldedı. Saualnamaǧa 4 myŋnan astam adam – memlekettık mekemeler men biudjet sektorynyŋ qyzmetkerlerı, jeke käsıpkerler, zeinetkerler, jūmys ıstemeitınder jäne studentter qatysty. Respondentterdıŋ sipattamasyn eskere otyryp, saualnama derekterınıŋ jetkılıktı ökıldıgı turaly qorytyndy jasauǧa bolady. Saualnamaǧa qatysqandar arasynda erler men äielderdıŋ teŋ därejede ūsynyluy jynys belgılerı boiynşa derekterdıŋ jetkılıktı senımdılıgın körsetedı. Respondentterdıŋ qyzmet türı, sondai-aq tabys deŋgeiı azamattardyŋ ärtürlı sanatyn qamtidy jäne olardyŋ ūstanymyn körsetedı. Soŋǧy 3 jyldaǧy jeke, mülıktık jäne qoǧamdyq qauıpsızdıktı sezınu turaly naqty qoiylǧan sūraqtarǧa respondentterdıŋ jauabyn taldau saualnamaǧa qatysqandardyŋ jartysynan köbı özın qauıpsız sezınetının, onyŋ ışınde 63 paiyzy täulıktıŋ qaraŋǧy uaqytynda yŋǧaisyzdyqty sezınbeitının körsettı. Respondentterdıŋ jartysy polisiiaǧa senedı. Būl körsetıletın qyzmetterdıŋ sapasyna qanaǧattanǧanyn bıldırgen jauaptardan köruge bolady. 3,4 myŋ respondent qoǧamdyq tärtıptı qamtamasyz etuge kömek körsetuge daiyn ekenın bıldırse, memlekettık sektor qyzmetkerlerınıŋ arasynda būl körsetkış odan da joǧary – 83 paiyzdy qūraidy.
Basty qauıpsızdık problemalary retınde internet-alaiaqtyq, memlekettık organdardaǧy sybailas jemqorlyq, esırtkı satu, onyŋ ışınde kämeletke tolmaǧandarǧa avtokölıktı mas küiınde jürgızu jäne jol-kölık oqiǧasyndaǧy ölım-jıtım, bulling jäne balalarǧa qatysty zorlyq-zombylyq aitylady. Qoǧamdyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etu üşın äleumettık-ekonomikalyq sipattaǧy problemalardy, onyŋ ışınde jūmyssyzdyq deŋgeiın tömendetu, qūqyq sauatyn arttyru, halyqtyŋ bılımı men mädenietın arttyru qajet ekenı körsetıledı.
Yŋǧaily qyzmet boiynşa qyzmet ötkeru tiımdılıgı artady. Būryn patrul ekı auysymda bolǧan. Būl qyzmetkerlerge aitarlyqtai jükteme boldy. Qazır olar üş auysym rejimıne köşude. Keşkı auysym küşeidı, oǧan oqiǧalarǧa den qoiu boiynşa negızgı jükteme tüsedı.
