Tūŋǧyş Prezidenttıŋ «Bes äleumettık bastamasy» aiasyndaǧy elordaǧa gaz tartu jūmysy ekı baǧytta jüzege asady. Bırınşı baǧyt boiynşa qalalyq öndırıs jäne tūrǧyn alaptaryn gazdandyru jelısı salynsa, ekınşı baǧyt boiynşa JEO-1 jäne JEO-2-ge gaz berıledı. Jospar boiynşa elordaǧa 2020 jyldyŋ şılde aiynan bastap gaz berılıp, 2025 jylǧa deiın bas qala tūrǧyndary tolyqtai gazben qamtylatyn bolady. Būl turaly Ortalyq kommunikasiialar qyzmetınde ötken baspasöz mäslihatynda qala äkımınıŋ orynbasary Ermek Qizatov mälım ettı.
Gazben qamtuǧa 45 mlrd teŋge qarajat qajet
Jalpy ūzyndyǧy 1061 şaqyrymdy qūraityn, 1,7 million tūrǧyny bar 171 eldı mekendı kögıldır otynmen qamtamasyz etetın gaz qūbyry Nūr-Sūltannyŋ ırgesıne jettı.
Bas qalany gazdandyru mäselesıne Memleket basşysy da basa nazar audaryp otyr. Jaqynda elordany odan ärı damytu jönınde arnauly jiyn ötkızgen Qasym-Jomart Toqaev qala äkımdıgınıŋ energetikalyq infraqūrylymdardy gaz qūbyryna qosuǧa daiyndyqtyŋ kemşılıkterın aşyp aityp, tiıstı organdarǧa bırqatar tapsyrmalar bergen edı.
Qūrylysy biyl nauryz aiynda bastalǧan «Saryarqa» gaz qūbyrynyŋ negızgı jelısı elordaǧa jetuı bas qalamyzdaǧy taǧy bır tarihi sät boldy. Qala ırgesındegı gaz taratu stansasynda ötken qūbyrdy dänekerleu räsımınde Nūr-Sūltan qalasynyŋ äkımı Altai Kölgınov qalany gazdandyru jūmysynyŋ aiaq alysy jönınde aityp, bas qalanyŋ būdan keiıngı josparymen bölıstı.
– Gaz qalamyzdyŋ ırgesıne keldı. Qala äkımdıgınıŋ endıgı mındetı – gaz qūbyryn qala ışıne jetkızu, būl jūmys bastalyp ta kettı. Gazdy qaladaǧy JEO-1, JEO-2-ge jetkızu üşın 28,4 şaqyrym qūbyr jatqyzu qajet, onyŋ qazırge deiın 13,5 şaqyrym jelısı qazyldy. Iаǧni elordaǧa gaz berudıŋ bırınşı kezeŋı boiynşa JEO-1, JEO-2-ge gaz keledı. Al qala boiynşa «Köktal-1», «Köktal-2», «Agroqalaşyq», «Oŋtüstık-şyǧys» jäne «İnternasionalnyi» eldı mekenıne gaz keledı, – dedı qala basşysy. Sonymen qatar qalanyŋ qalǧan bölıgıne gaz 2 kezeŋde jetkızıletının atap ötken A.Kölgınov elordany tolyqtai gazben qamtamasyz etu üşın 45 mlrd teŋge qarajat qajet ekenın aitty.
Elorda äkımdıgınıŋ mälımetı boiynşa bas qalada gazdy bölıp taratu jelılerdıŋ qūrylysy üş kezeŋge bölınıp, bırınşı kezegınde 9 ıske qosu keşenı qamtylǧan. Atap aitqanda, bırınşı, ekınşı kezeŋde ystyq su qazandyqtaryn jäne mazut qazandyqtaryn jylytu maqsatynda AGZS-1, AGZS-2-den JEO-1, JEO-2-lerge gaz jıberu; üşınşı, törtınşı, besınşı, altynşy ıske qosu keşenderı boiynşa «Köktal-1, 2» tūrǧyn üi keşenderıne deiıngı gazdy bölıp taratu jelılerın salyp, ıske qosu; jetınşı, segızınşı, toǧyzynşy ıske qosu keşenderı boiynşa «Temırjol», «Oŋtüstık-şyǧys» tūrǧyn üi alaptaryna deiıngı gazdy bölıp taratu jelılerın salyp, ıske qosu.
Qazır bırınşı kezektıŋ 1-6-kezeŋın ıske qosu keşenderı boiynşa merdıgerlık ūiym anyqtalyp, qūrylys-montajdau jūmystary bastalyp kettı. 7-9-ıske qosu keşenderı boiynşa konkurstyq räsımder tartu jūmysy jürıp jatyr. «Qalany gazben qamtamasyz etu jūmysy qauyrt jürgızılude. Bırınşı kezektıŋ aldyŋǧy 3 kezeŋı boiynşa jūmys bastalyp, merdıger kompaniialar ıske kırıstı. Jospar oidaǧydai atqarylsa, qūrylys jūmysy kelesı jyldyŋ aiaǧynda aiaqtalady. Būǧan 20 milliard teŋge jūmsalmaq» dedı «Nūr-Sūltan qalasy Otyn-energetikalyq keşenı jäne kommunaldyq şaruaşylyq basqarmasy» memlekettık mekemesınıŋ basşysy Ernat Bäzıl astanamyzdy gazben qamtamasyz etu jūmysyna aialdaǧanda.
Al jobanyŋ ekınşı kezegınde 4 ıske qosu keşenı qamtylsa, üşınşı kezegınde 4 ıske qosu keşenın qamtu közdelgen.
Gaz üilerge qalai jetkızıledı?
Elordaǧa gaz qaşan keledı dep köpten kütken jūrt gaz qūbyry qalanyŋ ırgesıne kelgelı gazdyŋ tūtynu qūny qanşa bolady? Otbasylarǧa gaz jelısın engızu üşın jeke otbasylar da aqşa şyǧara ma, elde Ükımet jaǧynan järdem jasala ma degen mäselege nazar audara bastady.
Elordaǧa gaz qūbyry jetkızılgen künı qūbyrdyŋ dänekerleu räsımıne qatysqan «Samūryq-Qazyna» ŪÄQ» AQ basqarma töraǧasy Ahmetjan Esımov jurnalisterge bergen sūhbatynda osy mäselege toqtalyp, gazdyŋ tūtynuşylar üşın baǧasy älı tolyq aiqyndalmaǧanyn, tariftıŋ jan-jaqty tiımdı boluy qarastyrylyp jatqanyn atap ötken bolatyn. BAQ betterındegı mälımetterge qaraǧanda, gaz qūbyry paidalanuǧa berılgennen keiın «İntergaz Ortalyq Aziia» AQ-qa jalǧa berıletın körınedı. Al tarifterdı bekıtumen Ūlttyq ekonomika ministrlıgınıŋ Tabiǧi monopoliialardy retteu, bäsekelestıktı jäne tūtynuşylardyŋ qūqyqtaryn qorǧau komitetı ainalyspaq.
Ernat Bäzıldıŋ aituynşa, qalaǧa gaz taratu jūmysyn retteu maqsatynda «Elorda gaz» ūiymy qūrylmaq. Basqa aimaqtarda osy jūmyspen «QazTransGaz» kompaniiasy ainalysady. «Özımızdıŋ derbes ūiymymyzdy qūrsaq, baǧa arzandau bolady. Mäselen, «QazTransGaz» gazdyŋ tekşe metrıne 8 teŋge alsa, bız öz ūiymymyz arqyly baǧany 2-4 teŋge şamasynda qoia alamyz» dedı basqarma basşysy.
Gaz taratu jelılerı köşe jelısı boiynşa jürgızıledı. Jeke sektordyŋ tūrǧyndary özderı köşe jelısınen üilerge tıkelei gaz qosa alady. «Gaz är üidıŋ ırgesıne deiın jetkızıledı, iaǧni qūbyr üidıŋ qorşauyna deiın tartylady. Odan ärı ärbır otbasy üiıne özı jalǧaidy. Sonymen qatar Ükımet josparynda gaz schetchikterın qoiyp beru josparlanǧan. Iаǧni ol schetchikter 15 jylǧa jalǧa berıledı, paidalanu merzımı tolǧanda, qaitadan auystyryp beru qarastyrylǧan» dep jauap qaiyrdy Ernat Bäzıl bızdıŋ «gaz är otbasyna qalai engızıledı?» degen sūraǧymyzǧa.
Soŋǧy künderı elordaǧa gaz jetkızılgenımen, ony jeke sektorlardaǧy otbasylarǧa tūtastyratyn käsıptık mamandar jetıspeidı degen mäsele de aityla bastady. Osy oraida qalalyq mäslihattyŋ biudjet, ekonomika, önerkäsıp jäne käsıpkerlık mäselelerı jönındegı tūraqty komissiia töraǧasy Miras Şekenov qalaǧa jaqyn jyldary gaz keletındıkten, qazırden bastap gazben jūmys ısteitın mamandardy daiarlaudy qolǧa alu kerek degen mäselenı kötergen bolatyn. Oǧan jauap bergen J.Qūlyşpaeva biyl qalanyŋ politehnikalyq kolledjınde 9 jäne 11-synyptar bazasynda gaz mamandaryn oqytu bastalǧanyn, ekı topqa 25 baladan qabyldanǧanyn jetkızgen bolatyn. Demek, maman mäselesın de şeşu qiyn emes. Tek jas mamandar qauıpsızdık jaǧyn qamtamasyz ete alsa bolǧany. Bas qalamyzdaǧy qūzyrly oryndar da būl mäselege basa nazar audaryp otyr. Jaqynda Nur Otan qalalyq partiia filialy töraǧasynyŋ bırınşı orynbasary Erlan Kanalimov atalǧan kolledjge baryp, oqu ornynyŋ materialdyq-tehnikalyq bazasymen jäne bolaşaq gaz şaruaşylyǧy qyzmetkerlerın daiyndau baǧdarlamasymen tanysyp, oqu bazasynyŋ kölemın keŋeitıp, gazben ainalysatyn mamandardy älı de köbeitudı tapsyrdy.
Gaz ekologiiany tazartady
«Saryarqa» gaz qūbyry Arqa tösıne 2 milliard tekşe metrden astam gaz jetkızıp, ortalyq jäne soltüstıktegı 171 eldı mekendı kögıldır otynmen qamtamasyz etedı. Al elordanyŋ özınde 23 myŋ jer üi men 200-ge juyq jeke jäne 48 şaǧyn kommunaldyq qazandyq tügel gazǧa auystyrylady. Sonyŋ arqasynda bas qalanyŋ auasyn lastaityn ziiandy qaldyqtar jylyna 6 esege nemese 40 myŋ tonnaǧa azaiady dep kütılude. Onyŋ nätijesınde auanyŋ lastanu indeksı 25 paiyzǧa tömendeidı.
Qytymyr qys kelse, astana tūrǧyndarynyŋ betın Arqanyŋ aiazy qarysa, jelsız tymyq künderı qalany torlaǧan qara tütın qolqasyn qauyp mazasy ketetın ädetı. Būǧan mamandar jeke sektorda tūrǧyndar üilerın kömırmen jylytatyndyqtan, elorda aumaǧynyŋ basym bölıgın tütın basyp ketedı degen uäj aitatyn. Būiyrsa, kögıldır otyn astana halqyn sol kök tütınnen de qūtqarady.
