Tılşı Künaiym Säken
Qarbalasqa toly qala ömırı qaşanda qyzyq. Bır qarasaŋ, bar jaǧdai jasalyp tūrǧandai körınedı. Bıraq, keide sol igılıkterdı paidalanatyn qaltasy qalyŋdarǧa ǧana ma dep qalasyŋ. Al bız – sol qaltany qalyŋdatpasaq ta, äiteuır, jūqaryp qalmauyna bar küşın salatyn qalyŋ būqaranyŋ bırımız. Sebebı, şaharda tūrudyŋ bır talaby sol bolsa kerek. Ras, ämiianda kök tiyn qalmasa, äke-kökeleisıŋ. Bolmasa, köşe kezıp ketuıŋ äbden mümkın…
Alaida, aitpaǧym basqa edı. Sız ben bız syqyldy qarapaiym jandar şoǧyrlanatyn bır jer bar. Küibeŋ tırşılıktıŋ qamymen künıne kem degende ekı ret bas sūǧatyn – qoǧamdyq kölıgıŋ ol. Är mıngen saiyn nebır jaittarǧa kuä bolasyŋ: bırı telefonmen söilesıp älek, endı bırı qasynda tūrǧan körşısımen syiyspai jatady, al keibıreulerdıŋ eşkımde şaruasy joq – tättı ūiqyda maujyrap otyratyndaryn qaitersıŋ. Qalta tonauşylar da şulatyp ketedı anda-sanda. Söitıp, abyr-sabyrmen dıttegen jerıŋe qalai tez jetkenıŋdı bılmei qalasyŋ. Keide jolauşylar az mıngendıkten be, avtobus ışı tym-tyrys bolady. Sol sätte jan-jaǧymda otyrǧan adamdarǧa qaraimyn. Olardyŋ janaryndaǧy mūŋdy baiqamau mümkın emes. Äsırese, qart kısılerdıŋ qabaǧyndaǧy qaiau közge ūryp tūrady. Nege ekenın bılmeimın, men sol mūŋdy tek avtobusta ǧana köremın. Keide ūzaq joldardy aŋsaimyn. Sebebı, özıme de asyqpai oilanatyn mümkındık tuady, jailanyp otyratyn oryn bolsa eken dep tılep kıremın. Men siiaqty özgeler de oilanady, jürgızuşı de jolǧa qarap otyryp, talai oidy bastan ötkızetın şyǧar. Bıraq bır adam bar – oilanuǧa şamasy da, uaqyty da joq. Bız jūmystan şarşap şyqqanymyzǧa qinalamyz, al onyŋ şaruasy älı jalǧasyp jatady. Bızdıkınen neǧūrlym auyr, oidy da, boidy da şarşatatyn ıs. Bıraq olarǧa bosaŋsuǧa mülde bolmaidy. Bır künı konduktorlar jaily oilandym…
Maǧan olarmen tıl tabysu oŋai körındı. Kez kelgen uaqytta kölıkke mınıp, söilese salarmyn dep jür edım – olai bolmai şyqty. «Jurnalist» ekenımdı esti sala, at-tonyn ala qaşty köbısı. Maŋaiyndaǧylardan qymsynǧandar, uaqyty joqtyǧyn aitqandar da boldy. Endı qaitpekpen baiaǧy avtobusta oilanyp otyr edım. Estıgen qūlaqta jazyq bar ma, qasymdaǧy ekı boijetkennıŋ äŋgımesıne jalt būryldym: «Al men eşqaşan aialdamany jariialaudan jalyqqan emespın. Ol – bızdıŋ mındetımız ǧoi» dedı ūzynşa kelgenı. Älgı qyzben äŋgımemız jarasa kettı.
Konduktor Altynai Altynbekova
«Avtobustaǧy ömırım osydan tura 1 jyl būryn bastaldy» dep, Altynai äŋgımesın örbıttı. «Osy qyzmettı atqaratyn dosymnyŋ kün saiyn ärtürlı adamdardy körıp, qala köşelerın jatqa bıletındıgı elıktırıp jıberdı. Özımnıŋ de jūmys ızdep jürgen uaqytym edı, qūjattarymdy alyp, avtoparkke tarttym. Konduktorlardy basqaratyn brigadirdıŋ aituynşa, būl käsıpke köbısı amaldyŋ joqtyǧy men qarajattyŋ jetıspeuşılıgınen keledı eken. Menıŋ erekşe qyzyǧuşylyǧymdy körıp, jūmysqa ertesıne-aq kırıstırıp jıberdı. Alǧaşqyda adamdardyŋ aluan türlı mınezderıne boiym üirene almai, bıraz qinaldym. Är keşte konduktorlyq qyzmetımdı endı doǧaramyn deimın de, erteŋınde lezde «täubeme» kelıp otyrdym» dep, keiıpkerımız ötken künderdegı qylyǧyn külıp eske tüsırdı.
Qazır ol būrynǧydai emes, Şymkenttıŋ şyraily qyzy Astananyŋ ystyǧyna küiıp, suyǧyna töze bastaǧan. Basqa jūmys ızdeu oiyna da kırmeptı. Tıptı, ol maǧan avtoparkke bauyr basyp qalǧanyn aitty.
«Ärine, qiyn käsıp ekendıgın moiyndaimyn. Keide naqaqtan auyr sözder estıp qalamyn. Osyndaida ündemeuge tyrysamyn. Sebebı, jūmystyŋ oŋaiy joq. Būǧan deiın basqa jerde qyzmette bolǧan emespın. Tūraqty, ai saiyn berıletın 90 myŋ teŋgem özıme emın-erkın jetedı. Tört kün jūmys jasap, ekı kün demalamyn. Jūmys uaqytym är kezde ärqalai bolady: tüske deiıngı auysym taŋǧy altyda bastalady. Al tüsten keiın şyqsam, tüngı bırge deiın jürıp qalamyn» deidı ol. Sondai-aq, Altynai bilettıŋ satylymynan tüsetın bır kündık jalpy qarjy 60-70 myŋ teŋgenı qūrau kerektıgın aitty. Sondyqtan, jolauşylardy barynşa köbırek jinauǧa tyrysatyn körınedı. Sonymen qatar, ol mamandyǧynyŋ qyr-syryn meŋgeruge Astana qalasy kölık mamandarynyŋ Bılıktılık ortalyǧynda alǧan därısterınıŋ zor yqpaly bolǧanyn aitty.
İä, mūndai jaǧdailardy özımız de jolauşylap jürgen kezde az baiqamaimyz. Keiıpkerımnıŋ tym bolmasa jarty kündık jūmysyn öz basymnan ötkızıp körgım keldı. Ol endı bır esten ketpes oqiǧa boldy. Taŋǧy saǧat tört jarymda äzer degende tūrdym. Baiaǧy redaksiiama baru üşın älı baqandai ekı jarym saǧat boiy tättı ūiqyda jatar edım dep oilap qoiamyn. Sodan soŋ taksiletıp, №1 avtoparkke keldım, Altynai kütıp aldy. Ol da ädettegışe 500 teŋgege kölık jaldap kelıptı. Işke kırıp, brigadirden konduktor ekenın aiqyndaityn anyqtama men rūqsat qaǧazdy, al kassadan biletterdı aldy. Jürgızuşımen kelısıp alǧanbyz. Artyq aiqai şyqpas üşın būl eksperiment syry üşeumızdıŋ ǧana aramyzda qalsyn dep şeştık. Men – konduktor, Altynai jai ǧana baqylap otyrdy. Kölıkte köp otyra almaitynym taǧy bar. Soǧan qaramastan, alǧaşqy ekı ainalymǧa şydaimyn dep oiladym. Bıraq…
Avtoparkten sonau «Aq bidai» jaqqa baryp, saǧat altyda jūmysymyzdy bastap kettık. «7-şı emhanaǧa» jaqyndai bergende adamdardyŋ sonşa köbeiıp ketpesı bar ma?! Otyrmaq tügılı entıgımdı basyp bır sät tūra almadym da. Jolauşylardyŋ da men sekıldı ūiqylary qanbaǧan, bar öşın konduktordan alǧylary kep tūratyndai körındı maǧan. Işke kırgen on adamnyŋ bıreuı eskertu aituǧa daiyn tūrady. Aua salqyndatqyş qosylmai qalsa da, jürgızuşı avtobusty şamadan tys jyldam nemese baiau jürgızse de – jolauşylar bar nazyn köz aldyndaǧy konduktorǧa aitady eken. «Sız özı būryn jūmys jasap körgensız be? Konduktor, tezırek qimyldaŋyzşy! Aqşamdy alyŋyz, qazır tüsemın, qaida jürsız?» Aiqailap tastaǧym keldı! Öz-özımdı äreŋ sabyrǧa şaqyrdym. Maŋdaidan suyq ter būrq ete tüstı! Anaǧan-mynaǧan qaita-qaita jügıremın dep, basym ainalyp kettı. Anadai jaǧdaidy közben köru bır bölek, öz basyŋnan keşu tıptı bölek eken. Kündegı avtobustaǧy aiǧai-şu ainalaiyn bolyp qaldy. Baqandai 42 ret toqtap, aqyrǧy aialdamaǧa keldık-au!
– Altynai, ärı qarai şydai almaimyn…
Moinymdaǧy qyzyl galstukty iesıne berıp, oryndyqqa sūlai kettım. Köp kıdırmei, «Zarechnyidan» kerı qaittyq. Būdan keiın Altynaidy men baqyladym. Tüsıngenım, kölık ışındegı ahual konduktorǧa tıkelei bailanysty eken. Kei avtobustyŋ üilestıruşılerı özınen-özı būlqan-talqan bolyp, jolauşylardy ärı-berı itergenımen qoimai, dörekı söilep jatatynyn sızder de talai «tamaşalaǧan» bolarsyzdar. Tıptı, biletterın qaityp sūrap alatyndary da bar. Al Altyn qyz boiyn ondai aramdyqtardan barynşa aulaq ūstaidy eken. Naǧyz konduktor tek qana jolaqysyn jinap, qolyndaǧy bilettı ülestırmei, Altynai sekıldı avtobus ışındegı jaǧdaidy tūraqty baqylauda ūstauy kerek eken. Onyŋ kezektı aialdamany ekı tılde bırdei habarlap, qart kısıler men jüktı äielderge oryn ūsynuǧa da ülgerıp jatatynyna ıştei süisındım. İä, jai ǧana qarap otyrǧanda uaqyt tezırek ötedı. Ekı ainalymnan soŋ «Zarechnyiǧa» taǧy toqtadyq. Būl joly ashanadan auqattanyp alu üşın. Qaraŋyz, oǧan da Altynai ekeumız qarajatty öz qaltamyzdan şyǧardyq. Älgınde keiıpkerımız aitqan 90 myŋ teŋgenıŋ törtten bırı taŋerteŋgı taksi men tamaqqa ketedı eken ǧoi! Saǧat 11-den tüskı 3-ke deiın üş ainalym jasap ülgerdık. Ekınşı auysymnyŋ konduktory aqyrǧy aialdamaǧa keldı. Onda da däl sondai jaǧdai. Tek bır artyqşylyǧy – tünde özderı jetkızıp tastaidy eken… Quanyşymda şek bolmady! Äŋgıme soǧyp, üige qarai jyljydyq.
Men konduktor qyzdyŋ boiynan şarşap-şaldyǧudy köre almadym. Kerısınşe, erekşe öjettılıktı baiqadym. Älde qara jūmys qaisarlyqqa üirete me eken? «Jūmysymdy jaqsy köremın, sonyŋ arqasynda nanymdy tabamyn, ata-anama kömektesemın, kiınemın. Nelıkten men köŋılsız jüruım kerek?» deidı ol. Öz käsıbıne osynşalyqty berılgen Altynai talai ärıptesıne ülgı bolsa eken.
P.S. Soŋǧy uaqytta elorda äkımdıgınıŋ qoldauymen, qalaışılık avtobustardyŋ sany men sapasy qatar ösıp, jolauşylardyŋ oŋ közqarasyna ılıgıp jür. Mümkındıgı şekteulı jandarǧa laiyqtalǧan taksiler men avtobustar zaman talabyna sai jabdyqtalǧan. Tıptı, ötken jyly ǧana aşylǧan qoǧamdyq kölıkterde qyzmet atqarǧan konduktorlar men jürgızuşılerdı daiarlaityn arnaiy ortalyq ta köptıŋ köŋılınde jürgen mäselenıŋ tüiının şeşkendei boldy.
Bügınde Astananyŋ auqymy keŋeiıp, tūrǧyndardyŋ sany kün ötken saiyn artyp keledı. Jyl on ekı ai boiy bızdıŋ äsem qalamyzǧa elımızdıŋ tükpır-tükpırınen myŋdaǧan qonaqtar kelıp-ketıp jatady. Elordanyŋ köz tartar kelbetıne taŋdai qaǧyp jürgen şeteldık turisterdı de jiı köremız. Būl künı solardyŋ bärıne qaltqysyz qyzmet körsetuşı ekı maman bolsa, solardyŋ bırı – Altynai sekıldı konduktorlar ekenı dausyz…
Künaiym SÄKEN
