Qazaq elı egemendıgın jariia etkelı berı Astanaǧa byltyrǧy 1 jeltoqsandaǧy körsetkış boiynşa 17 myŋ oralman (4857-ge juyq otbasy) köşıp kelgen. 2011 jyldy qosa alǧanda, oralmandardyŋ basym bölıgı köşıp kelu kvotasyna engızılıp, äleumettık kömekter jasalyp tūrdy.
2005 jylǧa deiın oralmandardyŋ köşıp kelu kvotasyna engızılgen otbasylarǧa memleket tarapynan baspanalar berıldı. Bügıngı künı oralmandarǧa köşıp kelu kvotasy aiasynda memleket tarapynan kömekpen qamtylmaǧan. Sebebı, 2012 jyldan berı Elbasynyŋ jyl saiynǧy jarlyǧymen oralmandardy kvota arqyly qabyldau toqtatylǧan.
2014 jyldan bastap syrtqy köşı-qonnyŋ legın elımızdıŋ soltüstık, şyǧys jäne batys aimaqtaryna būru közdelıp, Aqmola, Atyrau, Qostanai, Pavlodar, Şyǧys, Batys jäne Soltüstık Qazaqstan oblystary syrttan qonystanuşylardy qabyldauşy aimaqtar bolyp bekıtıldı. Osy qūjatqa säikes 2014 jylǧy 25 mamyrdan bastap bügıngı künge deiın Astana jäne Almaty qalalarynda oralman märtebesın beru toqtatylǧan edı. Endı jaŋa qabyldanǧan Qazaqstan Respublikasynyŋ «Qazaqstan Respublikasynyŋ keibır zaŋnamalyq aktılerıne halyqtyŋ köşı-qony jäne jūmyspen qamtylu mäselelerı boiynşa özgerıster men tolyqtyrular engızu turaly» zaŋy negızınde atalǧan ekı qala elımızge oralǧan qandastarymyzǧa osy jyldan bastap, oralman märtebesın beru üşın ümıtkerlerdıŋ ötınışterın qabyldaudy bastaityn bolady. QR «Halyqtyŋ köşı-qony turaly» Zaŋy men basqa da zaŋdarynyŋ būrynǧy mätınderı köşı-qon atalǧan salasyndaǧy mäselelerdı tolyq jäne tiımdı şeşe almaǧandyqtan, oǧan bırqatar özgerıster men tolyqtyrular engızıldı.
Aitalyq, QR «Halyqtyŋ köşı-qony turaly» Zaŋynyŋ 1-baby 19-1- tarmaqşamen tolyqtyryldy. Onda «bır tereze» qaǧidaty boiynşa memlekettık qyzmetter körsetuşı «Azamattarǧa arnalǧan ükımet» memlekettık korporasiiasy arqyly oralmandardyŋ kelgen jerınde tıkelei nemese elektrondyq türde oralman märtebesın aluǧa ötınış beruge mümkındıgı bar.
Osy zaŋnyŋ 6-babynyŋ 4-tarmaǧy boiynşa alys jäne jaqyn şetelderden tarihi otanyna oralǧan etnikalyq qazaq Qazaqstan Respublikasynyŋ Memlekettık şekarasyn kesıp ötken künnen bastap küntızbelık bes künde basqa da şeteldıkter siiaqty uaqytşa tūruǧa ışkı ıster organdarynan rūqsatyn alady; jergılıktı atqaruşy organdar etnikalyq qazaqtardyŋ oralman märtebesın beru turaly ötınışın qajettı qūjattarymen qosa qabyldaidy, iaǧni, etnikalyq qazaqtar «Azamattarǧa arnalǧan ükımet» memlekettık korporasiiasy jäne jergılıktı atqaruşy organdar arqyly ötınış berulerıne bolady.
Jalpy, oralmandardyŋ ekı sanaty baryn bılemız. Olar – oralmandardy qabyldaudyŋ öŋırlık kvotasyna engızılgender jäne elımızge öz betınşe kelgen jäne tūryp jatqan oralmandar. Būl jerde Almaty, Qyzylorda, Jambyl, Oŋtüstık Qazaqstan, Qaraǧandy, Aqtöbe, Maŋǧystau oblystary men Astana jäne Almaty qalalary oralmandardy qonystandyru üşın QR Ükımetı aiqyndaǧan öŋırler tızımıne engızılmegendıgın aita ketuımız kerek. Bıraq ta, keleşekte jergılıktı basqaru organdary (äkımdıkterdıŋ) oralmandardy qabyldau turaly ūsynystaryn Ükımetıne ortalyq uäkılettı organ arqyly jasauǧa mümkındıgı bar.
Zaŋnyŋ 18-baby 2-tarmaǧy boiynşa Qazaqstan Respublikasynyŋ şegınen tys jerde tūratyn etnikalyq qazaqtar oralman märtebesın alu jäne (nemese) oralmandardy qabyldaudyŋ öŋırlık kvotasyna engızu jönındegı ötınışın Qazaqstannyŋ şetelderdegı elşılıkterıne de bere alady. Iаǧni, oralman märtebesı berılgendıgı, köşıp kelu kvotasyna engızılgendıgı (taŋdaǧan aimaǧyŋyzǧa bailanysty) turaly şaqyru qaǧazyn alǧan kezde atajūrtqa köşe beruge bolady. Jergılıktı atqaruşy organ ötınış tüsken künnen bastap bes jūmys künı ışınde etnikalyq qazaqtarǧa nemese olardyŋ otbasy müşelerıne oralman märtebesın, ony däleldeitın oralman kuälıgın beredı, ne oralman märtebesın beruden uäjdı türde bas tartady.
Al, 3-şı tarmaq boiynşa oralman märtebesın sūrauşylardyŋ ūlty jeke basyn kuälandyratyn qūjattaǧy jazbalarǧa säikes, mūndai jazba bolmaǧan jaǧdaida ūltyn rastaityn basqa da qūjattar (şeteldıŋ ışkı jürıp-tūru kuälıkterı, anyqtamalar jäne t.b.) negızınde anyqtalady. Sondai-aq, oralman märtebesı bır jyl ötkennen keiın toqtatylady. Osy uaqytşanyŋ ışınde oralman otbasyn tolyq äkelıp qonystandyryp, tūraqty tırkelıp, Qazaqstan azamattyǧyna qūjattaryn tapsyryp ülgeruı kerek.
Jaŋa zaŋnyŋ oralmandarǧa oŋtaily taǧy bır tūsy ol 23-baptyŋ 4-tarmaǧynda körsetılgendei, jergılıktı atqaruşy organdary oralmandardyŋ qonystanu öŋırlık kvotasynan tys kelgen oralmandarǧa jäne olardyŋ otbasy müşelerıne tūrǧylyqty jerıne jol jüru jäne mülkın tasymaldau şyǧyndaryn öteudı qamtityn bırjolǧy järdemaqylar belgıleidı. Būl baptyŋ oryndaluy qala äkımınıŋ tiesılı qaulysy negızınde jüzege asady.
Al, 4-tarmaqtyŋ jaŋadan qosylǧan 1-tarmaqşasy boiynşa qonystanuşylar şekaradan öterde kölık qūraldaryna jeke paidalanuǧa arnalǧan mülkıne kedendık tölemderdı töleuden bosatylady. Etnikalyq qazaqtar jäne olardyŋ otbasy müşelerı üşın būl da aitarlyqtai materialdyq qoldau ekenı dausyz.
Şetelden kelgen oralmandardyŋ basym bölıgınıŋ jeke kuälandyratyn qūjattarynda aty-jönı dūrys jazylmauy jiı kezdesedı. Äŋgımege arqau bolyp otyrǧan zaŋnyŋ 26-babyndaǧy 1-tarmaǧynyŋ 3-tarmaqşasynda «Oralmandar men olardyŋ otbasy müşelerınıŋ Qazaqstan Respublikasynyŋ azamattyǧyn alǧannan keiın qolda bar qūjattarynyŋ negızınde atyn, äkesınıŋ atyn (ol bolǧanda) jäne tegın qazaq tılınde dūrystap jazuǧa qūqyǧy bar» delıngen. Ol üşın qatesı bar qūjatty halyqqa qyzmet etu ortalyǧyna nemese azamattyq hal aktılerın jazu oryndaryna baryp ötınış beredı.
Taǧy bır jaŋalyq – qyzmettık nemese özınıŋ tūrǧyn üiı bolmaǧan jaǧdaida oralmandardy beiımdeu jäne integrasiialau ortalyqtarynda, uaqytşa ornalastyru mekemelerınde bır jyldan aspaityn merzımge uaqytşa tırkeluge qūqyǧy bar. Al bılım alu maqsatymen kelgen etnikalyq qazaqtar oquǧa tüskennen keiın jataqhanalarynda uaqytşa tırkele alady ärı jeŋıldetılgen tärtıppen (tırkeu tärtıbımen) Qazaqstan azamattyǧyn qabyldaidy. Zaŋda būdan basqa da jaqsy jaŋalyqtar barşylyq.
Aita ketuımız kerek, tarihi otanyna oralǧan qandastarymyzdyŋ jaŋa ortaǧa beiımdeluıne, basqa da äleumettık problemalardy şeşuge qatysty mäseleler kezdesuı mümkın.
Osyndai sūraqtar tuyndaǧan jaǧdaida, senbı jäne jeksenbı künderınen basqa künderı Astana qalasy, Ş.İmanbaeva köşesı, 16-üidegı 11-bölmede ornalasqan köşı-qon bölımıne keluge nemese 21-10-99 bailanys telefonyna qoŋyrau şaluǧa bolady.
Astana qalasy Jūmyspen qamtu,
eŋbek jäne äleumettık qorǧau basqarmasy
