Astana köşelerınıŋ ataulary jaiynda riza köŋılmen aitatyndar köp-aq. Būl turaly künı keşege deiın gazetımızde talai märte jazǧanbyz da. Bas şahardyŋ tūrǧyndary men qonaqtaryn qala köşelerıne tarihi tūlǧalardyŋ esımderı, qalalardyŋ attary, jer ataulary berılgenı qatty quantqan. Būl igı ıske elorda äkımı İmanǧali Tasmaǧambetovten bastap, Mäjılıs deputaty Orazgül Asanǧazy, Tılderdı damytu basqarmasynyŋ basşysy Erbol Tıleşov, basqa da ūlt janaşyrlary köp eŋbek sıŋırgenın aituymyz kerek.
Jaqynda Astananyŋ köşe ataularyn ūlyqtaǧan taǧy bır jinaq jaryq kördı. Qazaqstan Jurnalister odaǧynyŋ müşesı, Jalaǧaş audanynyŋ Qūrmettı azamaty Säbit İmanǧaliev qūrastyrǧan «Astanalardaǧy köşeler» atty eŋbektıŋ erekşelıgı sol – mūnda är jyldary qazaqtyŋ Astanasy bolǧan Qyzylorda, Almaty jäne Astana qalalaryndaǧy köşelerge esımderı berılgen tarihi tūlǧalar turaly derekter qamtylypty. Qazaqtyŋ bas şaharynyŋ kelbetıne asqaq arhitekturasy, säulettı sän-saltanaty ǧana emes, ūlttyq sipattaǧy köşe ataulary da körık beretının eskersek, S.İmanǧalievtıŋ siiasy keppegen tuyndysynyŋ maŋyzy zor. Öitkenı, būl kıtap arqyly oqyrmandarǧa jerdıŋ iesı, eldıŋ iesı kım ekenın äbden ūqtyruǧa bolady. Avtordyŋ da däl osy mūratty közdegenı bolar, jinaǧyn üş tılde – qazaq, orys jäne aǧylşyn tılderınde jariialapty.
Täuelsızdıgımızdıŋ alǧaşqy jyldarynda Qyzylorda qalalyq «Qazaq tılı» qoǧamyn, Tılderdı damytu basqarmasyn, onomastika komissiiasyn basqarǧan Säbit «Astanalardaǧy köşeler» atty kıtabynda qazaqtyŋ astanasy bolǧan üş şaharda köşe attaryn ielengen ırı-ırı üş jüz tūlǧany ırıktep alǧanyn aitady. «Är qalanyŋ bet-beinesı onyŋ kelbetın aşatyn körıktı köşelerı men daŋǧyldarynan tūrady. Elımız egemendıgın alǧan soŋ, baiau bolsa da, köşe ataulary ädıl baǧalanyp, elge tanylǧan azamattardyŋ atyna qaitaryla bastady. Būl – tarihi tūlǧalardy jete tanyp, olar jaiynda mälımetter aluǧa qolaily. Qazaqtyŋ Astanasy bolǧan üş qalada myŋnan asa kısıge köşe attary berılıptı. Olardyŋ barlyǧynyŋ jügın bır kıtap kötermeitındıkten, qalǧanyn keler künnıŋ enşısıne qaldyrdyq» deidı avtor eŋbegı jaiynda.
Säbit İmanǧalievtıŋ būǧan deiın medisina, auyl şaruaşylyǧy, tehnika, bılım, ǧylym jäne ärtürlı öndırıs salalaryn qamtityn 10 myŋ sözden tūratyn «Orysşa-qazaqşa sözdık» şyǧarǧanyn da aituymyz kerek. Onda ana tılımızde toltyrylǧan otyz türlı ıs-qaǧaz ülgılerı toptastyrylǧan. Kıtap respublikanyŋ barlyq oblystaryna, onyŋ ışınde oqu oryndary men «Qazaq tılı» qoǧamdaryna taratyldy. Sonymen qatar, 2001 jyly jaryq körgen «Almaty köşelerı», Qyzylorda qalasynyŋ 190 jyldyǧyna orai şyqqan «Qyzylorda köşelerı» atty kıtaptary köpşılıktıŋ qolynda. Onomastika salasynda täjıribesı mol jurnalistıŋ «Astanalardaǧy köşeler» atty soŋǧy eŋbegı Germaniianyŋ Frankfurt qalasyndaǧy kıtap körmesınen oryn alyp ülgergen.
Ärıptesımızdıŋ būl eŋbegınde Äl-Farabi, Jüsıp Balasaǧūn, Äbılhaiyr han, Aldar köse, Alpamys batyr, Aiaz bi, Beibarys sūltan, Būqar jyrau, Äiteke bi, Bögenbai batyr, Abai, Aişa bibı, Baluan Şolaq, Aqan serı, Bırjan sal, Küläş Baiseiıtova, Ahmet Baitūrsynov, Älihan Bökeihan, Jüsıpbek Aimauytov, Mūhtar Äuezov, Mälık Ǧabdullin, Hiuaz Dospanova, Kenen Äzırbaev, Tölegen Aibergenov, Äset Beiseuov, Şäken Aimanov, Jarasqan Äbdıraşev, Ospanhan Äubäkırov, Saǧat Äşımbaev, Oralhan Bökei syndy är zamandarda ūltynyŋ baǧyna tuyp, köşe attaryn ielengen üş jüz tūlǧa alfavittık retpen jäne suretterımen berılgen. Sonymen qatar, Qyzylorda, Almaty, Astana qalalaryndaǧy körıktı jerlerdıŋ türlı-tüstı suretterı ūsynylǧan.
«Qazırgı kezde şetelden kelıp jatqan orasan mol aqparat aǧyny teledidar men ǧalamtor betterınen üzbei berılıp jatyr. Al olardy talǧamai, boilaryna sıŋırıp jatqan ūrpaǧymyzdyŋ bolaşaǧy qalai bolmaq? Sondyqtan syrtqy jat piǧyldy qabyldamau üşın ärbır jasqa aǧzadaǧy aurudan qorǧanar küşke ūqsas immunitet qajet. Mıne, jaqynda ükımetımız qabyldaǧan «Mäŋgılık el» ideiasy osyǧan tosqauyl bolar şara dep bılemın. Ony jüzege asyru üşın ärbır jastyŋ boiyndaǧy ūlttyq sanany oiatyp, tarihpen tärbieleu kerek. Jaryqqa şyqqan osy eŋbek joǧarydaǧy aitqan olqylyqtyŋ ornyn toltyrar bolsa – maqsattyŋ oryndalǧany. Jaqynda Türıkmenstannyŋ Aşhabad qalasynda ötken halyqaralyq körmede osy eŋbektıŋ tūrǧandyǧy jaiynda habar aldym» dep aǧynan jarylady avtor.
Mektep oquşylaryna, arnauly orta, joǧary oqu oryndary studentterıne jäne qalyŋ oqyrmanǧa arnalǧan anyqtamalyq eŋbektı jazuda ensiklopediialar, ǧalamtor aqparattary, mūraǧat derekterı qamtylypty. «Astanalardyŋ köşelerı» kıtabyn ızdegen oqyrman elordadaǧy kıtap dükenderınen taba alady.
Ashat RAIQŪL
