Elordanyŋ ırgesındegı Taldyköl suy ziiandy qaldyqtardan tazartylǧan soŋ aumaǧy abattandyrylyp, bas qalaǧa qaraityn osy jer bolaşaqta şahar tūrǧyndary demalatyn aimaqqa ainalady.
Kışı Taldyköl maŋyna ekopark salu turaly şeşımge elorda jūrtşylyǧy oŋ közqaras tanytuda. Olardyŋ bır toby Kışı Taldykölde salynatyn ekopark erteŋ-aq qalamyzdyŋ körkıne körık qosatynyn jetkızse, ekınşılerı mūndai ekoparkterdıŋ salynuy qala tūrǧyndary üşın ǧana emes, syrttan keletın turister üşın de öte paidaly ekenın atap öttı.
Rasynda da, mūndai ekopark elımızde būryn-soŋdy bolmaǧan. Osyǧan orai, qoǧam belsendılerı onyŋ tek bas qalada ǧana emes, oblys ortalyqtarynda, tıptı jaǧdai bolyp jatsa, özge de qala-audandarda qolǧa alynyp jatsa, onda ūlttyq ekologiialyq müddemızge säikes keletının de tılge tiek etude.
Mamandardyŋ mälımdeuınşe, jasandy su közderın jasau täjıribesı Europa elderınde köp kezdesedı. Ondaǧy tabiǧi jäne jasandy su qoimalary, atap aitsaq, toǧandar men aryqtar bioärtürlılıktı saqtau közı. Taǧy bır maŋyzdy tūsy, mūndai ekoparkter öskeleŋ ūrpaq ökılderınıŋ boiynda ekologiialyq mädeniettıŋ, ekologiialyq saiasat pen ekologiialyq közqarastyŋ qalyptasuyna yqpal etedı eken.
Aqerke ABYLAIHAN, himiia ǧylymdarynyŋ doktory:
– Taldyköl maŋynda ekologiialyq park aşylatyny qala äkımşılıgı tarapynan qabyldanǧan öte ūtymdy şeşım dep oilaimyn. Qala tūrǧyndaryna jaqsy demalys orny bolsa, qala balasynyŋ boiyna tabiǧatpen ündestıktı baulityn oryn bolady dep senemız. Būl jerde eŋ bastysy januarlar älemı – faunaǧa erekşe köŋıl bölınse.
Koreia memleketınde ıssaparda bolǧanymda balabaqşa, mektep jasyndaǧy balalardyŋ ekologiialyq parkte januarlar älemımen tanysyp, praktikalyq sabaq ötıp jürgenın körgende qatty qyzyqqan edım.
Al Europanyŋ kez kelgen qalasynda ekologiialyq park bar. Älı esımde, Germaniiada oqyp jürgende, tuǧan jerden jyraqta jürıp eldı saǧynǧanda, osy parkterge baryp tabiǧatpen syrlasyp qaitatynmyn. Sondyqtan būl ideiany bılım salasynyŋ mamany ǧana emes, qarapaiym qala tūrǧyny retınde qoldaimyn.
Aslan KANDYGULOV, Nūr-Sūltan qalasy Urbanistika ortalyǧynyŋ mamany, säuletşı:
– Bükıl älemde urbanizasiianyŋ küşeiuı barysynda köptegen ırı qalalar tabiǧi aimaqtarmen bailanysqa tüsedı. Bır kezderı elordanyŋ sol jaǧalauynda su tasqyny men batpaqty jerler köp bolǧany barşaǧa mälım. Elordanyŋ ekonomikasy men damuynyŋ mūndai qarqyndy ösuın eşkım boljamaǧanmen, qazırgı künı bas qala qarqyndy damu üstınde.
Tarih körsetkenındei, ärbır onjyldyqta halyq sany ekı ese ösedı. Bügıngı taŋda Nūr-Sūltan qalasy halqynyŋ sany 1 million 280 myŋǧa juyqtasa, 2030 jyly onyŋ sany 2 millionnan asady. Sarapşylardyŋ aituynşa, köşı-qon men tuu körsetkışterın esepke ala otyryp, elordanyŋ sol jaǧalauynda ǧana tūrǧyndar sany 330 myŋnan 869 myŋǧa deiın ösedı dep boljanuda.
Sonymen qatar bükıl älemde eko-urbanizm tūjyrymdamasy köpşılıkke barǧan saiyn tanyla tüsude. Tūraqty urbanizm tabiǧi jäne qalalyq älemdı yŋǧailastyra bırıktırıledı, al qalalyq infraqūrylym qoldanystaǧy ekojüiege mūqiiat bırıktırılgen kezde qalalyq oazisterdı jasaidy. Būl rette adamdardyŋ tuǧan jerınde, audanynda, aulasynda kün saiyn tabiǧatpen aralasu mümkındıgı bolatyny qūptarlyq.
Halyqaralyq täjıribege süiensek, suly-batpaqty jerlerdı damytudyŋ tūraqty strategiiasyna orai negızınde Ülken jäne Kışı Taldyköl ekoparkterdı qūruǧa jaramdy. Bolaşaqta būl tabiǧat būryşy qala tūrǧyndarynyŋ süiıktı ornyna ainaluy mümkın. Osy rette landşaft dizainynyŋ prinsipterın eskeru maŋyzdy.
Jalpy ekoparkter – būl adamdar, qauymdastyqtar, infraqūrylym jäne qorşaǧan orta arasyndaǧy qarym-qatynasty bırıktıretın ekojüie. Strategiia tabiǧi ortany saqtau, bioärtürlılıktı arttyru, tūraqty ekologiialyq şeşımderdı paidalanu jäne seruendeuge arnalǧan infraqūrylymdy qūru siiaqty tūjyrymdamalardy qamtidy.
Aijan UTARBAEVA, S.Seifullin atyndaǧy Qazaq agrotehnikalyq universitetı «Ekologiia» kafedrasynyŋ qauymdastyrylǧan professory:
– Qoǧam men qala bilıgınıŋ nazaryn qorşaǧan ortanyŋ, äsırese ülken antropogendık jüktemenı bastan keşıp jatqan megapolisterdıŋ ekologiialyq jaǧdaiyna audarudy öte uaqytyly köterılıp otyrǧan mäsele dep sanaimyn.
Rekreasiialyq aimaqtardy qūru – azamattardyŋ ömır süru sapasyn jaqsartu jäne qalalyq ekojüielerdegı näzık ekologiialyq tepe-teŋdıktı qalpyna keltıru şaralarynyŋ bırı.
Kışı Taldyköl aimaǧynyŋ ainalasynda ekopark qūru – elordamyzdyŋ ekologiialyq jaǧdaiyn jaqsartudyŋ, su ekojüiesınıŋ flora men faunasynyŋ bıregei tür qūramyn, onyŋ ışınde joiylyp ketu qaupı töngen qūstar men basqa da tūrǧyndardyŋ türlerın saqtaudyŋ aiqyn mysaldarynyŋ bırı. Sondai-aq ekoparktı astanalyq qala tūrǧyndary men qonaqtary üşın tamaşa demalys ornyna ainaldyruǧa äbden bolady dep esepteimın.
Būl jobanyŋ taǧy bır artyqşylyǧyn mektep jasyna deiıngı jastan bastap, mektep oquşylary men studentter arasynda ekologiialyq tärbie beru, öskeleŋ ūrpaqtyŋ ekologiialyq mädenietı men dünietanymyn qalyptastyruǧa negız retınde paidalanuynan köruge bolady. Menıŋ oiymşa, elordada josparlanǧan ekoparktıŋ qalalyq ekojüielerdıŋ bioärtürlılıgın saqtau boiynşa ǧylymi-zertteu jūmystaryn jürgızuge de mümkındıgı bar.
Rauşan DOSHOJİNA, qala tūrǧyny:
– Bıluımşe, elordada ekopark salu ideiasy qoǧamda qyzu talqylanuda. Tūrǧyndar üşın qala şetındegı aumaqqa demalys parkınıŋ salynuy – ülken merei. Qauyrt jūmystan şarşaǧan sätte otbasymyzben, nemerelerımızdı ertıp, taza auamen tynystap, jasyl jelek arasynda seruendegenge ne jetsın. Eger köl tazartylyp, ondaǧy infraqūrylym rettelse, ainalasy abattandyrylyp, janyna jaiau jürgınşıler joly salynatyn bolsa, būl qala tūrǧyndary üşın jaqsy demalys ornyna ainalary sözsız. Kışı Taldyköldıŋ aumaǧynda kögaldandyru jūmystary jürgızıletın bolsa, onda elordalyqtar ǧana emes, aldaǧy uaqytta qala qonaqtarynyŋ da köptep kelerı anyq. Būl rette tūrǧyndardyŋ ömır süru jailylyǧyn qalyptastyrudy basty nazarda ūstau kerek. Jalpy kez kelgen qalada saiabaqtardyŋ köptep salynuy qala tūrǧyndary üşın ǧana emes, syrttan keletın turister üşın de öte paidaly ekenı belgılı. Sondyqtan qalalyq saiabaqtyŋ salynuyn qūptaimyz.
Gülbarşyn ÖKEŞQYZY
