Tūǧyrly tūlǧalardy ūlyqtaǧan

Syr elı – jyr elınde kındıgı kesılıp, jurnalistık qyzmetı bastaldy. Alatau alabyna armanyn arqalap baryp, azamat bolyp qalyptasty. Ejelgı Esıl jūrtynda jaŋa astana ornaǧanda uyǧyn qadasyp, şaŋyraǧynyŋ tıkteluıne atsalysty. Sondyqtan osy künı jön sūrasqandarǧa üş elordalyq: qyzylordalyqpyn, almatylyqpyn jäne astanalyqpyn dep tanystyrady özın. Özımız būl kısını jurnalist-zaŋger, audarmaşy, tūlǧatanuşy, qoǧam qairatkerı retınde bılemız. Jetpıs jastyŋ jotasyna şyǧyp otyrǧan Qazaqstannyŋ mädeniet qairatkerı Aqaidar Ysymūlynyŋ eŋbekke aralasqan jarty ǧasyrdan astam uaqyttan berı bıtırgen ısterı az emes. Älı de qoǧam ömırındegı özgerısterge belsene aralasyp, azamattyq ūstanymyn tanytyp keledı.

Şejırelı Şielı­nıŋ qūnarly topyraǧynan, qart Qarataudyŋ aiaqtalar tūsynan är salada aty şyqqan talai jaqsy men jaisaŋ qanat qaqty. Atap aitqanda, Alaş qairatkerı Mūstafa Şoqai, daŋqty diqan Ybyrai Jaqaev, syrnai sazymen qazaq dalasyn terbetken halyq kompozitory Nartai Bekejanov, daŋǧaiyr aqyn Äbdılda Täjıbaev, memleket qairatkerı, geologiia-mineralogiia salasynyŋ örkendeuıne ölşeusız üles qosqan akademik Şahmardan Esenov, körkem ädebiette küş atasy – Qajymūqannyŋ som beinesın kestelegen körnektı qalamger Qalmaqan Äbdıqadyrov – osy topyraqtyŋ tumalary.

Bügıngı Äbdılda Täjıbaev auylynda tuǧan Ysymnyŋ ­Aqaidary es bılgen şaǧynan atalǧan tūǧyrly tūlǧalardyŋ attaryn estıp, eŋbekterıne qanyqty. Eseigende ataqty jerles­terın qalamyna arqau etıp, nasihatyn küşeittı. Būǧan Nartai Bekejanov turaly «Süleilerdıŋ süirıgı», «Mūstafa Şoqai. Türkıstan üşın», «Mūstafa Şoqai. Mūstafa joly», «Şahmardan» syndy kıtaptary dälel.

ALMATYǦA JETELEGEN ARMAN

Oquşy kezınen-aq qalamǧa äuestıgı oiandy. Şielı audandyq «Ösken öŋır», respublikalyq «Qazaqstan pionerı» (qazırgı «Ūlan») gazetterıne maqalalar jazdy. Orta mekteptı bıtırgen soŋ, jüregınde äldilegen jurnalist bolamyn degen armanyn arqalap Almatyǧa attandy. Körnektı aqyn Ǧali Ormanov jyrlaǧandai, «Janaiyn degen bır şyraq ışınde jaltyldap», qazırgı äl-Farabi atyndaǧy Qazaq memlekettık universitetınıŋ syrttai bölımıne qabyldandy. Sol student künınde audandyq «Ösken öŋır» gazetınen eŋbek jolyn bastady. Qateger, tılşı bolyp qyzmet ıstedı. Üş jyldan soŋ baspasözde täjıribe jinaqtap, özı qalaǧan joǧary oqu ornynyŋ kündızgı bölımıne auysty. Ony 1975 jyly aiaqtady.

Qolyna diplom tigen soŋ, Qazaq KSR Televiziia jäne radiohabar jönındegı memlekettık komitetıne qarasty Qazaq teledidarynda (qazırgı «Qazaqstan» ūlttyq arnasy), «Sosialistık Qazaqstan» (qazırgı «Egemen Qazaqstan») gazetınde jurnalist boldy. 1988-1992 jyldary özı oqyǧan äl-Farabi atyndaǧy Qazaq memlekettık universitetınıŋ jurnalistika fakultetınde aǧa oqytuşy bolyp qosa qyzmet atqardy.

Elımızde demokratiialyq örleu, jaŋǧyrudyŋ alǧaşqy tolqyny kezeŋınde, sol 1990 jyldan Joǧarǧy Keŋeste, keiın Parlament Senatynda, Ädılet ministrlıgınde, Premer-ministr Keŋsesınde jauapty qyzmetter ıstedı. Ondai jauapkerşılıgı zor qyzmette jurnalistık mamandyq azdyq etetının tüsınıp, Abai atyndaǧy Almaty memlekettık universitetınıŋ zaŋ fakultetıne tüsıp, üzdık bıtırdı. Zaŋger mamandyǧyn alǧan soŋ örısı keŋeidı. Qazırge deiın osy ekı mamandyqty ūştastyryp kele jatyr.

ASTANA KÖŞINIŊ KUÄGERI

Astanany Alataudan Arqaǧa köşıru turaly Elbasy ūsynysyn öz qūlaǧymen estıp, būl tarihi oqiǧanyŋ kuägerı, jaŋa elorda ornaǧanda 1997 jyly Aqmola qalasyna resmi köşı-qonmen keluşılerdıŋ alǧaşqy legınde boldy.

«Bırneşe jyl daiyndyqtan soŋ 1997 jyldyŋ küzınen memlekettık basqaru mekemelerınıŋ bırtındep Aqmolaǧa köşuı bastaldy. Qaraşada memlekettık rämızder saltanatpen jekızıldı. Sol jyly 8 jeltoqsan künı elımızdıŋ joǧary ökıldı organy – Parlament aiauly Almatymen, zaŋǧar Alataumen qoştasyp, arnaiy poiyzben Arqaǧa bet tüzedı.

1997 jylǧy 9 jeltoqsan künı poiyzymyz ekpındetıp Aqmolaǧa jettı. Saltanatty qarsy alu jiyny öttı. Bır ǧajaby – kün jyly edı, qar erıp jatty. Ba­iyrǧy aqmolalyqtar būl jaitty qysy qatty soltüstıkte bolǧan sirek qūbylys dep aitty. Mūny jaqsy yrymǧa baladyq.

10 jeltoqsan künı Prezident, Parlament jäne Ükımet bırles­ken saltanatty jiyn ötkızdı, būdan bylai Qazaqstannyŋ astanasy Aqmola bolatyny küllı älemge jariialandy. Mıne, taǧdyrdyŋ jazuymen osyndai tarihi oqiǧalarǧa qatysyp, elordanyŋ alǧaşqy künınen osynda eŋbek ettık.

1998 jylǧy mamyrdyŋ basynda Aqmola atauy Astanaǧa auystyryldy. Äuelde jaŋyltpaş­tai estılgenmen, būl atau köŋılge qona kettı. 1997 jyly astana köşken kezde Aqmolada qazaqtardyŋ ülesı 20 paiyz maŋynda bolsa, arada on jyldai uaqyt ötkende elorda tūrǧyndarynyŋ üşten ekısın qazaqtar qūrauy, küllı Arqa öŋırınde qazaqtardyŋ sany artuy tek täuelsızdıktıŋ jemısı edı. Alǧaşqy jyldary aiauly Almaty tüsımızge jiı kırse, endı ūzap şyǧa qalsaq Astana tüsımızge enetın boldy. Astana qazaq ruhy jailaǧan qalaǧa ainaldy» dep eske alady qazır keiıpkerımız.

Astanany köşıru turaly oi qaidan kelgenı, Aqmola jäne Astana ataularynyŋ qaidan, qalai şyqqany, Astananyŋ keleşegı Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ «Euraziia jüregınde» («V serdse Evrazii») atty qazaq jäne orys tılınde jaryq körgen kıtabynda jan-jaqty baiandalǧan. Sol kıtapty qazaqşaǧa tärjımalaǧan ekı audarmaşynyŋ bırı – Aqaidar Ysymūly.

2012 jyly Astana äkımdıgınıŋ tapsyrysymen «Astana» dep atalatyn kölemdı kıtap-albom qazaq, orys jäne aǧylşyn tılınde basylyp şyqty. Astanaǧa kelgen märtebelı meimandarǧa syilauǧa arnalǧan qala tarihyn baiandaityn, bügıngı kelbetın mol suretpen kelıstıre körsetken osy kıtapty jazuǧa da atsalysty. Öŋırdıŋ, qalanyŋ ejelgı zamannan 1997 jylǧy 10 jeltoqsanda astana bolyp jariialanuyna deiıngı tarihyn qamtyǧan bölıgı onyŋ qalamymnan şyqty.

TIL JANAŞYRYNYŊ TEGEURINI

Aqaidar Ysymūly 2002-2017 jyldary «QazMūnaiGaz» ūlttyq kompaniiasy» jüiesınde «QazTransOil» aksionerlık qoǧamynda eŋbek ettı. Osynda memlekettık tıldı damytu sektorynyŋ bas menedjerı boldy. Sonda tehnikalyq terminderdı tüzu ısıne sübelı üles qosty. Memlekettık tıldı damytudyŋ özektı mäselelerıne ün qosty. Baspasöz, saittarǧa da tıl problemasy turaly maqalalar jazdy. Tiıstı jauapty mekemelerdıŋ nazaryn ruhaniiat mäselelerıne audardy.

Mäselen, «Bır el – bır kıtap» respublikalyq şarasyn ūiym­dastyru komitetınıŋ müşesı retınde körnektı qalamgerler mūralarynyŋ nasihattaluyna küş saldy.

ǦALAMTORDA QAZAQ  FİLMDERIN KÖBEITTI

Aqaidar Ysymūly sol kezdegı Mädeniet jäne sport ministrı Arystanbek Mūhamediūlyna hat jazyp, ǧalamtorda qazaq filmderınıŋ azdyǧyn aityp, olardy köbeitu ūsynysymen şyqty. Sonyŋ ışınde Saiyn Mūratbekovtıŋ şyǧarmalary jelısımen tüsırılgen Şärıp Beisenbaevtyŋ «Telı ösken ūl» jäne Satybaldy Narymbetov­tıŋ «Küzgı būralaŋ joldar» kinotuyndylarynyŋ, jalpy «Qazaqfilmnıŋ» barşa film­derınıŋ qazaqşa jäne orysşa nūsqalaryn ǧalamtorǧa saluǧa yqpal etudı sūrady. Ministrlık tarapynan «Qazaqfilm» basşylyǧyna tapsyrma berılgen. Qazır attary atalǧan jäne basqa da ūlttyq kinotuyndylardy ǧalamtordan tamaşalauǧa bolady.

QALAM QUATY

Keiıpkerımız qoǧam ömırınıŋ san salasynda jurnalistika janrynyŋ barlyq türınde derlık qalam tartyp keledı. Tereŋ taldamalyq maqalalar, körkem ocherkter, jedel reportajdar, feletondar, halyqaralyq pamfletter jazdy. Ädebiet jäne öner synyna da atsalysty. Äigılı aqyn, jazuşy, audarmaşy Qalmaqan Äbdıqadyrovtyŋ şyǧarmaşylyǧyn zerttedı. Jazuşynyŋ «Qajymūqan» povesınıŋ qyrǧyz tılıne audaryluyna ūiytqy boldy. Būl ­Aqaidar Ysymūlynyŋ qalamgerdı tanystyru alǧysözımen 1988 jyly Bışkekte basylyp şyqty. Qazaqstan Jurnalister odaǧy salalyq konkurstarynyŋ bäigesın aldy.

Qalamgerdıŋ qalamynan ­«Esabyz äulie», «Şielı», «Jyldar ızı», «Äleuettı äulet. Dinastiia Aşliaevyh» kıtaptary, «Şielı şejıre», aitys aqyny Mahambetqali Tūrsanūly turaly «Syrdyŋ bas aqyny» jinaqtary şyqty. Sondai-aq zamana tynysy, zamandastary jaily tolǧaǧan körkem ocherkterı, ǧylymi-zertteu, tanymdyq portrettık maqalalary basqa da onnan asa jinaqqa endı.

Aqaidar Ysymūly saiasi, ǧylymi, körkem audarma salasynda da önımdı eŋbek etıp keledı. Qazaqstan Respublikasynyŋ körnektı memleket köşbasşylarynyŋ eŋbekterın audaruǧa qatysty.

«Älemdık saiasattanu antologiiasyn» şyǧaruǧa aralasty. Älemnıŋ ırı oişyl ǧūlamalary äl-Farabi, Pırädar Avgustin, Chezare Bekkaria, Maks Veber, İogann Gotfrid Gerder, Dante Aligeri, Tomas Djefferson, Jan-Pol Marat, Aleksis de Tokvil, İbn Haldun eŋbekterın qazaq tılıne tärjımalap, ǧylymi ainalymǧa qosty.

Älem ädebietınıŋ klassikterı – aǧylşyn Charlz Dikkens, Nobel syilyǧynyŋ iegerı fransuz Fransua Moriak, japon Kobo Abe şyǧarmalaryn qazaq jūrtşylyǧyna ana tılımızde ūsyndy. Biyl astanada «Foliant» baspasynan Aqaidar Ysymūlynyŋ tanystyru alǧysözımen Qalmaqan Äbdıqadyrovtyŋ «Qajymūqan» povesı jäne «Myŋ bır tün» tört tomdyq hikaialary jaryqqa şyǧady. Būdan basqa Mūstafa Şoqaidyŋ qoǧamdyq ömırıne arnalǧan tanymdyq ǧylymi-saiasi ensiklopediiany daiyndauǧa qatysuda. Şahmardan Esenovtıŋ qoǧamdyq saiasi-ǧylymi ömırın şyǧarmaşylyq zertteumen ainalysady.

«MŪQALMASTYŊ»  MAQSATY

Aqaidar Ysymūly 2020 jyly halyqtyq baqylau qyzmetımen ainalysatyn «MŪQALMAS» respublikalyq qoǧamdyq bırlestıgın qūrdy. Qazır osy bırlestıktıŋ töraǧasy. Ūiym qyzmetınıŋ mänı – eldegı sailau üderısterıne halyqtyŋ senım deŋgeiın arttyru üşın Qazaqstan Respublikasy sailau zaŋnamasynyŋ mültıksız oryndaluyn täuelsız baiqauǧa «Qazaqstan Respublikasyndaǧy sailau turaly» Qazaqstan Respublikasynyŋ Konstitusiialyq zaŋynda közdelgen negızderde qatysu arqyly Qazaqstanda ädıl ärı aşyq sailau ötkızıluıne, sailau üderısıne qatysuşy partiialardyŋ, basqa da qoǧamdyq bırlestıkterdıŋ, azamattardyŋ zaŋdy qūqyqtarynyŋ jäne müdde­lerınıŋ qorǧaluyna septesu. Qazır bırlestıktıŋ Qazaqstannyŋ 10 öŋırınde, sonyŋ ışınde elordada qūrylymdyq bölımşelerı bar, bärı de ädılet organdarynda memlekettık tırkeuden öttı. Basqa da aimaqtarda qūrylyp jatyr.

Aqaidar Ysymūlynyŋ belsendı qoǧamdyq eŋbegı laiyqty baǧalanyp keledı. Oǧan qazaq jurnalistikasynyŋ qairatkerı, Qazaqstannyŋ mädeniet qairatkerı, tıl janaşyry, Şielı audanynyŋ qūrmettı azamaty qūrmettı ataqtary berılgen.