KÜMIS KÖMEI

Säbiı şetınei bergen äke taŋ şapaǧymen talasa tuǧan şaqalaqqa qandai esım bersem eken dep sary uaiymǧa salynady. Erekşe esım qoisaq, bälkım, aman alyp qalarmyz degen ükılı ümıt jan tapqyzbaidy. Oilana kele «şapaq» sözın kerısınşe ainaldyryp äkep, qyzyna Qapaş degen at qoiypty. Izgı niettı äkenıŋ abzal tılegı perıştenıŋ qūlaǧyna şalynyp, Qapaş qyz emın-erkın qazaq dalasynyŋ kün kümbezdı sūlu Kökşesınıŋ bauraiynda boi jetedı. Qazaqtyŋ baǧyna qarai. Taudyŋ mūzart basyn şapaǧyna şomyldyrǧan altyn künnıŋ aq säulesın boiyna sıŋırıp, qūzar biıkterge yntyq Qapaş qyz kışkentaiynan än saluǧa qūmar boldy. Būl Qapaş – qazaqqa aty tanymal dästürlı änşı ekenın oqyrman sezgen de bolar. 

Kökşetauda tuyp-ösken Qapaş Qūlyşeva – änşılıktı ömırlık serıgı etken bırtuar daryn iesı. Onyŋ ainalasy tek orys mektepterı bolǧandyqtan, qiyndyqtan da ada bolmaidy. Auylda bılım aludyŋ yŋǧaiy bolmai, qaladaǧy pansio-natta jatyp oquǧa tura keledı. Pansionattaǧy jöndeu jūmystary uaqtyly bıtpei, qaida bararyn bılmei qamyqqan Qapaşty ūstazy Mūsa Asaiynov jetektep üiıne ertıp äkeledı. Ükılı Ybyraidyŋ nemeresı bola tūra, qarapaiym mek­tepte körkem önerpazdar üiırmesınde jetekşı bolǧan Mūsekeŋ Qapaştan qamqorlyǧyn aiamaidy. Būǧan deiın tek taza dauyspen än salyp jürgen önerge yntaly jas endı ūstazynyŋ qolyndaǧy qos ışektı aspapqa qarap, dombyrany jan-tänımen jaqsy körıp ketedı. Aǧaiy üide joq kezde ekı sausaqpen tyŋqyldatyp, ol salǧan änderdı dombyramen äuendetudı talapty jas özı üirengen eken. Osy­laişa qazaqtyŋ dästürlı körkemdıgı men ışkı iırımı öte bai änderıne de­gen kırşıksız mahabbatyn alǧaşqy ūstazyna balaǧan Mūsa aǧasynan boiyna sıŋırgen-dı.

Onjyldyqty bıtırıp, «änşı bol­sam» degen asqaq armanǧa qanat bailap, aru Almatyny betke ūstaidy. Dästürlı än älemınde tomaǧasyn sypyrǧan baptauşysy Ǧarifolla Qūrmanǧaliev boldy. Ūly änşımen alǧaş kezdesuın Qapaş änşı ystyq yqylaspen eske alady. «Bala künımde talai radiodan änın tyŋdaǧan Ǧarifolla Qūrmanǧaliev emtihan qabyldap jatyr degende, taŋ qaldym. Neşe türlı qazaqtyŋ änderın sol radiodan tyŋdap, qūlaqqa sıŋdırıp, jattap alatynbyz. Sūŋqyldap konsert berıletın de tūratyn. Şırkın-ai, sonda än sala­tyn Ǧ.Qūrmanǧalievtıŋ dauysyn erekşe jaqsy köruşı em, baryp aldynan bır ötsem qaitedı degen oiǧa bekındım. Menıŋ bolmysyma onyŋ aduyn mınezı keletındei körınuşı edı. Baryp körmesem bolmaidy dep şeştım. Bala künımnen dauysyn estıp, sonyŋ änderımen öskendıkten, nartäuekelge bel bailadym. Kel­sem, aldymda 64 talapker bar eken. Olardy baǧyp tūrsam, şetınen dom­byraşy, änşı, keremet! Būlarǧa oquǧa tüsıp ne kerek, onsyz da aǧyp tūr ǧoi dep oilap qoiam. Solardyŋ soŋyn ala men de emtihanǧa kırdım. Üstımde appaq köilek, özı qyp-qysqa. «Al, beker kelmegen şyǧarsyŋ, ne bılesıŋ, ait», – dedı. «Ekı sausaqpen bır öleŋ bılem, ait deseŋız, ai­typ bereiın», – dedım taqyldap. Äjemnıŋ qolynda ösken qyzbyn ǧoi, sömkemnen oramalymdy alyp tızeme tösep, aiaǧymdy jauyp qoidym. Aǧaǧa bırınşı sol qylyǧym ūnady. «Oi, ainalaiyn, tärbie körgen qyz ekensıŋ», – dedı. Ükılı Ybyraidyŋ «Sūlu Kökşe» änın, sosyn aldyna kelıp tūrǧan soŋ onyŋ änın qalai salmaimyn?! Aǧanyŋ «Aqerke» degen änın oryndap berdım. Tapjylmastan tyŋdady da, «dauysyŋ erkın, boiauy sūlu, tembrı keŋ eken», – dedı, – «özıŋ de sūlu ekensıŋ, men siiaqty arqaŋ bar eken, özındık örnegı bar änşı bolasyŋ», – dep sol jerde «diagnoz» qoiyp jıberdı. «Menıŋ klasyma tüs», – dedı. Yrşyp tüstım. Dombyra tarta almaimyn. Manaǧy 64 talap­kermen qalai taitalasam? «Joq» dedım. «Olar onsyz da aǧyp tūrǧan Ǧarifolla ǧoi, olardy üiretkenşe, bır senı üiretkenım jaqsy», – dedı aǧai, – «Tüspeseŋ, Ǧalievaǧa aitqyzyp, qūjattaryŋdy qolyŋa ūstatyp, üiıŋe qaitaryp jıberem», – dedı. Jylamsyrap bölmege keldım. Söitıp, taǧdyr maŋdaiyma jazsa kerek, Ǧarifolla Qūrmanǧalievtıŋ klasyna tüstım».

Sol kezderı ataǧy jer jarǧan, bügınde retro varetenıŋ jūldyzy sanalatyn japondyq «Takarasu­ki» bişılerınıŋ tyŋǧa türen salyp jatqan kezı. Batyr Zakirovtyŋ estradalyq jaŋaşyldyǧy qazaq önerıne de äser etpei qoimady. Qazaqstannyŋ Halyq ärtısı Güljihan Ǧalieva da estradalyq baǧytty jandandyru üşın studiia aşudy maqsat ettı. Qazaqtyŋ boiauy qanyq halyq änderın küllı älemge tanytqan änşılerdı daiarlau myqtap qolǧa alyndy. Sol studiiany bıtırgen änşınıŋ bärı süt betınde qalqyǧan qaimaqtai, önerde öz orny bar änşıler qauymyna ainaldy. Qazırgı şaşasyna şaŋ jūqtyrmas käsıbi änşıler men bişılerdıŋ denı – sol studiiadan tälım alǧandar. Qairat Baibosynov, Jänıbek Kärmenov, Qalampyr Rahimova, Qapaş Qūlyşevalar – alǧaşqy tülekter qatarynda. Olardan keiın de talai estrada jūldyzdary osy studiiany tämamdady. 1969 jyly jaŋadan qūrylǧan «Gülderdıŋ» alǧaşqy solisı bolǧan Qapaş Qūlyşeva sol öner ansamblımen qyryq jylǧa juyq bıte qainasyp ömır keştı. Osyndai önerge degen qūrmetı erekşe azamat­tar arasynda jürıp, özı de sahnanyŋ saŋlaǧyna ainaldy. Qazaqtyŋ dara dauysty Qapaşy atandy.

Özımen äŋgımelesken kezde aitqanyndai, 1978 jyly Kubadaǧy dünie jüzılık jastar festivalıne delegasiiany D.Qonaevtyŋ özı bastap barǧan eken. Sondaǧy salǧan änıne, onyŋ aryny küştı arqaly dauysyna Fidel Kastronyŋ özı rizaşylyǧyn bıldırgen eken. Al, 1984 jyly Ämıre Qaşaubaev än salǧan parijdık sahnaǧa köterılgen kezde, toqtausyz soǧylǧan şapalaqtan ekı ännıŋ ornyna tögıltıp toǧyz än oryn­dap, qazaqtyŋ tūnyq ünımen fran­suzdardy tamsantqan jez taŋdai änşı bır joǧy tügesılgendei bolyp­ty. Sonda Parijdı aralap jürıp, qonyşy oiulanǧan qazaqy etık pen öŋırıne qazaqtyŋ örnegın basqan iubka-kostium alyp, «oiuymyz da şe­telge şaşyrap ketıptı-au» dep jany küizelgen-dı.

Qapaş Qūlyşeva repertua­rynda Ükılı Ybyraidyŋ «Sūlu Kökşe», «Qaldyrǧan», Mūhittyŋ «Paŋ köilek», «Ülken aidai», S.Seifullinnıŋ «Bızdıŋ jaqta», «Kökşetau», «Tau ışınde», Ǧ.Qūrmanǧalievtıŋ «Änşı dauysy», «Jas ömır», sondai-aq, halyq änderı. «Za­mandas», «Būlbūlym» bar. Sondai-aq, «Kazaqfilm» kinostudiiasy: «Qapaş Qūlyşeva än şyrqaidy», «Kökşe sazy», «Köŋıl sazy», «Qazaq äuenderı», «Ükılı Ybyrai änderı», t.b. film-konsertter tüsırgen. Olar kinostudiianyŋ «Altyn qorynda» saqtauly. Özınıŋ repertuaryndaǧy üş jüzge tarta änımen älemnıŋ qyryqqa juyq elınde öner körsetken ol bügınde Qazaq Ūlttyq öner universitetınde dästürlı än kafedrasynyŋ ūstazy bolyp qyzmet jasap jatyr. «At ainalyp qazyǧyn tabar» demekşı, Arqa öŋırınen tülep ūşqan būlbūldyŋ bügınde Astananyŋ öner ortasyna kelıp qosylǧan jaiy bar.

Ūlttyq bolmysymen älemnıŋ san elıne baryp taŋ qaldyrǧan, tamsandyrǧan «Gülder» ansamblınıŋ Şolpan-jūldyzyna ainalǧan Qapaş änşınıŋ erek bıtımı dästürlı öner ta­rihynda altyn ärıptermen jazylary qaq. Qazaqstannyŋ Eŋbek sıŋırgen ärtısı ataǧyn sonau 1979 jyly nebärı 30 jasynda alǧan eken. Qazaqqa eŋbegı bır kısıdei sıŋgenın jūrt moiyndaǧanmen, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen ärtıstıgıne 8 ret ūsynylyp, 8 ret syzylyp qalǧanyn bıreu bılse, bıreu bılmeidı. Düiım jūrtty dara dauysymen täntı etıp jürgen Qapaş änşınıŋ önerınen kım qandai kıltipan tapqanyn kım bılgen?!

Degdar ūstazdyŋ yqpalymen halyqtyŋ dästürlı änşılık önerın biık deŋgeiden tüsırmegen sanau­ly änşıler sanatyndaǧy Qapaş Qūlyşeva bügınde özı de ūstazdyqty ardyŋ ısı dep bılıp, sol jolda janyn salyp jür. Paiǧambar jasyna aiaq basqaly otyrǧan halqynyŋ gauhar tasy, jauhar sūluy, būlbūldai sairaǧan Qapaş apamyzdyŋ öz şäkırtterıne degen ıltipaty airyqşa. «Menıŋ kökeiımde Ǧarekeŋnıŋ kere­met aqyly sairap tūrady. Bylai deuşı edı jaryqtyq: «Sender maǧan ūqsamaŋdar. Men 60-qa kelgen şal­myn, ärkım ändı äuenın özgertpei, öz jüregımen tüisınıp, öz mınezıne qūiyp, öz bolmysyna salyp oryndasa, sonda ǧana än tabiǧaty özgermeidı» dep. Men osy sözdı qazır şäkırtterıme aityp otyram. Äuenın özgertpe, öz dauysyŋa saluǧa maşyqtan» dep. Kümıs kömei änşınıŋ ūlttyq önerge degen janaşyrlyǧy şeksız. Osyndai igı nietke toly jandy öner kiesı de ylǧi örge süireitın bolsa kerek. Sırä, «ūlttyq öner – mäŋgılık» deitın dualy auyz qaǧys ketpegen-dı…

P.S.

Men imene esık qaǧyp kıruge rūqsat sūraǧanymda, «Kel, janym, kıre ǧoi» degen Qapaş apamyzdyŋ saŋqyldaǧan dauysyn estıp, ışım jylyp sala berdı. Dauysy yrǧaqty, zor bolsa da kädımgı mekteptegı mūǧalima syndy bolmysynan näzıktık esıp tūrǧandai sezıldı. Bırden özıne baurap aldy. Qos janary, aitsa aitqandai, otty eken. Meiırım şuaǧy tögılıp tūr. Ömırge külıp kelıp, süiıp ötetın qaitalanbas tūlǧalardai Qapaş apamyzdyŋ möldır būlaqtai taza janynda qazaqy namys oinap tūr. Qazaqtyŋ dästürlı änşılık önerıne bererı mol maitalman. Äŋgımelesudıŋ sätı tüskenıne qatty quanyp qaittym…

Şynar ÄBILDA

Qairat BAIBOSYNOV,
QR Memlekettık syilyǧynyŋ iegerı, QR Halyq ärtısı:

– Qapaş ekeumız Güljihan Ǧalievanyŋ studiiasy­nan berı tanyspyz. Odan berı qyryq jylǧa juyq uaqyt ötıptı. Men Jüsıpbek Elebekovtıŋ klasynda oqydym. Ol Ǧarifolla Qūrmanǧalievtıŋ şäkırtı boldy. Ekeumızdıŋ öner aidynyndaǧy jolymyz eŋ alǧaşqyda «Gülderde» eŋbek etumen toǧysqan edı. Qolymyzdaǧy kielı dombyranyŋ kümbırın ömırımızge serık etken edık. Atyŋnan ainalaiyn qara dombyra ekeumızdı de elge tanymal ettı. Bügıngı Qapaş – talai düldül änşını tamsantqan bırtuma saŋlaqqa ainaldy. Onyŋ boiauy qanyq erekşe dauysy är qazaqtyŋ kökeiınde sairap tūrady. Öner jolyna bükıl ömırın arnaǧan qazaqtyŋ qaisar qyzdarynyŋ bırı häm, bıregeiı.

Būryn Almatyda talai konsertterde basymyz tüiısıp qalyp jatuşy edı. Dästürlı ändı ömırıne qazyq etıp qadaǧan Qapaş qaşanda babynda jüredı. Mıne, endı Asta­nada da üzeŋgıles jürmız. Ekeumız Öner Universitetınde şäkırt tärbielep, därıs oqyp jatqan jaiymyz bar. Ekı mekteptıŋ tülegı bolǧandyqtan, bır özennıŋ qatar aqqan qos saǧasyndaimyz. Öz basym Qapaşty qatty syilai­myn. Qazaqtyŋ Qapaştai arqaly, daryndy qyzdary köbeie bersın!