Ş.Aitmatovtyŋ şyǧarmasy jelısımen «Ana-Jer-Ana» spektaklın sahnalaǧan Äzırbaijan Mämbetov būl qoiylymy üşın 1965 jyly QazKSR Memlekettık syilyǧynyŋ laureaty atandy. Osyndai ūly şyǧarmany qoiǧan teatr reformatorynyŋ şyǧarmaşylyǧy arnaiy ırgelı, tereŋ zertteulerdı qajet etedı. Ä.Mämbetov rejissurasy eşkımnıŋ stilıne ūqsamaidy, özıne tän mänerge qūrylǧan. Ūly akterler şoǧyryn daiyndaǧan dara rejisserdıŋ önerı qazaq elınıŋ maqtanyşyna ainaldy.
Ä.Mämbetov 1932 jyly 1 qyrküiekte Resei Federasiiasy, Volgograd oblysy, Savinka selosynda düniege kelgen. 1952 jyly Almatynyŋ körkem-teatr uchilişesınıŋ akterlık fakultetın oidaǧydai aiaqtaidy. 1952-1957 jyldary Mäskeudıŋ Lunacharskii atyndaǧy GİTİS-tıŋ rejissura fakultetınde oqidy. Oqu ornyndaǧy ūstazdary KSRO halyq ärtısterı N.M.Gorchakov pen A.A.Goncharovtan bılım alady. Ekı professor da K.S.Stanislavskiidıŋ şäkırtterı bolǧan. 1957 jyly oquyn jaqsy bıtırıp, M.Äuezov atyndaǧy akademiialyq drama teatrynda bas rejisser, direktor bolyp qyzmet etken. 1965 jyldan teatrdyŋ körkemdık jetekşısı, ekı jüzge juyq spektakl qoiǧan.
Ä.Nūrpeiısovtıŋ «Qan men ter» qoiylymy üşın 1974 jyly KSRO Memlekettık syilyǧy berıledı. Būl qoiylymyn Chehoslovakiianyŋ Praga ūlttyq teatrynyŋ sahnasyna şyǧardy. Ş.Aitmatovtyŋ «Ǧasyrdan da ūzaq kün» atty tuyndysyn E.Vahtangov atyndaǧy Mäskeu akademiialyq teatry sahnasyna şyǧarsa, M.Äuezovtıŋ «Abaiy» Taşkenttegı Hamza atyndaǧy özbek akademiialyq teatrynda sahnalanǧan.
Qazaq teatrynyŋ ötkenın eske alsaq, sahna önerınıŋ damuyna üles qosqan köptegen rejisserdıŋ esımderın kezdestıremız. Sol toptyŋ ışınen Ä.Mämbetov öz ornyn oiyp tūryp aldy.
M.Äuezov atyndaǧy Qazaq ūlttyq drama teatrynyŋ şyǧarmaşylyq joly Ä.Mämbetovtıŋ qyzmetımen tyǧyz bailanysty. Onyŋ rejissurasymen Ä.Nūrpeiısovtıŋ «Qan men terı», Ş.Aitmatovtyŋ «Ana-Jer-Anasy», M.Äuezovtıŋ «Abaiy», «Aiman-Şolpany», «Qaraqypşaq Qobylandysy», «Qaragözı», Ǧ.Müsırepovtıŋ «Qozy Körpeş-Baian sūluy», taǧy da basqa qoiylymdary jäne älemdık klassikadan K.Goldonidıŋ «Ekı myrzaǧa bır qyzmetşı», Lope de Veganyŋ «Şöp qoryǧan it», M.Friştıŋ «Don Juannyŋ dumany», U.Şekspirdıŋ «Koriolan», Sofokldyŋ «Edip patşa» tärızdı şyǧarmalary sahnalandy. Ä.Mämbetov – qazaq elınıŋ mädenietın, ūlttyq ruhyn köterıp, rejissura, akterlık öner, ssenografiiada tyŋ jaŋalyqtar äkelgen ūly tūlǧa.
Rejisser ömırdıŋ küngeiı men köleŋkesın tap basyp, spektaklderdıŋ negızgı ideialyq taqyrybyn tereŋ tüsınıp, bügıngı künnıŋ syn-qaterlerın, jaŋanyŋ ömırşeŋdıgın, bolaşaqtyŋ aiqyndyǧyn körsetedı. Ol sahnalaǧan spektaklderde ışkı qarym-qatynas, küştı dinamika, janrǧa tän talǧampazdyq, oiyn oqiǧasy, tabiǧi özgerıs, oryndauşylardyŋ önerı turaly naqty sahnalyq komponentter qalyptasyp, bır arnaǧa bırıgedı. Rejisserdıŋ şeşımderı körermenderın taŋǧaldyryp otyrady. Ä.Mämbetov Mäskeuge bes ret gastroldık saparmen baryp, şyǧarmaşylyq jūmystyŋ tamaşa nätijesın körsetıp, qazaq teatryn dünie jüzıne tanytty.
1999 jylǧy mausym aiynan bastap ol Q.Quanyşbaev atyndaǧy Qazaq memlekettık akademiialyq muzykalyq drama teatryna jetekşılık ettı. Qazaq ūlttyq öner universitetı «Teatr önerı jäne önertanu» fakultetınıŋ qūryluyna da Äzırbaijan Mädiūlynyŋ sıŋırgen eŋbegı zor.
Osy jyldyŋ qyrküiegınde Qazaq ūlttyq öner universitetı oqu teatrynyŋ dälızınde teatr önerınıŋ barometrı, ūly reformator, KSRO halyq ärtısı, Halyq qaharmany Äzırbaijan Mädiūly Mämbetov müsınınıŋ saltanatty aşylu räsımı öttı.
Kelesı 2022 jyly Ä.Mämbetovtıŋ tuǧanyna 90 jyl tolady. Soǧan orai teatr festivalderı men ǧylymi konferensiialarǧa äzırlık bastaldy.
Bes jyl būryn elordanyŋ oŋ jaǧalauyndaǧy Älihan Bökeihan köşesı Äzırbaijan Mämbetov köşesı bolyp qaita ataldy. Alaş kösemınıŋ atyndaǧy köşe sol jaǧalauǧa köşırıldı. Osylaişa bas qalada äigılı rejisserdıŋ köşesı paida boldy.
Ä.Mämbetov köşesı Ǧ.Qaraş köşesınen bastalyp, Aǧybai batyr, A.İmanov, T.Rysqūlov, Kenesary köşelerın qiyp ötıp, Abai daŋǧylynda aiaqtalady. Ūzyndyǧy – 846,3 m. Būl köşe elordalyqtar men qala qonaqtary demalatyn süiıktı orynǧa ainaldy. Astananyŋ «Arbaty» däl osy köşe boiynda ornalasqan. Biylǧy jazda Nūr-Sūltan qalasynda jaiau jürgınşıler seruendeitın jaŋa keŋıstık aşyldy. «Demalys Promenade» Kenesary men Abai köşelerınıŋ aralyǧynda ornalasqan Äzırbaijan Mämbetov köşesınıŋ boiynda sän tüzedı. Būl köşe «Nūr-Sūltan – jaily qala» master-josparynyŋ aiasynda salyndy. Jaz boiy onda qala jūrtşylyǧy üşın türlı konsertter, oiyn-sauyq baǧdarlamalary ūiymdastyryldy.
Al juyrda ǧana elordanyŋ bırqatar bılım beru mekemelerı men mädeni oşaqtarǧa tūlǧalar aty berıldı. Sonyŋ ışınde «Nomad City Hall» teatry Äzırbaijan Mämbetov atyndaǧy memlekettık drama jäne komediia teatry bolyp qaita ataldy.
Qazaq ūlttyq öner universitetınıŋ oqu teatryna da Äzırbaijan Mädiūlynyŋ esımı berılgen.
Nartai ESKENDIROV,
teatr synşysy
