Biylǧy Astana ekonomikalyq forumyna älemnıŋ 74 elınen 5,5 myŋǧa juyq delegat qatysty. Solardyŋ bırı – Mäskeu Ükımetınıŋ ministrı, Mäskeu qalasynyŋ Syrtqy ekonomikalyq jäne halyqaralyq bailanystar departamentınıŋ jetekşısı Sergei Chereminmen äŋgımelesken edık.
Bıregei industrialdyq kölık dälızı qūrylady
– Sergei Evgenevich, Sız Astana ekonomikalyq forumy aiasynda Nūr-Sūltan qalasynyŋ äkımı Baqyt Sūltanovpen kezdestıŋız. Qandai kelıssözderge qol qoidyŋyzdar? Onyŋ qos tarapqa qandai paidasy bar?
– Eŋ aldymen, bız būrynnan qalyptasqan jan-jaqty, jüielı yntymaqtastyq qarym-qatynastarymyzdy odan ärı jalǧastyruǧa mämılelestık. Ol özınıŋ ömırşeŋdıgın, tiımdılıgın däleldedı. 2019-2021 jyldarǧa arnalǧan Mäskeu men Nūr-Sūltan qalalarynyŋ arasyndaǧy yntymaqtastyqtyŋ jaŋa baǧdarlamasynda astanalar merlerınıŋ saparlary ūiymdastyrylady, sondai-aq, qala şaruaşylyǧynyŋ är salasyndaǧy sarapşylardy, mamandardy bır-bırımızge jıberıp, ozyq täjıribemen bölısuge kelıstık. Negızı, Mäskeu men Nūr-Sūltan qalalarynyŋ müddelerı ortaq.
– Sız de özge merlermen bırge Jahandyq Jıbek joly – qala merlerınıŋ forumyna qatystyŋyz. Megajobanyŋ keleşegı turaly ne aitasyz?
– «Bır beldeu – bır jol» atty bastama tek älemdık deŋgeidegı kölıktık-logistikalyq joba ǧana emes, ol, bärınen būryn, megapolisterdı örkendetuge mümkındık beretın mädeni-gumanitarlyq qūrylym. Qazır megapolister köptegen elderdıŋ ekonomikasynyŋ negızın qūrap otyr. Öitkenı statistika boiynşa olarda ǧalamşar tūrǧyndarynyŋ 55 paiyzy tırlık keşude. Bızdıŋ ǧalamşarymyzdyŋ jalpy ışkı önımınıŋ üşten ekı bölıgın 400 qalalyq aglomerasiialar qūrady. Öz basym «Bır beldeu – bır jol» bastamasy sauda-sattyq, öndırıs kölemı kem degende 23 trln AQŞ dollaryn qūraityn bıregei industrialdyq kölık dälızın qūruǧa mümkındık beretınıne tolyq senımdımın. Būl joba tek Jıbek jolynyŋ boiyndaǧy qalalar men elderdıŋ ǧana emes, Euraziialyq ekonomikalyq odaq memleketterınıŋ damuyna da jaǧymdy yqpal etetını sözsız. Qalalar eŋ üzdık täjıribesımen bölısuı kerek.
Mäskeu halyqaralyq kölık habyna ainaldy
– Osy jerde Mäskeudıŋ damu äleuetı jönınde äŋgımelep berseŋız. Ol älemdegı jetekşı megapolis retınde ǧalamşardyŋ halqyn qandai jetıstıkterımen taŋǧaldyrdy?
– Mäskeudıŋ bügıngı taŋda halyqaralyq kölık habyna ainalǧanyn küllı älem moiyndap otyr. Äue qatynasy da ülken qarqynmen damyp keledı. Aldaǧy jyldary Şeremetevo äuejaiynyŋ jaŋa terminalyn paidalanuǧa beremız. Ol terminal äuejaidyŋ jolauşy ötkızu mümkındıkterın 100 mln adamǧa deiın ūlǧaitady. Mäskeu kölıgı 150 mln-nan astam adamǧa qyzmet körsetedı. Qalanyŋ bazalyq infraqūrylymyna investisiia salu jalǧasuda. Būl jerde Mäskeu metrosyn damytuǧa basymdyq berılude. 2010-2025 jyldar aralyǧynda astanalyq metronyŋ ūzyndyǧy ekı esege deiın ūzarady. 2018 jyly būryn-soŋdy bolmaǧan rekordtyq körsetkışke jetıp, jaŋa 17 stansa saldyq. Mäskeu meriiasy metrony temırjolmen kırıktıruge belsendı jūmys jürgızıp jatyr. Būl baǧytta az ǧana uaqytta bıregei jobamyzdy ıske asyrdyq. Ol – Mäskeu ortalyq ainalma temırjoly. Jer üstındegı metro joly negızgı metroǧa tüsetın jüktemenı aitarlyqtai tömendetuge septıgın tigızdı. Qazır ol 10 mln jolauşyny tasymaldai alady.
– Qoǧamdyq kölıktı damytuda qandai baǧytty ūstanyp otyrsyzdar? Qalalyq ortanyŋ jailylyǧyn arttyru üşın qandai jobalardy ıske asyrdyŋyzdar?
– Qala basşylyǧy qoǧamdyq kölıktı damytuǧa investisiia saludy bäseŋdetken emes. Avtobustar parkın tolyqtai jaŋaladyq. Köptep jaŋa tramvailar satyp aldyq. Metro vagondarynyŋ parkı de tolyq jaŋardy. Älemdegı metro saluǧa qatysty eŋ ırı jobanyŋ bırı bızdıŋ elımızde ekenın bıreu bılse, bıreu bılmeidı. Mäskeuge barsaŋyz, köşelerde elektrmen jüretın avtobustardyŋ jüitkıgenın köresız. Aldaǧy 10 jyldyŋ ışınde bükıl astanalyq kölık elektrge köşedı. Būl qadam qaladaǧy ekologiialyq ahualdy jaqsartady. Ärine, qalalyq ortanyŋ jailylyǧyn qamtamasyz etetın faktordyŋ bırı – osy. Mäskeu jyl saiyn milliondaǧan turistı özıne magnitşe tartuda. Mysaly, ötken jyly būl körsetkış boiynşa da rekordtyq deŋgeige jettık. Bas qalamyzdy 25 mln-nan astam turist tamaşalady.
«Aqyldy qalanyŋ»artyqşylyǧy
– Sergei Evgenevich, «Aqyldy qala» degen jobaǧa oralaiyq. Sızdıŋ tüsınıgıŋızdegı «Aqyldy qala» degenımız ne? Qarapaiym sözben qalai tüsındırıp berer edıŋız?
– Smart city degenımız ne? Būl tek aqparattyq tehnologiialar ǧana emes. Bärınen būryn, ol – tek megapolis tūrǧyndarynyŋ qajettılıkterın qanaǧattandyrumen şektelmei, aitarlyqtai turistık aǧyndardy tartatyn asa qolaily qalalyq orta qalyptastyru. Menıŋ tüsınıgımdegı «aqyldy qala» degenımız tek mälımetterdı öŋdeitın ortalyqtar, jasandy zerde, blokchein jüielerın qoldanu, auqymdy mälımetterdı jinaityn ortalyqtar, «aqyldy» baǧdarşamdar, sensorlar ǧana emes. Smart city-ge elektrondy bılım beru men medisina, bailanys qūraldaryn jetıldıru, intellektualdy qoǧamdyq kölık, 5-ınşı buyndaǧy zamanaui bailanys jüielerı, qalany Wi-Fi jüiesımen qamtamasyz etu de jatady. Mysaly, Mäskeude bıregei tehnologiia – elektrondyq mektep aşyldy. Medisinalyq mekemelerdı ortaq jüiemen basqaru därıgerlerdıŋ qabyldauyna jazyludy jeŋıldetıp, ūzyn-sonar kezekterdı joidy. Halyq medisinalyq qyzmet türlerın jeŋıl, qolaily jaǧdaida alatyn deŋgeige jettı. Būlardyŋ bärı bıryŋǧai infraqūrylym tüzıp, «aqyldy qalany» qūraidy. Būl – tūrǧyndar men bilık qūrylymdaryna onlain tärtıbınde qarym-qatynas jasauǧa mümkındık beretın bıryŋǧai infoorta.
– Mäselen, Mäskeude 12 mln-ǧa juyq halyq tūrady. Sızder köşedegı keptelıs mäselesın qalai şeştıŋızder?
– Köşedegı keptelıs – köptegen qalalarǧa ortaq mäsele. Osy joly – Nūr-Sūltan qalasyna alǧaş keluım. Qyzyq bolǧany, 1 mln halqy bar qalada da keptelıste tūryp qaldyq. Ärine, būl mäselenı jedel şeşu mümkın emes. Ol erık-jıgerdı, ozyq täjıribenı jäne qajymas eŋbektı talap etedı. Mäskeude bız intellektualdyq kölık jüiesı jobasyn qoldanysqa engızdık. Qazırdıŋ özınde sonyŋ nätijelerın körıp otyrmyz. Bız metrony damytuǧa erekşe köŋıl bölemız. Qoǧamdyq kölıktıŋ sapasyn joǧary deŋgeige jetkızdık. Mäskeude jaŋa, jaily tramvailar jüre bastady. Būlardyŋ bärı adamdarǧa jeke kölıgınen qoǧamdyq kölıkke auysuǧa jol aşty. Resei astanasynda bır kölıkten ekınşısıne auysyp mınetın toraptar köbeidı. Osy jerde «qūrǧaq aiaq kiım» atty jobany sätımen jüzege asyrdyq. Jolauşylar toraptyŋ aumaǧynan şyqpai, ekınşı kölıkke auysyp mınedı.
Sūhbattasqan
Tölen TILEUBAI
