Juyrda Ūlttyq akademiialyq kıtaphanada elımızdegı mädeni saiasat tūjyrymdamasy jobasyn qoǧamdyq taldau aiasynda «Qazaqstan Respublikasynyŋ mädeni saiasatynyŋ negızgı ūstanymdary men tetıkterı» taqyrybynda döŋgelek üstel öttı. Elımızdıŋ ziialy qauym ökılderı, mädeni mekemelerdıŋ basşylary men mamandary qatysqan alqaly jiyndy Ūlttyq akademiialyq kıtaphananyŋ bas direktory, professor Ümıthan Mūnalbaeva jürgızdı.
«Būl – öte maŋyzdy, köpten kütken qūjat. «Qazaqstan joly – 2050: bır maqsat, bır müdde, bır bolaşaq» atty Joldauynda Memleket basşysy qazaqstandyqtardyŋ bäsekege qabılettı mädeniettı mentaldıgın qalyptastyruǧa jäne zamanaui mädeniet klasterın damytuǧa baǧyttalǧan mädeni saiasattyŋ ūzaq merzımdı tūjyrymdamasyn äzırleu jäne bekıtu turaly naqty mındet qoidy. Osy jyldyŋ 1 qyrküiegıne deiın Tūjyrymdama turaly Elbasy Jarlyǧynyŋ jobasy Prezident äkımşılıgıne engızıletın bolady. Sala damuynyŋ ūzaq merzımdı tūjyrymdamasy täuelsız Qazaqstannyŋ tarihynda tūŋǧyş ret äzırlenıp otyrǧanyn erekşe atap ötkım keledı. Bız älemdık täjıribenı tolyqqandy zerttedık, barlyq basqaru modelın qarastyrdyq. Ärbır eldıŋ mädeni saiasatynyŋ aldynda memlekettık qoldau jäne myqty ideologiia tūrady. Mysaly, damyǧan elderde mädeniet salasyn qarjylandyru orta eseppen alǧanda JIÖ-nıŋ 1,2 paiyzyn qūraidy, al Qazaqstanda 0,2 paiyzdan tömen» dedı Mädeniet vise-ministrı Asqar Börıbaev. Sondai-aq, onyŋ aituynşa, 2050 jylǧa deiın jūmys jasaityn qūjatqa qosymşa tüzetuler men tolyqtyrular engızuge älı de mümkındık bar, al mädeni saiasattyŋ negızgı baǧyttaryn jüzege asyru merzımı üş kezeŋge jıktelgen.
Tūjyrymdama jobasyna qatysty belgılı jazuşy Dulat İsabekov qazaq mädenietı ärdaiym ūlttyq boiauymen biık bolatynyn eskerttı. «Men älı konsepsiiamen tolyq tanys emespın. Degenmen, memlekettıŋ mädenietsız ömır süre almaitynyn keş bolsa da ūǧynǧanymyzǧa şükırşılık eteiık. Bız älemdık deŋgeige ūmtyla otyryp, olardyŋ köşırmesıne ainalmauymyz kerek. Aitalyq, İtaliiany olarǧa elıkteu arqyly eşqaşan da taŋǧaldyra almaimyz. Bız ūlttyq mädeniettı ūmytpauymyz kerek. Äsırese, teatr mäselesın aitpasqa amal joq. Teatr tūjyrymdamaǧa ǧana emes, jūmys josparyna enuı kerek. Mäselen, oblystyq teatrdyŋ aktery 25 myŋ teŋge jalaqy alǧanda, bız odan qandai şeberlık talap etemız?! Şyn mänınde, bügınde baspanasy joq akter qalai şyǧarmaşylyǧyn şyŋdamaq?! Mädeni saiasat tūjyrymdamasyn jasaǧan öte jaqsy. Alaida, teatrlardyŋ materialdyq-tehnikalyq mümkındıkterın qosyp jasamai, mädeniet öz betınşe qaiyrşy küiınde dami almaidy. Eŋ bastysy, ūlttyq jaǧyn ūmytpaǧan jön. Ūlttyq kino, ūlttyq teatr, ūlttyq mädeniet degendı köp aitamyz, bıraq älı tolyq tūjyrymdamasyn aŋǧara almai kelemız. Özımızdıŋ ūltymyzdyŋ deŋgeiın älı anyq ajyrata almai jürmız» dedı jazuşy.
Akter, Halyq ärtısı Tūŋǧyşbai Jamanqūlov tūjyrymdamanyŋ tuyndauy qazaq elınıŋ örkenietke köş tüzegenınıŋ belgısı dep tüigenın jetkızdı. «Osy tūjyrymdamanyŋ talqylauyna öz basym besınşı ret qatysyp otyrmyn. Beseuınde bes türlı ūsynysymdy jetkızgenmın. Tıptı, basqa da tarmaqtarynda bız aitqan mäseleler qamtylatyn tärızdı. Konsepsiianyŋ bolǧany, bırınşıden, bızdıŋ elımızdıŋ örkeniettılıgın körsetedı. Estı elderdıŋ bärınde de «mädeni saiasat» degen ülken jalaulary bar. Barlyq mäsele sol saiasatpen jasaluynda. Bız – qazır etek-jeŋın jinaǧan elmız. Ekonomikamyz tūraqtaldy. Endı mädenietımızdı tüzeuımız kerek. Jalpy, köp qūbylys tūjyrymdamanyŋ astarynda jatyr. Tūjyrymdama negızınde taǧy da taram-taram qūjat daiyndalady degen ümıtımız bar. Eŋ bastysy, osy mäselelerdı zaŋ jüzınde tüiındep alsaq, taǧy da qūr söz qalpynda qalmas.
2015 jyldan bastap Qazaqstan Parlamentı «Teatr jäne kino turaly» Zaŋdy qabyldau qajet dep jatyr. Zaŋ qabyldansa, köptegen mäselelerdıŋ tüiını tarqatylar. Sondyqtan konsepsiiany qoldaimyn. Öz salama oralsam, tūjyrymdamada kino jaiynda bes-alty tarmaq jür eken. Qūjat qabyldansa da, teatr jaiynda aita beremın. Dulat aǧamyz aitqandai, aimaqtarda teatrlardyŋ syrt qalǧany ras. Bükıl oblystyq teatrlardy, öner salasy boiynşa barlyq joǧary jäne orta oqu oryndaryn Mädeniet ministrlıgınıŋ qaramaǧyna ötkızu mäselesı köterılıp jatyr. Mūnyŋ bärı tūjyrymdamada keltırılgen. Soǧan qaraǧanda, Mädeniet ministrlıgınıŋ auqymy men küşı keŋeietın bolar» dedı T.Jamanqūlov..
SÜBELI SÖZ
Dulat İsabekov, jazuşy:
Keŋes ökımetın aŋsap otyrǧanym joq, bıraq sol kezeŋde teatrlardyŋ bärı Mädeniet ministrlıgıne qaraityn. Qazır teatrlarymyz jergılıktı bilıkke baǧynyp kettı. Mıne, keşe ǧana söilessem, köptegen teatrlar spektakldı 3-4 aida bır ret şyǧaramyz dep otyr. Öitkenı, teatrlarda künde jiyn. Sonyŋ saldarynan ekı aida şyǧatyn spektakldı tört aida äzer şyǧarady. Sodan keiın bügıngı teatrdyŋ körkemdık jetekşılerı – toi ötkızıp jürgen asabalar. Körkemdık jetekşını ministrlık bekıtuı kerek. Sol kezde ǧana teatr naǧyz teatr bolady.
Öz kezegınde jazuşy-ssenarist Didar Amantai mädeni jurnalistikany qalyptastyru ideiasyn alǧa tartty: «Konsepsiiada bügıngı mädeni situasiianyŋ jaǧdaiaty turaly analiz jasalǧan. Bügınde mädeniet elektrondy mädenietke ainaldy. Qazırgı taŋda internettık, iaǧni virtualdı BAQ-syz mädeniet ömır süre almaidy. Tek kıtaptar ǧana emes, muzykalyq kompozisiialar da internette keŋınen körınıs alǧan. Kompiuterlık tehnologiialardyŋ qarqyn aluyna qarai, bügıngı künı ärbır adam – özınşe rejisser, özınşe jazuşy. Sondyqtan, būl ädebiettıŋ mazmūnyna, muzykanyŋ sipatyna öz yqpalyn tigızedı. Mūnyŋ jaqsy jaǧy da, jaman jaǧy da bar. Bır artyqşylyǧy, köptegen jūmystardy jeŋıldetedı. Kemşın tūsy, kompiuterlık tehnologiia illiuziiany köbeitedı. Saldarynan ekınıŋ bırı kompozitor bolyp kettı. Äuensız änder köbeidı. Sonymen qatar, maqalalarǧa, türlı kinolarǧa bailanysty da mäseleler jeterlık. Ärine, mūny rettep otyruǧa tūjyrymdama kerek. Tūjyrymdama jalaŋ teoriiaǧa qūrylmaǧan, ozyq elderdıŋ mädenietı men täjıribelerın taldai otyryp, bızge ūsynystar beredı. Mädeniettı bız jai ǧana mädeniet emes, ūlttyq ideologiiamyzdyŋ bır elşısı dep tanuymyz qajet. Öitkenı, el men eldı eldestıretın – eŋ aldymen, mädeniet. Tūjyrymdamaǧa köz salsaq, mūrajai, kıtaphana salalarynda maman tapşylyǧy eskertılgen. Oǧan menıŋ qosar oiym, jurnalistika fakultetterınde, öner, mädeniet salasy boiynşa tereŋ taldap maqala jazuǧa qalyptastyratyn jeke kafedralar qūryluy qajet. Osylai, mädeniet taqyrybyn jazatyn jurnalist jeke maman retınde oqytylsa, memlekettık tıldegı mädeni baǧyttaǧy maqalalardyŋ deŋgeiı öse tüser edı. Bırde bır telearnanyŋ esebın oqyǧan edım. Esepke zer salsaq, bır baǧdarlamaǧa 100 adam qatysqan, sonyŋ 67-sı änşıler eken. Sonda suretşıler qaida, mädeniettanuşylar qaida, jazuşylar qaida? Qazır oqu mädenietı tömendep kettı. Qazırgı jastar kıtap oqymaidy, tek qajettı aqparatyn üstırtın qarap şyǧady. Osyǧan bailanysty kıtap oquǧa tartatyn ıs-şaralar köptep ūiymdastyryluy kerek. Qysqasy, kıtap kultın qaita jandandyruymyz qajet. Sebebı, kıtap, körkem ädebiet – kez kelgen önerdıŋ tüp negızı» dedı qalamger.
Jiyn barysynda basqa da qatysuşylar oilaryn ortaǧa salyp, ūsynys-pıkırlerın jetkızdı.
Ǧaliia BÖKEIQYZY,
QR Ūlttyq akademiialyq kıtaphanasy bas direktorynyŋ orynbasary
