Jyl basy – Ūlystyŋ ūly künın elorda barlyq sän-saltanatymen qarsy aldy. Ūlyq merekedegı ıs-şaralar keşe EKSPO qalaşyǧyndaǧy Kongress ortalyqta ötken «Jaŋarǧan jer, baq qonǧan nūrly el» dep atalatyn miuziklmen aşyldy. Astanalyqtarmen bırge būl miuzikldı Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev ta tamaşalady.
Quanarlyǧy sol, merekelık miuzikldı qoiuşylar aŋyz-äpsana negızınde Nauryzdyŋ män-maǧynasyn jan-jaqty aşyp körsetudı mūrat tūtypty. Keiıpkerlerı – Qyzyr ata, Nauryz esımdı jıgıt, Qarlyǧaş atty sūlu qyz, Aiaz bike, Diiu myrza, Jeztyrnaq patşaiym.
Körsetılım basynda Qyzyr ata Nauryzǧa jetı uyq jaily jūmbaq jasyrady. Sol jūmbaqty şeşu üşın Nauryz alys saparǧa şyǧyp, zūlym küşter adam balasynan tartyp alǧan eŋ qūndy qasietterdı qaitaruǧa bar küş-jıgerın jūmsaidy. «Jan men tändı mūz qūrsauynan bosatatyn jylylyq, qaraŋǧy qapasty jeŋetın nūr säulesı, tas jürektı jıbıtetın ūly sezım – mahabbat» dep Qyzyr ata aq batasyn berıp, jıgıttıŋ qolyna altyn qauyrsyn ūstatady. Nauryz Aiaz bike, Diiu patşa, Jeztyrnaq patşaiym siiaqty zūlym küş ielerımen aiausyz küresedı. Sabyrlyǧy men adaldyǧy, şynşyldyǧy men batyrlyǧy arqasynda altyn qauyrsynnyŋ kömegımen zūlym küşterdıŋ bärın jeŋedı. Jeztyrnaq patşalyǧynda tūtqynda otyrǧan Qarlyǧaş sūludy qūtqaryp alady. Osylaişa, öz baqytyna qol jetkızıp, Qyzyr qariia jasyrǧan jetı uyq jaily jūmbaqtyŋ şeşımın tabady. «Men baq-berekenıŋ, yrys-qūttyŋ qūpiiasyn taptym. Ol bırlıgı bekem, tırlıgı tüzu, äl-auqaty artqan, mäŋgılık tūtas el eken!» deidı Nauryz Qyzyr ataǧa kelgen kezınde. Keremet kulminasiia, tamaşa qoiylym, tamsanǧan körermen…
Atap aitarlyǧy, miuzikldegı Nauryz jas, täuelsız Qazaqstannyŋ beinesı ekenıne bırden köz jetkızesıŋ. Üş bölımnen tūratyn şyǧarmada Qazaq elınıŋ el bolyp qalyptasuy, öz damu jolyn taŋdauy, ärtürlı qiynşylyqtardy jeŋuı, özgelermen terezesı teŋ bai-baquatty elge ainalǧany ädemı surettelgen. Ūlttyq qūndylyqtardy, şyn mänınde, ūlyqtaǧanda ǧana eŋselı, mäŋgı el bolatynymyzdy astarlap jetkızgen. Muzykalyq şyǧarma är körgen adamdy osyndai ädemı äserge böleidı. Jyljymaly sahnadaǧy ǧajaiyp dekorasiia, opera, balet, sirk, estrada, bi ūjymdarynyŋ bırlesken eŋbegı, tamaşa grafika miuzikldıŋ ön boiynan bırden baiqalyp-aq tūrady. Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ özı öner şeberlerınıŋ eren eŋbegıne rizalyq tanytyp, şyǧarma bıtkende qolyn būlǧady.
Miuziklden alǧan ädemı äserımızben syrtqa şyǧyp, EKSPO qalaşyǧyndaǧy etnoauylda bastalǧan Nauryz toiyn tamaşaladyq. At şaptyrym alaŋǧa ainala aq şaŋqan kiız üiler boi kötergen. Sany – 19. Tura ortada bülkıldegen alyp qazanda Ūlys künınıŋ eŋ basty dämı – nauryz köje pısırılıp, jiylǧan jūrtqa tegın taratylyp jatyr. «Jaqsy as qalǧanşa, jaman qaryn jarylsyn» degen jūrt japa-tarmaǧai nauryz köjeden auyz tiiude. Bız de kezekke tūryp, däm tattyq. Üstıne ūlttyq kiım kiıp, köje taratyp tūrǧan jıgıtten: «Qanşa litr nauryz köje pısırdıŋızder?» dep sūrap edım, ol: «Bır tonna 100 litr nauryz köje pısırıldı» dedı jymiyp. Alyp qazan Nauryz toiynyŋ ajaryn keltırıp-aq tūr. Al Ūlys toiynda nege qazan paidalanamyz? Äigılı akademik Älkei Marǧūlan: «Qazan myqty bolsa, el de myqty. Qazan – şaŋyraq tärızdı bütındıktıŋ belgısı» dep jazdy. Aŋyzdarda qazan arqyly ekı eldıŋ tatulasqany turaly aitylady. Odan ärı jürdık. Aq şaŋqan kiız üilerdıŋ joǧary jaǧynda alty qanat kiız üi tıgılıptı. Jaqyndap barǧanda muzei ekenın kördık. Muzeidı şeberler auyly ūiymdastyrypty. Kıreberıste qarsy alǧan jıgıt özın Jantegın Qarjaubaiūly dep tanystyrdy. Ortadaǧy Orhon-Enisei jazularyn körıp, äŋgımege tarttyq.
Jantegın aitady: «Orhon-Enisei jazularynyŋ būl köşırmelerın restavrator Qyrym Altynbekov pen professor Qarjaubai Sartqojaūly Moŋǧoliiadan äkelıp jasaǧan. Nauryzǧa qatysty bır erekşe närsenı aitaiyn. Ata-babalarymyz seleŋgı jazuyn moiyn-chūr jazuy dep te ataǧan. Mysaly, 747-759 jyldary Bırıkken Türık qaǧanatyna El Etmış Bılge qaǧan bilık jürgızgen. Onyŋ üşınşı jazuynda bylai delıngen: «Bız Seleŋgı özenın üşınşı aida salmen keşıp öttık. Seleŋgı – suyq jerdegı özen. Ol jazdyŋ basynda ǧana erıp, salmen ötuge mümkındık tuady. Demek, altynşy aidan üş aidy şegersek, däl qazırgı Nauryz aiyna keledı. Iаǧni jyl basy sol zamanda da Nauryzdan bastalǧan. Eskertkıştegı jazu sony däleldeidı».
Etnoauyldyŋ bır būryşynda merekelık konsert dürıldep ötıp jatyr. Änşılerdıŋ dauysy qatty şyqqany sonşalyq, meiramnyŋ dübırı köş jerden estıledı. Ekınşı bır būryşynda jūrt qazaq küresınıŋ qyzyǧyna batypty. «Biylǧy toidyŋ būrynǧy toidan özgeşelıgı bar ma?» degen oimen qaz-qatar tızılıp tūrǧan bırneşe kiız üilerge bas sūqtym. Ekı mekeme – qalalyq Tılderdı damytu basqarmasy men Jūmyspen qamtu, eŋbek jäne äleumettık qorǧau basqarmasynyŋ qyzmetkerlerı qazaqy köŋılmen qūşaq jaia qarsy aldy. Bırden baiqaǧanym, kiız üilerdıŋ ışı keremet bezendırılgen, dastarqan toly ūlttyq däm-tūz. Şyrqalǧan än, kümbırlegen küi. Naǧyz merekenıŋ körıgı qyzǧan şaq. Şynymdy aitsam, būryn mūndaidy körmegendıkten quanyp qaldym.
Mäz-meiram bolǧan el aǧylyp kelıp jatyr. Tılderdı damytu basqarmasynyŋ qyzmetkerı Nazira Qasqataeva kiız üilerdı bezendıru, salt-dästürlerdı körsetu, dastarqan jaiudyŋ özınen jyl saiyn baiqau ötetının aitty. «Bızdıŋ basqarma jyl saiyn mekemeler arasynda «Armysyŋ, äz-Nauryz!» atty baiqau ötkızedı. Būl baiqauda kiız üilerdıŋ ūlttyq naqyşpen bezendırıluı, dästürlerdı körsetuı, dastarqan mäzırın daiyndauy synǧa tüsedı. Mereke ötken soŋ jüzden jüirık şyqqan mekemelerdı marapattaimyz. Jeŋımpazǧa qala äkımı Äset İsekeşevtıŋ atynan arnaiy diplom, baǧaly syilyq tapsyrylady» dedı N.Qasqataeva.
Dübırlı toidyŋ ortasynan alaştanuşy-ǧalym Qaiyrbek Kemeŋgerdı kezdestırdık. Aitpaqşy, Qairekeŋ bız joǧaryda söz etken qalalyq äkımdıktıŋ janynan qūrylǧan kiız üilerdı baǧalau komissiiasynyŋ müşesı eken. «Biylǧy mereke qalai ötıp jatyr?» degen saualǧa ol bylai dedı: «Kün raiynyŋ qolaisyzdau bolǧanyna qaramastan, mereke öte jaqsy ötude. Adam qarasy köp bolmasa da, eldıŋ köŋıl küiı köterıŋkı. Bız kiız üilerdı baǧalap jürmız. Şyndyǧyn aitsam, ekı türlı jaǧdaidy közben kördık. Şynaiy nietpen dastarqan jaiyp, ūlttyq merekenı ūlyqtap jatqan jandar da bar. Däuletı myqty bolsa da, jasandylyqqa jol berıp, Ūlys toiyna laiyqty deŋgeide köŋıl bölmegen mekemeler de bar. Attaryn atap, tüsterın tüstemei-aq qoialyq. Eŋ bastysy, jyl ötken saiyn halyqtyŋ da, bilık oryndarynyŋ da Jaŋa jylymyzǧa degen yqylasy, peiılı, köŋılı erekşe artyp keledı. Sol quantady. Qazaq elın Ūlystyŋ ūly künımen qūttyqtaimyn!».
Tölen TILEUBAI
Merekelık lebız
Qaita oralǧanyna – otyz jyl
– Kompartiianyŋ kezınde Özbekälı Jänıbekov ekeumız tızemızdı qosyp otyryp bır künı: «Al endı osynyŋ zamany keldı ǧoi. Halyqtyŋ ädet-ǧūrpyn, dästür-saltyn jaŋǧyrtyp, qalyptastyraiyq. Nauryzdy qaitadan oraltaiyq» degen şeşımge keldık. Söitıp, seŋ qozǧala bastaǧan zamandy paidalanyp, Nauryzdy meiram retınde qaita belgıledık.
Bızdıŋ bauyrlas elder Ūlystyŋ ūly künın 21 nauryz künı toilaidy ǧoi. Özbekälı aǧamyz: «Būl dūrys emes, Nauryz 21-ınen 22-sıne qaraǧan tünı keledı» dep otyryp aldy. Nauryzdyŋ qaitadan qazaq jerıne, Ūly dalaǧa qaityp oralǧanyna 30 jyl bolǧan eken. Odan berı, täuba, Nauryz halyqtyŋ basyn bırıktırıp, basymyzdy qosyp, berekemızdı kırgızıp jatyr.
Halqymyzdyŋ eŋ ūly merekesı osy Nauryz IýNESKO-nyŋ Adamzattyŋ materialdyq emes mədeni mūralary tızımıne enıp, BŪŪ Bas Assambleiasynyŋ qararymen Halyqaralyq kün dep tanyldy. Biyl būl mereke qasiettı erejep aiymen qatar kelgenın jaqsylyqtyŋ nyşanyna balaimyn. Nauryz, əuelı, tatulyq meiramy. Tatulyqtyŋ özegı – bırlık pen bereke. Bızdıŋ babalarymyzdan qalǧan eŋ ülken amanat ta osy.
Jetı qazynanyŋ bırı sanalatyn it jylyna kırıp jatyrmyz. «İttıŋ iesı bolsa, börınıŋ täŋırısı bar» dep osy bır januardy erekşe qadırleitın halyqpyz. Qymbatty bauyrlaryma, eldıŋ ülken-kışısınıŋ bärıne menıŋ tıleitınım – Qūdai bergenınen jazbasyn! Nauryz merekesı qūtty bolsyn! Är şaŋyraqta yntymaq bolsyn! Auyzbırşılıgımızden ajyramaiyq!
Qazynaly jyl bolǧai!
– Kün men tünnıŋ teŋesetın, Samarqannyŋ kök tasy eritın, aqtyŋ molaiatyn, jaryqtyŋ ūzaratyn, nūrdyŋ molaiatyn, tabiǧattyŋ oianatyn, tırşılıktıŋ jaŋaratyn, ömırdıŋ jaŋǧyratyn, peiıldıŋ tüzeletın, köŋıldıŋ köterıletın kezeŋı – Nauryz merekesı de kelıp jettı.
Myŋdaǧan jyldardan berı Şyǧys halyqtary jyl sanauynyŋ basy bolyp kelgen būl ūly künnıŋ bızdıŋ ömırımızde de alatyn orny airyqşa zor. Biyl būl meiramdy memlekettık deŋgeide toilaudy qaitadan qolǧa alǧanymyzǧa da tabany kürektei 30 jyl bolyp otyr.
Üstımızdegı jylǧy Nauryz merekesı eldıŋ bas qalasy – Arqanyŋ tösıne, Esıldıŋ jaǧasyna köşıp kelgenıne tura 20 jyl toluymen tūspa-tūs keldı. Osy aituly kezeŋge bailanysty biyl Astanada köptegen mädeni-köpşılık şaralar jürgızılıp jatyr. Mūnyŋ özı biylǧy merekenıŋ baǧasy men baǧamyn kötere tüsedı.
Qanatyna köktemdı ılestırıp kelıp jatqan jaŋa jyldyŋ būl jolǧy boitūmary qazaqtyŋ jetı qazynanyŋ bırı retınde äspettep, qūrmet tūtqan maqūlyǧy – it bolǧaly tūr. Būǧan orailas tuatyn tılektıŋ de tırnegı mynadai: it jyly bızdıŋ keŋ-baitaq elımız, älemdık arenada özınıŋ ornyqty ornyn tapqan memleketımız üşın, osy ūly ordanyŋ negızın qūraityn barşa halyqtarymyz üşın, şynynda da, qazynaly bolsyn! Oşaǧymyzdan ot ketpesın, qazanymyz ottan tüspesın, jyl boiy berekemız tasyp, yrysymyz arta bersın. Eŋ bastysy, barlyǧymyzdyŋ da bauyrymyz bütın, ırgemız berık, otbasymyz aman bolsyn! Ūlystyŋ ūly künı qūt-yryzdyǧymen kelsın!
