FinReview.info aqparattyq-taldau saitynyŋ sarapşylary Nūr-Sūltannyŋ «aqyldy qala», qarjy ortalyǧy jäne öŋırlık investisiialyq hab retınde damuy turaly qarjylyq-ekonomikalyq şolu jasapty.
2018 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa astanada elımızdıŋ jalpy ışkı önımınıŋ 9,8 paiyzy, memlekettık biudjettıŋ 8,7 paiyzy jasaqtalyp, negızgı kapitalǧa qūiylǧan investisiianyŋ 9,5 paiyzy şoǧyrlanǧan.
Ekonomikadaǧy jetıstıkter
Ūlttyq ekonomikanyŋ damuynda bas qalanyŋ maŋyzy zor dep sanaidy FinReview.info sarapşylary. Şahardyŋ aumaǧy 801,5 ş.m aumaqty alyp jatyr, mūnda respublika halqynyŋ 5,9 paiyzy tūrady (2019 jyldyŋ I toqsanynyŋ esebı boiynşa 1,1 mln adam). 2018 jyly qalanyŋ ışkı öŋırlık önımınıŋ (IÖÖ) mölşerı 5,8 trln teŋgege jetıp, bır jyldaǧy ösımnıŋ aqşalai balamasy 3,7 paiyzdy qūrady. IÖÖ tūrǧyn basyna şaqqanda 16 myŋ AQŞ dollaryna (5,5 mln teŋge) teŋ, al respublika boiynşa ortaşa körsetkış – 9,5 myŋ AQŞ dollary (3,7 mln teŋge).
2014 jyldan bastap öndırıstık önım kölemı ekı esege – 146,8 mlrd teŋgeden 340 mlrd teŋgege jettı. Elordanyŋ IÖÖ-nde önerkäsıp öndırısınıŋ menşıktı ülesı säikes merzımmen salystyrǧanda 3,7 paiyzdan 5,8 paiyzǧa artty. IÖÖ negızgı kölemın jasaqtaityn salalar (41,1 paiyz ) – köterme jäne jeke sauda, avtomobilder men motosiklderdı jöndeu (1,1 trln teŋge), käsıbi, ǧylymi jäne tehnikalyq qyzmetter (672,5 mlrd teŋge) jäne jyljymaityn mülıkpen operasiialar jasau (637,5 mlrd teŋge).
Nūr-Sūltan qalasyn 2050 jylǧa deiın damytu tūjyrymdamasy aiasynda 7 negızgı jüieqūrauşy baǧyttar belgılendı:
biznes-qyzmetter (eŋ aldymen, logistika, qarjylyq sektor, şaǧyn biznes);
• temırjol jäne aviasiia maşinalaryn jasau, aspap jasau, affinajdy öndırıs salalarynda joǧarǧy tehnologiialardy damytu (bolaşaqta energiiany saqtau tehnologiiasy da);• «jasyl ekonomika» jäne qalany Smart Sıty retınde damytu prinsipterın engızu;
• medisinalyq qyzmetter, farmasevtika;
• bılım beru qyzmetterı («Nazarbaev Universitetı» AQ bazasyna negızdelgen ǧylymi qalaşyq);
• turizm industriiasy;
• sauda.
İnvestisiialardyŋ tartymdylyǧy
Sonymen bırge, jergılıktı atqaruşy organnyŋ investisiialyq jobalardy jüzege asyru jäne investorlardy arnaiy ekonomikalyq aimaqqa (AEA) äkelu boiynşa jürgızıp jatqan jūmystar arqyly AEA-nyŋ 153 qatysuşysy arasynda jalpy somasy 2 trln teŋge bolatyn 393 joba ıske qosyldy. Onyŋ ışınde №1 industrialdyq parkınde 71 joba jüzege asyrylyp jatyr, oǧan 143,2 mlrd teŋge jūmyldyrylǧan. Bügınde ol boiynşa 1,1 mlrd teŋgenıŋ önımı öndırıldı.
Qazırgı künı Nūr-Sūltan qalasy investisiialyq aǧystardy şoǧyrlandyrǧan halyqaralyq hab bolyp tabylady. 2018 jyly qala ekonomikasyna salynǧan kapital kölemı 1,1 trln teŋgenı qūrady. Ol būdan bır jyl būrynǧy mölşerden 11,9 paiyzǧa jäne 2013 jylǧy deŋgeimen salystyrǧanda 2 ese köp. 2019 jyldyŋ 5 aiynda elordanyŋ negızgı kapitalyna salynǧan investisiia 189,2 mlrd teŋgenı qūrady.
Kırıs ūlǧaiyp keledı
Keiıngı üş jylda astana ekonomikasyna 1,3 trln teŋge somasynda qarjy qūiyldy, onyŋ 560,1 mlrd teŋgesı transfertter arqyly keldı. Sonymen qatar, keiıngı jyldary biudjettıŋ kırıs bölıgınıŋ salyq tüsımderı aitarlyqtai artqan – 2015 jylǧy 47,6 paiyzdan 2018 jyly 60,2 paiyzǧa deiın. Osy kezeŋderde jeke kırısterdıŋ ösımı bırtındep transferttık tüsımderdı 63,6 paiyzdan 35 paiyzǧa deiın tömendetumen qatar qosa qabattasyp jürgızıldı.
Qalanyŋ qolaily ekonomikalyq ortasy jalpy tüsımder qūrylymynda jeke tabystardyŋ artuyna yqpal ettı, ol jergılıktı biudjet kırısterın qalyptastyruda memlekettıŋ qatysu ülesın bırtındep azaituǧa mümkındık berdı. Nūr-Sūltan qalasynyŋ 2019-2021 jyldarǧa bekıtılgen biudjetıne säikes, kırıs 437 mlrd teŋge (2018 jylǧa +5,9 paiyz) qūrauy tiıs, onyŋ salyq tüsımderı – 264,2 mlrd teŋge (60,4 paiyz), transfertter – 161,6 mlrd teŋge (37 paiyz).
Astana sondai-aq şeteldık investorlardyŋ nazaryn audardy. Ötken jyly jobalardy jüzege asyruǧa jäne jalpy qala infraqūrylymyn damytuǧa halyqaralyq investorlardan 964 mln AQŞ dollary tartyldy. Ol būdan bır jyl būrynǧy merzımmen salystyrǧanda 64,3 paiyz (586,6 mln AQŞ dollary) köp.
«Aqyldy qala»
Qalanyŋ infraqūrylymdyq damuynan basqa, Smart Astana jobasyn jüzege asyruǧa airyqşa köŋıl bölınıp otyr. Onyŋ negızınde «Aqyldy qalany» erekşeleitın üzdık älemdık täjıribe men basty alty sipaty jatyr: «aqyldy» ekonomika, basqaru, ömır süru, ūtqyrlyq, adamdar jäne qorşaǧan orta. Būl baǧytta jūmysqa tartylǧan şeteldık keŋesşılermen bırge «Qauıpsız qala», Smart Sıty jobalary jüzege asyryluda. Qanatqaqty rejimde «Smart köşe jaryqtandyruy», «Smart mektep» jäne «Smart emhana» jobalary ıske qosyldy. Atalǧan jobalar astana jūrtşylyǧynyŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etuge, körsetıletın qyzmetterdıŋ sapasyn arttyruǧa, şyǧyndardy oŋtailandyruǧa jäne ömır süruge qolaily orta qalyptastyruǧa baǧyttalǧan.
Älem qalalaryn damytudyŋ jaŋa paradigmasy: kreativ ekonomikalyq damyǧan elderde önım öndıruge äser etetın neǧūrlym maŋyzdy faktorǧa ainala bastady. Būl fenomen standarttan tys jobalardy jüzege asyruǧa jäne kapital jasaqtau mümkındıkterıne jol aşady.
Köşı-qon legınıŋ joǧarylyǧy
Elordada būrynǧyşa köşı-qon aǧysynyŋ joǧarylyǧy saqtalǧan: 2018 jyly Nūr-Sūltanǧa 114,4 myŋ adam qonys audaryp, 91,6 myŋ adam köşken. Söitıp, köşı-qon saldosy 22,7 myŋ adamdy qūrady. 2019 jyldyŋ bırınşı toqsanynyŋ qorytyndysy boiynşa köşı-qon saldosy 5,9 myŋ adamdy qūrady.
Nūr-Sūltan qalasy – jaŋa tehnologiialardy engızudı jäne adam kapitalyn paidalanu bazasyn keŋeitudı damu baǧdaryna alǧan jas astana. Ol ırı älem qalalarymen salystyrǧanda ışkı tūraqtylyq, halyq sanynyŋ jäne ömır süru ūzaqtyǧynyŋ ösuı, adam faktorynyŋ ūtqyrlyǧy, sondai-aq bolaşaqqa arnalǧan öndırısterdı ūlǧaitudaǧy ikemdılık siiaqty ölşemder boiynşa bırqatar artyqşylyqtarǧa ie.
Sonymen qatar, astana elımızdıŋ eŋ negızgı ekspat-ortalyqtarynyŋ, syrtqy jäne ışkı turizmdı damytuǧa arnalǧan mekenderdıŋ bırı bolyp sanalady. Kırmelık turizmdı ūiymdastyruǧa arnalǧan jemıstı resurstardyŋ bırı – Nūr-Sūltandy halyqaralyq mädeni ortalyq retınde damytu. Ötken jyly Qazaqstannyŋ äue kölıgımen 7,9 mln adam tasymaldandy, onyŋ 4,5 mln astanalyq äuejai qamtamasyz ettı – äue tasymalynyŋ būǧan deiıngı tarihyndaǧy eŋ joǧarǧy körsetkış.
Qarjylyq hab
2018 jyldyŋ nauryz aiynda Qazaqstannyŋ astanasy 88 orynǧa tūraqtap, bırınşı ret älemdık qarjylyq ortalyqtar (The Global Financial Centres Index) tızımıne endı. Odan keiın sol jyldyŋ qyrküiektegı jaŋartylǧan reitingınde Nūr-Sūltan 61-orynǧa jaiǧasty. 2019 jyly Nūr-Sūltan taǧy 10 satyǧa köterıldı (51-oryn) jäne Ystanbūl, Sankt-Peterburg, Mäskeu jäne Almaty siiaqty megapolisterdı artqa qaldyryp, Şyǧys Europa men Ortalyq Aziiadaǧy qarjylyq ortalyqtardyŋ üzdıgı atandy. 2050 jylǧa qarai Nūr-Sūltan qalasy älemdegı eŋ üzdık 10 şahardyŋ sanatyna kıruı tiıs.
Material FinReview.info aqparattyq-taldau saitynan alyndy
