Bır köktem men jarty küz. Taǧy qanşaǧa sozylary belgısız qaşyqtan bılım berudıŋ. Telefonǧa telmırgen balalar men jüikesı syr bere bastaǧan ata-ana. Būl – biylǧy jyldyŋ jattandy beinesı. Onlainǧa köşkelı bılım salasyndaǧy janaiqai men sala qyzmetkerlerınıŋ jūmysy da ekı ese artty. Ziialy qauym «tūtas bır buyn bılımsız qalatyn boldy» dep dabyl qaǧuda. Şynymen de solai ma?
BILIM TARİFI QAITA QARALA MA?
Būǧan deiın Bılım jäne ǧylym ministrı Ashat Aimaǧambetov eldegı internettıŋ onlain sabaq ötkızuge mümkındıgı jetpeitının moiyndaǧan edı. Soǧan bailanysty elımızdegı 2,5 million oquşy sabaqty qaşyqtan türlı platformalarmen oqi bastady. İnternettıŋ iısı mūrnyna barmaityn keibır auyldyq mektepter bolsa, kezekşı synyptarǧa köştı. Onlain oqu bırneşe balasy bar ata-analardyŋ qaltasyna aitarlyqtai auyrtpalyq ta saldy. Osyǧan bailanysty jaŋa oqu jylynyŋ qarsaŋynda mūǧalımder men oquşylarǧa arnalǧan «Bılım» tarifynyŋ qosylǧany da esıŋızde şyǧar. Qūny bar bolǧany 990 teŋgelık tarifte qosymşa 1 GB jäne bılım beru platformalaryna kıru tegın. Būl jaŋalyqty estıgende basymyzdaǧy börkımızdı aspanǧa laqtyryp quansaq ta, ümıtımız köp ūzamai su sepkendei basyldy. «Bügın ne kündelık aşa almai, ne onlain mektepten sabaqtaryn oryndai almai qinalǧan qyzyma internet dūrys ūstamai tūrǧan bolar dep qoiamyn. Söitsem, «Bılım» tarifymyz on künge jetpei bıtıp qalypty. Sonda aiyna bır balaǧa 4000 teŋge internetke jūmsaimyz ba? Ekeuıne 8000 teŋge. Al jaǧdaiy tömen otbasylar men köpbalaly ata-analar balasyn qalai oqytpaq?» dep jazdy jelı qoldanuşysy Saltanat Tajieva. Aqtara bersek, şaǧymdanǧan ata-analardyŋ sanynda şek joq. Tıptı köp mūǧalımder men oquşylar būl tarifty qoldanbaityn bolyp şyqty. Aitpaqşy, mende tariftyŋ aty men aqşasyna qyzyǧyp, qosyp körgenım bar. Bır saǧattan keiın operatordan megabaittaryŋyz bıttı degen habarlama kelıp tūr. Ne vatsapqa, ne zumǧa kıre almai san soǧyp qaldym. «İä, operatorlar atyn aiǧailatyp qoiyp, şeteldık jäne otandyq platformalardy tegın qoldanuǧa bolady dep jarnamalady. Bıraq otandyq platformalarǧa aqysyz qosylsaŋyz da, onyŋ ışınde şeteldıŋ platformalar arqyly qosylatyn tūstary bar. Mysaly, keibıreuınde zumnyŋ elementterı arqyly şyǧatyn jerlerı bar. Oǧan būl tarif jaramaidy. Sondyqtan köp mūǧalımderdıŋ tarify 2-3 künde bıtıp jatyr» dedı mūǧalım Meiırjan Temırbek.
PLATFORMA ÄLDE SAPALY İNTERNET
Aqqu, şortan häm şaian. Ahmettıŋ būl sözı onlain oqytu jüiesınıŋ qazırgı syiqyn döp basyp aitqandai. Sifrly Qazaqstannyŋ osy uaqytqa deiın sifrlana almauynan däl bügın oquşy zardap şektı. «Jalpy alǧanda, «Aqparattyq Qazaqstan-2020», «Sifrlyq Qazaqstan-2020» siiaqty baǧdarlamalarǧa, bılım berudı damytu şaralaryna soŋǧy bes jylda 72 milliard teŋgeden astam aqşa bölıngen, onyŋ ışınde 30 milliard teŋge e-learning elektrondy oqytu jüiesın engızuge jūmsalǧan edı. Ol aqşany dalaǧa kettı deuımızge bolady. Öitkenı eşqandai nätije joq» dep edı Mäjılıs otyrysynda deputat Jämila Nūrmanbetova. Jelge ūşqan aqşalardy eseptep otyruǧa keş bolsa da, jıbergen qatelıgımızdı qaitalamauǧa älı de uaqyt bar. Bıraq bızdıŋ elımızdegı qaşyqtan oqu telearnalar, «Kündelık», «Bılımlend», «Daryn onlain» platformalary tıptı «Qazpoşta» men vatsap jelısı arqyly jürgızılıp keledı. Osy tūsta bızdı taǧy bır sūraq mazalaidy. Elımızge oqu platformalary kerek pe? Älde qoljetımdı internet qajet pe? Bılım beru salasyn ärkım är jaqqa tartpai, ortaq bılım beru alaŋyn qūryp, auyl-aimaq tegıs internetpen qamtamasyz etılgende oquşylar men studentter tau-tasty kezbei alaŋsyz bılım alar edı ǧoi.
«Älemde onlain oqudyŋ ärtürlı salalary damyp ülgergen. Tıptı onlain universitet bıtırıp, diplom aluǧa bolady. Bızdıŋ jaǧdaida onlain oquǧa erıksızdıkten baryp otyrmyz. Basqa taŋdau joq. Auyldyq jerlerde vatsap jelısımen oqytu jürdı. Vatsapta bılım alu, bılım alu emes. Eger özge memleket bızdıŋ oquşylarymyzdyŋ vatsap jelısınde oqyǧanyn estıse, küler edı. Ol jelı tek hat almasu üşın jasalǧan. Tiımdı formattyŋ bırı – saittyq format. Öitkenı bala tüsınbegen jerın qaitalap körıp, sūrai alady. Bır ǧana kemşılıgı kerı bailanys zum men timstaǧydai bola almaidy. Qazaqstan boiynşa atalǧan şeteldık platformalarmen sabaq ötıp jatqan mektepter sany az. Oquşylardyŋ oryndaǧan tapsyrmalaryn mūǧalımder vatsap jelısınen tekseredı. Onlain oqu jüiesınıŋ kemşılıkterı älı de köp. Qolymyzdan kelgenşe tüzetuge tyrysyp jatyrmyz. Qalypty ömırge oralǧannan keiın de bılım beru ısınıŋ 25 paiyzy onlainǧa köşedı. Bäsekelestık artyp, sapa da jaqsarady» dedı onlain mekteptıŋ oqytuşysy Taunar Ūlanūly.
ÄLEM QALAI OQUDA?
IýNESKO sarapşylarynyŋ habarlauynşa, älemdı äbıgerge salǧan ındetten 165 memlekettıŋ mektepterı onlain jüiege köşıp, 1,5 mlrd-tan astam oquşy qaşyqtan bılım alǧan. Bıraq Germaniia, İzrail syndy memleketter jaŋa oqu jylynda mektepterdı aşqanynan elde koronavirus qaita örşıp ketken. Jūqtyruşylardyŋ arasynda mektep oquşylary men mūǧalımder sany artyp, köp ötpei qaita jabylǧan.
Indetten eŋ köp japa şekken Amerikada 124 myŋnan astam memlekettık jäne jeke mektepter jūmysyn toqtatqan. Iаǧni, qazır kem degende 55 million amerikandyq oquşy qaşyqtan oqidy. Onlain oqytu amerikandyqtarǧa da oŋaiǧa soǧyp jatqan joq. Bırınşıden, jaǧdaiy tömen otbasylar balasyn tehnikamen tolyq qamtamasyz ete almai jatsa, ekınşıden mūǧalımderı sabaq berudıŋ ekı ese qiyndaǧanyn aitady. Üşınşıden, jūmysbasty ata-analar balalaryna 24 saǧat boiy qarap otyrǧylary kelmeidı.
Amerikalyq mektepterde qatyp qalǧan jüie joq. Qai platformamen sabaq beretının mūǧalım özı şeşedı. Tıptı, keibır internetpen tolyq qamtylmaǧan ştattarda oquşylarǧa üi tapsyrmalary berılmeidı. Baǧa da qoiylmaidy.
Al Ūlybritaniia ükımetı maŋyzdy sektorlarda qyzmet etetın mamandardyŋ balalaryna äleumettık ara qaşyqtyqty saqtap mektepke baruǧa rūqsat bergen. Būl jalpy oquşylardyŋ 10 paiyzyn qūraidy. Qalǧan balalar künıne 4 ret beinekonferensiialar arqyly 45 minuttan aspaityn sabaqqa qatysady.
Körşımız Resei ındettıŋ alǧaşqy tolqynynda qaşyqtan oqysa da, asyǧystyqqa salynyp, jaŋa oqu jylyn dästürlı türde bastap ketken. Alaida jaǧdai mäz emes. Oquşylar men studentterdıŋ arasynda koronavirustyŋ taraluyna bailanysty mektepterdıŋ bırazy jabyldy. Aimaqtar üşın bıryŋǧai onlain bılım beru platformasynyŋ bolmauyna, al bar platformalardyŋ köŋılden şyqpauyna bailanysty mektep oquşylaryn qaşyqtan oqytu turaly şeşım älı de şyqpaǧan.
DENI SAU ŪRPAQ – EL BOLAŞAǦY
Künı keşe ǧana qolyndaǧy smartfony jarylyp, ömırden ötken oquşy qyzdyŋ jaǧdaiyn sız de estıgen şyǧarsyz. Ol, ol emes-au onlain oquǧa köşkelı köz därıgerıne baratyn oquşylar men mūǧalımderdıŋ sany 2 ese artypty. «Balanyŋ taŋnan keşke deiın saǧattap telefonnyŋ aldynda otyruy densaulyǧyna äser etpei qoimaidy. Jüikesı jūqaryp, omyrtqasy qisaiyp, köz janaryndaǧy būlşyqetterı älsıreidı. Äsırese, ekranǧa telmırıp otyrǧannan köp jaǧdaida alystan köru naşarlap ketedı. Közdıŋ janaryn ūzaq uaqyt jappai ūstap otyrǧanda kompiuterden jaryq, jylu jäne elektromagnittık tolqyndar bölınedı. Būl tolqyndar közdıŋ betkı qabatyn keptırıp, qyzartady. Janardyŋ jasaurauy men qyşuy osynyŋ äserınen. Balalar üi jaǧdaiynda közıne ünemı jattyǧu jasap otyruy tiıs. Künıne aldymyzǧa on bala kelse, sonyŋ bıreuınıŋ ǧana közı 100 paiyz bolyp şyǧady. Balany är toqsan saiyn därıgerge qaratyp otyrǧan jön» dedı köz därıgerı Raşida Aujanova. Bolaşaqta közı naşar köretın bala sanynyŋ kürt ösuı bek mümkın. Iаǧni, oftalmologtarǧa sūranys artady.
Qaşyqtan oqu bala psihikasyna da kerı äserın tigızıp jatyr. Tört qabyrǧaǧa qamalyp, köppen aralaspai jüru bala boiyndaǧy agressiiany küşeitedı eken. Ūzaq uaqyt virtualdy älemde bailanys qūrǧan oquşy üşın toptyŋ aldynda söileu, adamdarmen äŋgımelesu daǧdylary uaqyt öte kele joǧaluy mümkın. «Bala öz tabiǧatyna, bolmysyna sai qozǧalysta ömır süruı kerek. Qazır olardyŋ boiynda öte köp energiia bar. Sol energiiany dūrys jolmen şyǧarmaǧan kezde balanyŋ ışıne jinalyp, depressiiaǧa ainalady. Qarap tūrsaŋyz, pandemiia kezınde otbasylyq janjaldar da ekı ese östı. Al osyndai jaǧdailarda eŋ bırınşı bala zardap şegedı. Özıne qymbat ekı adam ūrsysyp jatqan kezde bala özın kınälaidy. Özıne kötere almaityn jauapkerşılık alady. Sebebı ata-anasyn joǧaltyp aludan qorqady. Būl bala psihikasyna auyr jük. Köbıne osyndai stressten şyǧu üşın balalar ziiandy ädetterge ūrynady. Sondyqtan densaulyqty saqtaimyz dep psihikany būzyp almauymyz kerek» dedı psiholog Erjan Myrzabaev. Auru emdeler, al adam psihikasyndaǧy auytqudy qalpyna keltıru ekıtalai. Bır zardaptan qūtylamyz dep, ekınşısın şegıp jürmesek jarar edı.
ONLAIN SAIYSTYŊ SAPASY QANDAI?
Onlain oqu degelı onlain saiystar da köbeiıp kettı. Aqyly saiystarǧa är oquşy jarna tölep qatysady eken. Osyndai jarys ūiymdastyratyn ūiymdar sertifikatty qalai bolsa solai taratqan. Tıptı jarysqa ötınış berıp, qatyspai qalǧan oquşyǧa gramota kelgen desedı. Būryn mūǧalımder osyndai saiystardyŋ madaqtamalarymen portfolio toltyryp jürse, jaqynda aqyly onlain saiystarǧa ministr tiym saldy. Endı mūndai közboiauşylyqpen ainalysatyn ūiymdardyŋ aiaǧynda tūsau bar.
«Aqşa tabu üşın ūiymdastyrylǧan saiystar bar. Sonymen bırge oquşylardyŋ bos uaqytynda bılımın tereŋdetuge, damytuǧa ūiymdastyrylatyn saiystar da bar. Ony ajyrata bılu kerek. Belgılı bır därejede būl saiystar kerek. Öitkenı oquşy onlain oqudan şarşaǧan kezde bır sät bolsyn köŋılın basqa jaqqa būrady. Al jeŋıske jetıp jatsa, özıne degen senımdılıgı artady. Onlain saiystardyŋ sapasy jüzbe-jüz kezdesetın jarystarǧa jetpese de, belgılı bır deŋgeide qajettılıgı bar. Bastysy qatysarda biznes pen bılımdı ajyrata bılu» dedı Nazarbaev ziiatkerlık mektebınıŋ tarih pänı mūǧalımı Mels Quanyşqaliev.
QOSYMŞA OQYTUǦA QARJY KEREK
Onlain oqytudy mıse tūtpaityn aqşasy bar ata-ana balasyn qosymşa bılım beru ortalyqtaryna tasyp jür. Al qaltasy ondai qarajatty kötermeitın otbasynyŋ balasy qaitpek? Mektep jabyq tūrǧanda, osyndai qosymşa bılım beru oryndarynyŋ jūmysy qainap tūr. «Balam 11 synypta oqyp jatyr. Alaida ŪBT-ǧa daiyndalu onlain oqu barysynda mümkın emes. Sondyqtan amal joq qosymşa bılım beru ornyna baryp jür. Qaltaǧa äjeptäuır salmaq ta tüstı. Al sol oqytatyn aqşany tabu üşın köp ata-ana syrtta jūmysta jüredı. Üide bala qarausyz qalady. Men özım mekteptıŋ chatyn qarap jüremın. Balalardyŋ köbı tapsyrma oryndamai bır-bırınen köşıre salady. Onlain oqudy oqu dep qarap jürgen eşkım joq» dedı elorda tūrǧyny Baian Ahatai.
İä, onlain oquda auyrtpalyqtyŋ bır jaǧy ata-anaǧa tüsıp, mūŋ bolǧyr mūǧalımnıŋ qadırıne jettık. Resmi mälımetter boiynşa, osy uaqytqa deiın elımızde 200-ge juyq bala aty jaman ındetpen auyrypty. Mümkın dästürlı oqu jüiesıne köşıp ketsek, būl statistika būdanda köp bolar ma edı? Bastysy – bala densaulyǧy. Aitpaqşy, jaǧdai tūraqtalǧanşa ekınşı toqsannyŋ qalai bolary turaly naqty aqparat joq.
Köktem QARQYN
