Onyŋ künı tudy…

Jeksenbı künı «Qazaqstan» ūlttyq telearnasynda qazaqtyŋ ūly perzentı, ataqty saiahattanuşy, şyǧystanu ǧylymynyŋ körnektı tūlǧasy, qam­şy­nyŋ sabyndai qysqa ǧūmyrynda tuǧan halqy üşın ölşeusız ıs atqaryp ketken Şoqan Uälihanov turaly «Aqqan jūldyz» atty derektı film körsetıldı.

Būl jobanyŋ jetekşısı – Erlan Qarin, rejisserı – Almas Äbdık, ssenarii avtory, ärı baǧdarlamany jürgızgen belgılı jurnalist – Darhan Äbdık.
Saiyn daladan samǧap ūşyp, europa ǧalymdaryn taŋǧaldyrǧan Şoqannyŋ ömırı ǧajaiyp qūbylysqa toly.
Tarihtan belgılı: 1864 jyly polkovnik Cherniaevtıŋ orys imperiiasynyŋ Qazaqstan men Orta Aziiany baǧyndyru maqsatyn közdegen joryǧynyŋ qūramynda audarmaşy re­tınde bolǧan Şoqan, qanıpezer polkovniktıŋ Äulieata şaha­rynyŋ halqyna jasaǧan jauyz­dyǧyn körıp, onymen qatty sözge kelıp, otriadtan ketıp qalady. Sodan Vernyi (qazırgı Almaty) qalasyna kelıp, odan ärı Tezek törenıŋ auylyna toqtap, sol jerde Tezektıŋ nemere qaryndasy Aisaryǧa üilenedı. Bıraq būl quanyş ūzaqqa sozylmady. Şoqan 1865 jyldyŋ säuır aiynda osy elde dünieden öttı. Äigılı ǧalymnyŋ jarqyrap bastalǧan ǧūmyry nelıkten osylai aiaq­taldy? Alaida onyŋ ömırınıŋ soŋǧy kezderındegı oqiǧalarǧa eşqandai mardymdy jauap joq. Tıptı daŋqty tūlǧanyŋ ölımı de jūmbaqqa ainaldy. Resmi derekterde ony qūrt auruynan qaitys bolǧan dep jazady. Bıraq būl derek köp kümän tudyrady. Keŋes ökımetınıŋ tūsynda Şoqannyŋ mürdesın aşuǧa beiresmi ty­iym salynǧan. Derektı filmde ǧalymnyŋ ölımıne jauap ızdeidı.
Sondyqtan filmdı tüsıru­şıler Uälihanovtyŋ ajalynyŋ qūpiiasyn aşu maqsatynda ǧa­lymnyŋ Sankt-Peterburgte ötken künderınen syr tolǧaidy. Oǧan patşa ökımetınıŋ joǧary şendı qyzmetkerlerınıŋ közqarasy baiandalady. Jaqyn syrlasqan dos­tary – F.Dostoevskii, G.Potanin sekıldı tūlǧalardyŋ Şoqan turaly aitqan oilary aitylady. Äkesı Şyŋǧys sūltannyŋ balasyna jazǧan hattary berıledı. Şoqannyŋ Parijge qandai maq­satpen barǧany körsetıledı.
Şoqan dünie salǧanda orystyŋ körnektı ǧalymy P.Semenov-Tian-Şanskii: «Qazaq dalasynyŋ şalǧaiynda, Resei men Qytaidyŋ şekarasynda, äl-quatynyŋ kemeldengen şaǧynda asa daryndy qazaq sūltany Şoqan Uälihanov qaza boldy. Ajal aramyzdan ūlttyq aimaqtaǧy eŋ ziialy degen azamattardyŋ bırın alyp kettı. Onyŋ jasy nebärı otyzda edı» dep jazdy. Osyndaǧy «qaza boldy» degen sözdıŋ özı adamdy bıraz oiǧa qaldyrady.
Qysqasy, derektı dünie Şo­qandy jaŋaşa közqaraspen ta­nuǧa oi saldy. Odan sony ız­denıs pen azat oi ideiasynyŋ lebı esıp tūrdy. Rejisser Mäjit Begalin 1957 jyly halqymyzdyŋ ūly perzentı jaiynda «Onyŋ künı tua­dy» degen körkem film tüsırdı. Mäjit aǧamyz danyşpan eken, rasynda Şoqannyŋ künı endı tuǧandai…